The Polish Vernacular Culture: A Comparative Perspective

Podczas wojny zrozumiał ten czas tu i teraz jako taki, od którego nie można uciec, bo czuje, że za nim jest kraj, którego nie można opuścić. Mógłby wyjechać za granicę, tam, gdzie bezpiecznie, ale w jego wyobraźni ten wyjazd zamienia się w katastrofę na skalę planetarną. I celowo pozostaje w tej niewygodnej rzeczywistości, która nie może mu zaoferować nic poza niebezpieczeństwem i śmiercią. To jego świadomy wybór.

Fragment książki

Polecana publikacja pt. A światłość w ciemności świeci... autorstwa Sergieja Belińskijegoi Julii Iwaszko składa się z sześciu rozdziałów zatytułowanych odpowiednio: Kijów i wojna, Ludzie i wojna, Słodycze na front, oblicze wojny i spojrzenie w przeszłość, Impresje wojenne, Życie na froncie i na zapleczu oraz szósty A światłość w ciemności świeci...

Zapraszając badaczy życia społecznego do udziału w prezentowanej publikacji zaproponowałyśmy debatę nad rolą, jaką odgrywa Internet w aktywności grup mniejszościowych – czy jest platformą do artykulacji ich interesów oraz mobilizacji grupy, czy też miejscem, gdzie bez ingerencji cenzury można prezentować różnorodne treści (jakie?), które niekonieczne znalazłyby miejsce w mediach tradycyjnych? […]

Dla niektórych grup mniejszościowych Internet jest jedyną płaszczyzną, w której – z powodu ograniczeń narzucanych przez sytuację polityczną i ekonomiczną – mogą istnieć w sferze publicznej. Takie funkcje, jak ułatwienie komunikacji wewnątrzgrupowej i tym samym integrowanie grupy, prezentacja tradycji i kultury, a tym samym transmisja treści kulturowych, tak już istniejących jak i tworzonych na bieżąco, podtrzymywanie i wzmacnianie tożsamości (a niekiedy wręcz jej kreowanie), artykulacja interesów i mobilizacja polityczna, wydają się najważniejszymi korzyściami płynącymi z faktu zaistnienia w Sieci…
(Z Wprowadzenia, s. 12 i 23)

Tom Szkoła/Pismo jest pierwszą w Polsce autorską propozycją podjęcia problematyki antropologii szkoły oraz szkolnej piśmienności. Są w nim prezentowane przekłady klasycznych bądź najnowszych tekstów oraz wyniki różnorodnych badań terenowych (prowadzonych m.in. wśród Indian Ameryki Południowej, wśród uchodźców tybetańskich w Nepalu, w polskich szkołach, w tym placówkach oświatowych dla niewidomych, a także w szkołach mniejszości łużyckiej, kaszubskiej i bretońskiej). Autorzy pokazują, że szkoła stanowi zestaw praktyk kulturowych, jest swoistą historycznie i kulturowo formą bycia w świecie, która przekracza to, co zawarte w programach nauczania oraz w instytucjonalnych formach ich realizacji.

Auschwitz, Holokaust, antysemityzm...
Te trzy słowa symbole ewokują całą listę pytań badawczych. Czym jest dzisiaj dla nas - mieszkańców Polski - Auschwitz? Jaką wiedzę na temat obozu posiadamy, zwłaszcza czy wiemy, że Żydzi stanowili największą grupę ofiar? Czego symbolem jest dla nas – Polaków – Auschwitz, szczególnie czy jest raczej symbolem polskiego męczeństwa, czy żydowskiego Holokaustu? Jaki jest stosunek Polaków do Żydów? Jak szeroko rozpowszechniony i jak głęboki jest antysemityzm w Polsce, w jej różnych regionach i środowiskach? Czy mamy do czynienia z jednego rodzaju antysemityzmem czy z różnymi antysemityzmami? Co o Auschwitz, Zagładzie i Żydach wiedzą i sądzą młodzi Polacy? Jak efektywne są rozmaite działania edukacyjne i informacyjne dotyczące Zagłady i Auschwitz? Jaki skutek odniosły debaty o stosunkach polsko-żydowskich wywołane publikacją książek Jana Tomasza Grossa? Jakie doświadczenie wizyty w miejscach pamięci, takich jak Auschwitz, Majdanek czy Treblinka, zmienia myślenie młodych? Czy wzrost wiedzy o Zagładzie i Auschwitz zmienia postawy, zwłaszcza czy eliminuje antysemityzm?
Niniejszy tom zawiera artykuły, w których podjęto próbę udzielenia odpowiedzi na te pytania.
Ze Wstępu dr. hab. Marka Kuci

Każda emigracja ma swoje blaski i cienie. Z punktu widzenia emigranta źródłem radości bywa możliwość ucieczki od nieznośnych warunków życia, szansa zdobycia miejsca bezpiecznego lub dającego oczekiwane perspektywy rozwoju indywidualnego oraz awansu społecznego dzieci. Cieniem okazują się nieoczekiwane trudności, różnice kulturowe, obcość nowego środowiska społecznego. Po stronie społeczeństwa przyjmującego blaskiem może być uzupełnienie braków na rynku pracy, zetknięcie się z ciekawą odmiennością. Nierzadko jednak towarzyszy temu cień w postaci zachowań niezrozumiałych, nieznanych, dziwacznych, czasem wręcz nieakceptowanych, odbieranych jako groźne i odrażające. (Ewa Nowicka)

*********

Prof. dr hab. Ewa Nowicka – profesor Uniwersytetu Warszawskiego, kierownik Zakładu Antropologii Społecznej UW oraz profesor w Szkole Wyższej Psychologii Społecznej. Prowadzi badania z zakresu antropologii społecznej, problematyki akulturacji, różnorodności kulturowej społeczeństwa polskiego, adaptacji migrantów w Polsce, mniejszości etnicznych w Polsce, Europie i na Syberii. Opublikowała m.in.: "Polacy czy cudzoziemcy? Polacy za wschodnią granicą" (2000); "U progu otwartego świata. Poczucie polskości i nastawienia Polaków wobec cudzoziemców w latach 1988-1998" (ze Sławomirem Łodzińskim, 2001); "Wietnamczycy w Polsce. Integracja czy izolacja?" (z Teresą Halik, 2002); "Romowie o sobie i dla siebie. Nowe problemy i nowe działania w pięciu krajach Europy Środkowo-Wschodniej" (red., 2003); "Homecoming. An Anthropology of Return Migrations" (red., z Homą Firouzbakhch, 2008).

Co trafniej objaśnia religijność ludzi i społeczeństw oraz stosunki państwo–Kościół: teoria czy historia? W książce Bóg a sprawa polska. Poza granicami teorii sekularyzacji analizowana jest teoria sekularyzacji, głosząca – w wersji hard – że sekularyzacja to uniwersalny proces, w którym religia, jej instytucje i religijność ludzi tracą na znaczeniu i z czasem zamierają. Krytykowano ją na dwa sposoby: pod hasłem „nieprawda, że” oraz „trzeba wyjaśniać to inaczej”. Jak? Trzeba objaśniać, odwołując się do historii: religia, religijność i stosunki państwo–Kościół są na „historycznej uwięzi”. Kształtują je konkretne wydarzenia i polityczne decyzje, „dokumenty założycielskie” i prawo, czynniki społeczne, czasy próby, jak II wojna światowa czy komunizm, wybitni przywódcy. Dotyczy to także Polski – a zdaniem autorki przede wszystkim Polski. Ocena kondycji religijności społeczeństwa polskiego wypada niejednoznacznie, ale przyszłość nie jest przesądzona – zależy od nas.

Książka Bóg a sprawa Polska. Poza granicami teorii sekularyzacji dotyka w dziedzinie nauk społecznych spraw najważniejszych i czyni to w sposób niezwykle rzetelny, stawiając raczej znaki zapytania niż sugerując pochopne odpowiedzi. Jest też napisana klarownym i precyzyjnym językiem, dalekim od żargonu naukowego i niepozbawionym walorów literackich.
z recenzji wydawniczej prof. Zbigniewa Stawrowskiego

Monografia autorstwa Mirosławy Grabowskiej jest śmiałym, wielowątkowym projektem ukazującym złożoność i specyfikę „polskiego przypadku”, w którym treści religijne i narodowe stanowią specyficzny aliaż, pozostający zarówno pod wpływem uwarunkowań historycznych, jak i współczesnego kontekstu geopolitycznego. Casus Polski przekracza możliwości opisu i analizy jedynie w ramach projektu sekularyzacyjnego, poddanego przez autorkę wielostronnej, wyważonej i zniuansowanej krytyce.
z recenzji wydawniczej prof. Marii Sroczyńskiej