Watykan Sztuka, architektura i ceremoniał

Monumentalny album o sztuce sakralnej Łemkowszczyzny, poświęcony architekturze cerkiewnej oraz malarstwu ikonowemu.

Publikacja składa się z następujących działów: „Tradycja religijna”, „Architektura cerkiewna”, „Wyposażenie cerkiewne” oraz „Ikonografia”, a jej autor, dzięki znajomości języka staro-cerkiewno-słowiańskiego oraz symboliki biblijnej, odsłania tajemnice do tej pory ukryte przed nami w mistyce Cerkwi. Pierwsza część książki wprowadza czytelnika w świat cerkwi. Mówi o tym, że kształt świątyni, zarówno jej architekturę, jak i wyposażenie, determinują wskazania o uniwersalnym charakterze. Autor jako część publikacji postanowił ująć opracowany redakcyjnie tekst swojego nauczyciela i mistrza śp. Jerzego Tura pt. ,,Architektura cerkiewna”. W oparciu o jego myśl i spostrzeżenia prowadzi swoje dociekania naukowe, uzupełnia je szkicami, sztychami i fotografiami archiwalnymi łemkowskich cerkwi. Budowlę, której wnętrze zdobią malowidła, wyposażoną w księgi, utensylia oraz inne ważne sprzęty ożywia i czyni świątynią dopiero sprawowana w jej wnętrzu liturgia, całe obrzędowe bogactwo i zgromadzeni na modlitwie wierni. Taką żywą Cerkiew pokazano w rozdziale trzecim. Przedostatnia natomiast część poświęcona jest ikonografii, zostało w niej przedstawionych przeszło 250 stron wizerunków świętych z ikon z terenów Łemkowszczyzny. Uzupełnieniem książki, bogatej w wiele niepublikowanych do tej pory reprodukcji ikon (m.in ze zbiorów lwowskich) czy archiwalnych fotografii budownictwa cerkiewnego, są analizy, rysunki pomiarowe i dokumentacyjne, projekty, opracowania paleograficzne z tłumaczeniami z języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, wykaz świąt cerkiewnych, cyrylicki zapis liczbowy, datowanie w kalendarzu juliańskim i gregoriańskim oraz rozdział o księgach cerkiewnych.



„Kształt świątyni – jej architekturę i wyposażenie – determinują wskazania o uniwersalnym charakterze, sformułowane na długo przed chrztem Rusi, których dotrzymywanie wcale nie musi stać w sprzeczności z pojawianiem się oryginalnych, właściwych poszczególnym regionom cech. Książka, którą oddajemy w Państwa ręce, jest właśnie próbą opowiedzenia, w jaki sposób lokalna Cerkiew, która na przestrzeni kilku stuleci zyskała własny koloryt, dochowuje wierności tradycji religijnej i podporządkowuje zasób stosowanych form plastycznych wymogom kultu. Aby było to możliwe, zarysowano tło historyczne oraz umieszczono w nim elementy sakralnego dziedzictwa zachowane w bliskim sąsiedztwie geograficznym i kulturowym, szczególnie dawniejsze niż te, które przetrwały na Łemkowszczyźnie lub prezentujące archaiczne rozwiązania formalne”. [Ze wstępu]

Jarosław Giemza – historyk sztuki, kierownik Działu Sztuki Cerkiewnej Muzeum-Zamku w Łańcucie, współzałożyciel i członek Komisji Konserwatorskiej Greckokatolickiej Archidiecezji Przemysko-Warszawskiej, autor licznych publikacji na temat sztuki sakralnej, ekspert instytucji państwowych oraz kościelnych w zakresie oceny przedmiotów zabytkowych i realizacji prac konserwatorskich. W latach 80. i 90. XX w. współorganizator cyklu praktyk studenckich służących inwentaryzacji i zabezpieczeniu opuszczonych cerkwi, koordynator i uczestnik kilku międzynarodowych projektów badawczych, autor i komisarz wystaw sztuki cerkiewnej, projektant malarskiego wystroju kilkunastu współczesnych cerkwi i kościołów. Przewodnik górski i terenowy.

Gawędy o sztuce sakralnej
Zapraszamy czytelnika do odbycia pasjonującej podróży śladami wielkich mistrzów tworzących dzieła o tematyce sakralnej. Bożena Fabiani jak zwykle wciąga czytelnika bez reszty w swoją opowieść: pisze z werwą, podąża śladami wielkich mistrzów, nie zapominając przy tym o dziełach. O malarzach opowiada tak, jakby byli jej dobrymi znajomymi. Pokazuje, jak patrzeć na ich dzieła, wyjaśnia ukryty sens obrazów, zastanawia się, czy talent i charakter idą w parze, czy artysta był swobodny w twórczości i czy był szczęśliwy w życiu.
Główną ideą książki jest pokazanie i objaśnienie obrazów o tematyce ewangelicznej. Jak pisze profesor Fabiani: „Malarstwo sakralne, jak wiadomo, stanowi ogromną większość ocalonych dzieł sztuki, niekiedy prawdziwych skarbów kultury, ale żeby je docenić i zachować dla przyszłych pokoleń, trzeba umieć je odczytać”. Liczne pozycje albumowe, jakie zalewają nasz rynek, traktują tę tematykę w sposób encyklopedyczny, podręcznikowy. Autorka wypełnia tę lukę, przybliża i objaśnia malarstwo, którego źródłem stała się Ewangelia. Profesor wpisuje swoją opowieść w szeroko pojęty kontekst historyczno-obyczajowy, tak w odniesieniu do samego zapisu Ewangelii i starożytnej Palestyny, jak i do konkretnego dzieła, badając czas i okoliczności jego powstania oraz cechy charakterystyczne, styl artysty i ducha epoki, nie wchodząc przy tym w zagadnienia czysto teologiczne i biblijne. To propozycja książki popularyzującej wiedzę o sztuce i pasję do sztuki.
Zobacz też książkę w formacie MP3 w autorskiej interpretacji Bożeny Fabiani.

Spojrzenie na historię wczesnego chrześcijaństwa przez pryzmat jego relacji ze sztuką Są chwile decydujące w dziejach narodów, społeczeństw, państw, a także w dziejach kultury. Niewątpliwie takim momentem w historii sztuki europejskiej był III wiek, kiedy chrześcijanie, rozdarci między ikonoklazmem ortodoksji żydowskiej a wielką kulturą grecko-rzymską, dla której wyobrażenie postaci ludzkich czy zwierzęcych było samą jej istotą, wybrali Grecję i Rzym. Gdyby zdecydowali wówczas inaczej, nie mielibyśmy następnych kilkunastu wieków wspaniałej sztuki europejskiej. Marcin Libicki w swojej książce analizuje relacje między kościołem chrześcijańskim pierwszych wieków i sztuką, śledząc jej rozwój od pierwszych zabytków chrześcijańskich do wspaniałych budowli sakralnych Rawenny i Konstantynopola.

Drodzy Czytelnicy, oddajemy do Państwa rąk książkę, w której znajdują się opisy najważniejszych miejsc kultu maryjnego w Polsce i na świecie oraz wybranych wizerunków Matki Bożej, słynących z cudownych uzdrowień i łask. Ku czci Matki Bożej napisano wiele pieśni i hymnów, w Jej imię odprawiane są nabożeństwa, a katolicy kierują do Niej swoje modlitwy, prosząc o wstawiennictwo u Boga. Nic zatem dziwnego, że stała się Ona wdzięcznym tematem również dla malarzy. Dlatego naszą publikację wzbogaciliśmy o przedstawienie obrazów największych mistrzów malarstwa, którzy w swych dziełach wzięli na warsztat postać Maryi – m.in. Tycjana, Giotta, Petera Paula Rubensa czy Leonarda da Vinci. Wreszcie znajdą tu Państwo bogaty wybór pieśni maryjnych i modlitw do Matki Bożej w różnych intencjach. Całość publikacji wzbogacają piękne fotografie, często miejsc czy przedmiotów ukrytych na co dzień przed wzrokiem pielgrzymów.
Niech ta książka wzbudzi pragnienie zgłębienia tajemnicy Maryi, Matki Bożej.

Od sztuki wczesnochrześcijańskiej po nowożytność i współczesność
Ikonografia Starego i Nowego Testamentu
Wizerunki Chrystusa, Najświętszej Maryi Panny i świętych
Style i główne kierunki w malarstwie, rzeźbie i architekturze
Miejsca, wspólnoty zakonne, budowle, sprzęty liturgiczne
Konserwacja i rewitalizacja zabytków sakralnych
Pół tysiąca haseł, 150 barwnych ilustracji, ponad 600 rycin, szkiców i planów

Nowy leksykon sztuki chrześcijańskiej wykracza swoją zawartością poza tradycyjne wydawnictwa
tego typu: oprócz haseł poświęconych ikonografii oraz objaśnieniom terminów z zakresu architektury, sztuk plastycznych i rzemiosła artystycznego zawiera również syntetyczne omówienia sztuki różnych epok, kontynentów i miast, dziedzictwa artystycznego tych wspólnot zakonnych i zgromadzeń, które poprzez swoją działalność odcisnęły znaczące piętno na rozwoju sztuki i architektury nie tylko europejskiej, a także hasła dotyczące bardziej szczegółowych, a niezwykle ważnych zagadnień, jak np. proces kształtowania się bazyliki chrześcijańskiej, sztuka reformy katolickiej i protestanckiej, początki i rozwój paleografii oraz archeologii chrześcijańskiej czy problemy związane z konserwacją i przystosowaniem liturgicznym świątyń. Cennym uzupełnieniem owych haseł są ilustracje i rysunki publikowane w tekście oraz zdjęcia prezentowane aż na stu dwudziestu stronach.
Kim był Noe a kim Izaak. Czym jest Ikonostas i co symbolizuje Iglica albo fresk. Skąd wzięła się nawa i westybul. Wreszcie jak odróżnić romantyzm od neoromantyzmu. Setki fotografii obrazów, rzeźb, szkice i ilustracje kościołów i pałaców. Leksykon sztuki chrześcijańskiej to swoista encyklopedia która może być pomocna w nauce o sztuce ale także coś w rodzaju przewodnika który może posłużyć jako źródło inspiracji do wakacyjnych podróży po Europie. Kontynencie który poprzez swoje sakralne bogactwa pokazuje tez siłę swoich chrześcijańskich korzeni i fundamentów.
Krzysztof Ziemiec, dziennikarz

Odbiorcy:
- wszyscy, którzy pragną pogłębić swoją wiedzę z zakresu historii sztuki i kultury chrześcijańskiej
- uczniowie, studenci i osoby profesjonalnie zajmujące się zarówno sztuką, jak i historią chrześcijaństwa.

Specyfikę przeszkleń w kościołach cystersów dostrzeżono już u zarania nowoczesnej historii sztuki, jednak ich odmienność od „głównego nurtu” twórczości witrażowej, a także względna prostota artystyczna spowodowały, że przeważnie pojawiały się one na marginesie opracowań dotyczących dziejów witrażownictwa.
Tymczasem konieczność zastosowania się do ścisłych zaleceń Kapituły Generalnej zgromadzenia zaowocowała stworzeniem wyjątkowych dzieł o charakterze programowo abstrakcyjnym, minimalistycznych pod względem techniki i środków wyrazu. Joanna Utzig, dostrzegając unikatowość i szczególny kontekst kulturowy cysterskich przeszkleń, na kartach książki Simplices fenestrae cistercienses postawiła je w centrum uwagi.
Publikacja – owoc szeroko zakrojonych badań – poświęcona jest witrażom powstającym na potrzeby cystersów od momentu ukonstytuowania się zakonu w XII stuleciu do około połowy XIII wieku.
Witraże cysterskie pochodzące z tego okresu zachowały się w różnych regionach Europy, najliczniej na terenie Francji i Niemiec. Autorka uwzględniła jednak w swoich rozważaniach także dzieła, które przetrwały jedynie w reliktach (w tym znaleziska archeologiczne) oraz przeszklenia znane wyłącznie ze źródeł pisanych lub ikonograficznych. Szczególnym zainteresowaniem obdarzyła witraże należące do tytułowej kategorii simplices fenestrae, prezentując czytelnikom wszechstronne i bogato ilustrowane opracowanie związanej z nimi problematyki. Książka stanowi XI tom serii Studia z historii sztuki dawnej Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego i Muzeum Narodowego w Krakowie pod red. Marka Walczaka, cenionej nie tylko przez historyków sztuki i historyków, ale także wszystkich pasjonatów kultury materialnej i artystycznej dawnych wieków.

(opis wydawcy)