Trędowaci na Madagaskarze

Jest to zaledwie nikły szczątek niezmiernie obfitych zbiorów epistolograficznych, które bezpowrotnie zaginęły, a które Schulz pieczołowicie przez całe lata segregował i gromadził. Zachowana resztka nie daje o tej kolekcji wyobrażenia, ale przez sam fakt przetrwania jest szczególnie cenna jako niemal symboliczny ślad po masowej egzekucji ludzi i pamiątek po nich. Te listy, które udało się w ciągu kilkudziesięciu lat odnaleźć, stanowią nie tylko zbiór epistolarny, ale przede wszystkim cząstkową autobiografię pisarza, istotny przyczynek do jego życiorysu, którego liczne ślady zatarł czas, a świadkowie w ogromnej większości zginęli.

„Jest w tej korespondencji nurt egzystencjalny, mistyczny, psychologiczny, malarski, literacki, polityczny, miłosny, przeplecione i zaświadczone życiem. To jest opowieść o otwieraniu się na rzeczywistość, o wierności w przemianie, o źródłach wewnętrznej siły, o wolności i sensie”.
Wojciech Karpiński

„Zostały nam tylko listy, a może aż listy, dwa tomy korespondencji między tymi, którzy «zapragnęli się objawić» sobie i światu. Hering i Czapski już nigdy się nie spotkają, ale nie przestaną mówić do siebie w listach wciąż żywych, w listach, w których wyraźnie słyszymy ich głosy. Będą mówić do siebie, ale i do nas – bo mówią z nadmiaru, z pełni, nie z ziemi jałowej”.
Adam Zagajewski

Poznają się zimą 1956 roku w Paryżu. Czesław Miłosz, późniejszy laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, jest już emigrantem. Parę lat wcześniej „wybrał wolność”, po czym napisał głośny esej o zniewoleniu intelektualistów przez komunizm (Zniewolony umysł). Przede wszystkim jest jednak poetą, autorem Trzech zim, Ocalenia, Traktatu moralnego, obok Przybosia uznawanym za największego polskiego poetę tego okresu. Jan Błoński, niemal dwadzieścia lat młodszy, absolwent krakowskiej polonistyki i uczeń Kazimierza Wyki, przyjeżdża do Francji jako młody, bardzo dobrze zapowiadający się krytyk. W roku 1960 zostanie lektorem języka i kultury polskiej na paryskiej Sorbonie, a później będzie wielokrotnie gościł we Francji już jako profesor literatury.

To pierwsze spotkanie poety i krytyka zaowocuje trwającą ponad pół wieku przyjaźnią i zbiorem obszernych – publikowanych w tym tomie – listów, w których obaj prowadzą fascynujący dialog na temat przemian kultury XX wieku, polskości, poezji nowoczesnej, historii najnowszej czy miejsca literatury w powojennej rzeczywistości.

„Listy do Brata” to zbiór felietonów kierowanych do przebywającego na emigracji krewnego.

Książka autorstwa naukowców z Charkowa jest pierwszym w Polsce całościowym opracowaniem poświęconym życiu i działalności naukowej Leona Cienkowskiego (1822–1887), jednego z najwybitniejszych biologów XIX wieku.

Leon Cienkowski – mikrobiolog, botanik, podróżnik, „ojciec polskiej biologii”, „ukraiński Pasteur”, odkrywca szczepionki przeciw wąglikowi w Europie Wschodniej i utalentowany dydaktyk – zajmuje zaszczytne miejsce w gronie polskich naukowców, którzy działali w okresie zaborów, przynosząc sławę swej nieistniejącej ojczyźnie. Jego życie to droga per aspera ad astra – droga przez trudy i cierpienia do uznania, które zyskał m.in. dzięki genialnemu odkryciu w Charkowskim Instytucie Weterynaryjnym.

Stworzenie wielowątkowej biografii Leona Cienkowskiego umożliwiła autorom analiza listów, które uczony pisał do swojego warszawskiego przyjaciela Jerzego Aleksandrowicza. Publikacja zawiera opracowanie wszystkich 50 listów – jest więc pierwszą próbą ich pełnego udostępnienia dla świata nauki, co stanowi o jej wyjątkowości. Na podstawie tej korespondencji autorzy stworzyli portret Leona Cienkowskiego w oderwaniu od jego badań, pokazali „człowieczeństwo naukowca”, opisali geniusza i wyobrazili sobie „światy”, które uczony tworzył wokół siebie. Ukazali go jako ojca i męża, przyjaciela, człowieka kochającego życie mimo wielu przeciwności losu.

Wojna rosyjsko-japońska tocząca się w latach 1904–1905 doczekała się niewielu, w porównaniu do innych konfliktów zbrojnych, opracowań w języku polskim. Trudno się temu dziwić. Ponad sto lat wcześniej Polska zniknęła z mapy Europy. Ziemie polskie były pod panowaniem trzech zaborców: Austrii, Prus i Rosji. W przypadku konfliktu zbrojnego któregoś z tych państw jego poddani byli wysyłani na front. Polacy kilkakrotnie walczyli w innych armiach, na przykład pod wodzą Napoleona, mając nadzieję na wyzwolenie ojczyzny. Wojna, która wybuchła między Rosją a Japonią w 1904 roku, nie niosła dla Polaków żadnej nadziei na niepodległość, mimo iż dała asumpt do ruchów rewolucyjnych i niepodległościowych. Nie powinniśmy jednak zapominać o dziesiątkach tysięcy zabitych i setkach tysięcy rannych Polaków, którzy brali udział w tej wojnie wysyłani na nią pod przymusem. Może warto przypomnieć, że wzgórza Mandżurii były największym polskim cmentarzem wojennym na Dalekim Wschodzie.

Mając do dyspozycji niepowtarzalne źródło, jakim są dotychczas niepublikowane listy mojego dziadka – Antoniego Fabiana Boglewskiego – jadącego eszelonem do Chin na front wojny między Rosją a Japonią, postanowiłam wykorzystać je do napisania niniejszej pracy. Listy te zawierają wiele cennych informacji, które wzbogacają naszą wiedzę o Rosji przełomu XIX i XX wieku, a przede wszystkim obrazują sytuację Polaków służących w carskiej armii rosyjskiej.

Autor listów jadąc transportem wojskowym do Mandżurii, na terenie której toczyła się wojna rosyjsko-japońska (1904–1905), pisał listy do żony, matki i rodzeństwa. Wysyłał je co kilka dni. Listów tych było czterdzieści.