Szkice o sztuce przekładu i sztuce czytania

Kształtujący się od lat 60. XX wieku, a w Polsce od przełomu wieków XX i XXI dyskurs LGBT – emancypacyjny, tożsamościowy, teoretyczny, artystyczny – powinien skłaniać badaczy do jego naukowej eksploracji. I rzeczywiście, stanowi pole zainteresowania wielu dziedzin naukowych. Traktują o nim filozofowie różnych paradygmatów, psychologowie i socjologowie, przyciąga uwagę antropologów, kulturoznawców, filmoznawców, literaturoznawców. Nie jest nieobecny w refleksji i badaniach lingwistycznych.

W Polsce najwięcej dotychczas uwagi poświęcono problematyce nominacji osób LGBT, która jest bardzo wrażliwym obszarem ujęzykowienia postrzegania i kategoryzowania osób o tożsamości psychoseksualnej innej niż powszechnie przyjęta – przez język zwany ogólnym, ale też przez język „branżowy”, czyli będący w użytku w środowisku osób LGBT.

Tok myślenia autorki kieruje się w stronę działania językowego osób nieheteroseksualnych. Wybiera ona gatunek mowy, który mocą swej performatywności stwarza nową rzeczywistość nie tylko językową – i to zarówno w skali jednostkowej, jak i społecznej. To coming out – publiczne (w różnym zakresie) oświadczenie danego człowieka o znaczeniu ‘jestem osobą LGBT’.

Praktyka komunikacyjna znana od dawna, choć jeszcze tak nie nazwana, bo obecne znaczenie wyrażenia datuje się od lat 60. ubiegłego stulecia, w Polsce pojawiła się w przestrzeni dyskursu publicznego w latach 90. XX w. Bardzo szybko została zaadaptowana: i akt komunikacyjny, nazwany coming outem, i nazwa, będącą cytatem z angielszczyzny.

Książka, mająca jako tło teoretyczne lingwistykę kulturową, traktuje o (relatywnie) nowym na polskiej mapie genologicznej gatunku mowy, jego semantyce i pragmatyce oraz o poszukiwaniach nazewniczych dla zetykietowania go (albo mówiąc językiem nowomedialnym: otagowania). Nazwa w tym przypadku ma bowiem wielki walor, ponieważ nie tylko dokumentuje ewolucję znaczenia wyrażania, ale także niesie z sobą duży potencjał emocjonalny wobec nazywanego wydarzenia komunikacyjnego.

Autorkę zajmuje polska praktyka wychodzenia z szafy, co nie oznacza, że jako tło i dokumentację materiałową pomija coming outy poza Polską i literaturę piękną, w której znajduje reprezentację problematyki LGBT i ilustracje zjawisk, o których pisze. Uważa coming out za gatunek mowy podnadgraniczny, uwagę koncentruję jednak na jego językowym opisie w polskiej przestrzeni dyskursowej.

Kolejny – czwarty – numer „Forum Lingwistycznego” charakteryzuje różnorodność zarówno w tematyce podejmowanych badań, jak i w stosowanych metodach badawczych: analizom materiałowym towarzyszą rozważania metalingwistyczne, refleksjom synchronicznym – dociekania diachroniczne, a prezentacji wyników aktualnie prowadzanych badań – polemiczne prezentacje nowości wydawniczych oraz relacje z wydarzeń skupiających szeroko pojęte środowisko językoznawcze. Stanowi to odbicie zainteresowań naukowych Autorów, lecz także świadczy o zróżnicowaniu szkół badawczych, z których się wywodzą. Teksty do prezentowanego tomu przygotowali bowiem lingwiści z ośrodków uniwersyteckich w Katowicach, Lublinie, Łodzi, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu.
Artykuły publikowane w tomie pomieszczono w działach: „Studia”, „Archiwalia”, „Polemiki” i „Varia”.

W latach 50. i 60. ubiegłego stulecia językoznawcy spierali się o to, czy polski język literacki pochodzi z dialektu małopolskiego czy wielkopolskiego. W wyniku długotrwałej debaty ustalono katalog cech gramatycznych, które miały przemawiać za jedną z wymienionych hipotez. Badacze zdawali sobie sprawę, że historia słownictwa może stanowić ważny argument. Jednak w owym czasie nie było takich badań, które by pokazały, jakie jest podłoże gwarowe słownictwa języka literackiego. Niniejsza praca stanowi efekt studiów nad historią i geografią słownictwa, które na przełomie XVIII i XIX wieku było oceniane jako archaiczne bądź niemieszczące się już w normie języka literackiego. Przeprowadzone badania pokazują, że leksykę literackiej polszczyzny budował dialekt małopolski do końca XVI wieku. Jednak począwszy od wieku XVII leksyka ta ogranicza się do południowopolskiej odmiany języka literackiego – ogólnopolski zasięg zyskują wyrazy północnopolskie. Ma to bezpośredni związek z przeniesieniem centrum kulturowego z Krakowa do Warszawy.

Pomimo upływu czasu, problematyka autonomii w dydaktyce językowej nie tylko nie traci na atrakcyjności, ale staje się coraz bardziej aktualna, nie tylko dlatego, że konieczność rozwijania postaw i zachowań
autonomicznych stanowi jeden z filarów europejskie
j polityki językowej i że jest ona podkreślana w wielu oficjalnych dokumentach, ale również dlatego, że taki jest w dużej mierze wymóg otaczającej nas rzeczywistości. Trudno się bowiem nie zgodzić, że w obliczu coraz większej mobilności uczniów i studentów
czy możliwości oferowanych przez technologie komputerowo
-
informacyjne, samodzielność w nauce języka obcego, jakkolwiek nie byłaby ona definiowana, stanowi wartość samą w
sobie, umożliwiając uczącym się o wiele bardziej skuteczne funkcjonowanie w różnych kontekstach. Pomimo to, promowanie autonomii wcale
nie jest priorytetem dla wielu nauczycieli, a sami uczniowie często nie są
chętni do przejęcia odpowiedzialności za własną naukę, ograniczając się
do wykonywania tylko tych zadań, które są od nich wymagane.
Choć
przyczyn takiego stanu rzeczy jest z całą pewnością bardzo wiele, to na-
leży przypuszczać, że jedną z ważniejszych jest niedostateczna świadomość rozwiązań, pozwalających
na umiejętne powiązanie rozwijania autonomii z osiąganiem celów dydaktycznych, które byłyby zgodne z zapisami podstawy programowej i wymaganiami egzaminacyjnymi.

Przedmiotem pracy są językowe wykładniki stopnia pewności sądów w artykułach naukowych z dziedziny językoznawstwa w języku angielskim i polskim. Punktem wyjścia podjętych badań jest przekonanie, że różne tradycje intelektualne, w jakich kształtowała się polska i angielska komunikacja akademicka — tradycje odmiennie postrzegające status wiedzy naukowej i proces jej tworzenia, relację między autorem i czytelnikiem, czy wreszcie sam akt pisania i stopień dialogowości tekstu naukowego — mogą znajdować odzwierciedlenie w różnych przeświadczeniach dotyczących tego, czym jest fakt naukowy, a co pozostaje w sferze hipotez, założeń i propozycji oczekujących na potwierdzenie i akceptację środowiska akademickiego. Różnice te z kolei sugerowałyby, iż autorzy wywodzący się z tych dwóch kręgów kulturowych mogą przywiązywać różną wagę do wyraźnego oznaczania treści hipotetycznych oraz sądów, którym towarzyszy wysoki stopień pewności, oznaczać je w różny sposób, z różną częstotliwością i w różnych miejscach wywodu. Niniejsza praca podejmuje próbę ustalenia, czy różnice takie istnieją i, jeśli tak, których wykładników modalności epistemicznej dotyczą i jak przebiegają.


Praca może stanowić głos w dyskusji nad różnicami w stylach argumentacji akademickiej charakterystycznych dla poszczególnych kultur i dyscyplin, wnieść dane do badań porównawczych nad znaczeniami epistemicznymi i ich funkcją w różnych typach dyskursu oraz być punktem odniesienia dla dalszych analiz uwzględniających inne języki, gatunki i dyscypliny.

Prezentowana książka pomyślana została jako źródło ciekawostek językowych. Jest ona pokłosiem przygotowywanych przez autorkę charakterystyk wybranych z zasobów polszczyzny wyrazów i utartych konstrukcji słownych na potrzeby wystąpień przed radiową publicznością audycji Redaktor Agnieszki Strzemińskiej "Słowa i słówka. Chwycić języka, czyli z sekretów polszczyzny…" obejmuje 104 szkice traktujące o tajemnicach ojczystej mowy. Opracowanie zawiera różnorodny materiał językowy. Agnieszka Piela opisuje słowa, które mocno intrygują samym swoim brzmieniem, np.: absztyfikant, fidrygałki, safanduła, oraz frazeologizmy, które mieszczą w swoim składzie jakiś enigmatyczny wyraz, np.: brać na spytki, nudy na pudy, śmiać się w kułak. Oprócz tego autorka uwagę kieruje na leksemy z pozoru zupełnie zwyczajne, np.: dworzec, przeciąg, rosół – te, jak się okazuje, również skrywają jakiś językowy sekret. Badany zbiór leksemów i połączeń wyrazowych jest bazą do obserwacji zjawisk, których dotykają formy językowe w perspektywie czasowej. W publikacji wiele miejsca poświęcono dawnym obyczajom, a liczne odwołania do tekstów literackich i kulturowych nie tylko ubarwiają wykład, lecz także pozwalają lepiej zrozumieć język naszych przodków i współczesną polszczyznę. Kompozycja pracy pozwala na dwojaki sposób lektury książki: albo od deski do deski, albo poszczególnych jej części – tych, które w danej chwili najbardziej czytelnika interesują. Każda bowiem opowiastka językowa stanowi zamkniętą całość.