Węgry na nowo

Amerykańska choroba. Zapiski o wolności ze szpitalnego łóżka Timothy Snyder na granicy życia i śmierci. Najbardziej osobista książka wybitnego historyka. …leżąc na wznak w szpitalnym łóżku z rurkami wychodzącymi z ramion i klatki piersiowej, nie byłem w stanie zacisnąć pięści, ale wyobrażałem sobie, że je zaciskam. Nie mogłem unieść się na łóżku, (…) ale widziałem siebie, jak to robię. Byłem kolejnym pacjentem na kolejnym oddziale szpitalnym, kolejnym zestawem niewydolnych organów, kolejnym nosicielem zakażonej krwi. Jednak nie czułem się tak. Czułem się (…) wściekły. Co zostanie po twojej wolności, gdy będziesz już pacjentem? Przykuty do łóżka. Zbyt słaby, by samodzielnie nawet się załatwić. Odseparowany od swoich dzieci? Od swoich bliskich? Z dala od ważnych dla ciebie spraw? Czy wtedy będzie mieć znaczenie, jaki jest twój stan konta bądź status społeczny? Pewnie myślisz, że nie. Mylisz się. Leżąc w szpitalnym łóżku, stawia te pytania, toczony śmiertelną chorobą Timothy Snyder. Wybitny historyk i autor własnym przykładem uświadamia nam, jak cienki jest naskórek naszych wolności. I jak łatwo go przebić.
Taka jest rzeczywistość. Ale czy można ją zmienić? Czy opieka zdrowotna nie jest prawem człowieka? Czy państwo w imię naszego dobra może nas więzić? Jak powinien działać system, który nie zamieni łóżka w pryczę, ale nam pomoże wrócić do zdrowia?
„Amerykańska choroba” to refleksja humanisty nad prawdziwym znaczeniem najważniejszego słowa: wolność. Nawet wtedy, gdy się umiera.

Trochę mylnie kojarzymy Bułgarię tylko jako cel wakacyjnych wojaży i wycieczek letnią porą. Nasze obustronne relacje są znacznie bliższe, na co licznych konkretnych argumentów doszukuje się Autor eseju. Drugim bardzo interesującym wątkiem jest historia paralelna – wpływy wydarzeń światowych i europejskich na rozwój sytuacji politycznej i społeczno-ekonomicznej w obu państwach. Autor co prawda we wstępie zastrzega, iż nie jest znawcą bułgarskich arkanów, ale nie należy zbyt poważnie odnosić się do tej uwagi. Z wielkim znawstwem i erudycją (choć i nieukrywaną sympatią dla Bułgarii i jej mieszkańców) oprowadza nas jak rasowy przewodnik przez najnowsze dzieje polityczne i dyplomatyczne.

W monografii mamy do czynienia z uporządkowaniem, pogłębieniem dotychczasowej wiedzy z zakresu najnowszej historii politycznej Bułgarii i paralelnych relacji z Polską i jej obywatelami. Autor umiejętnie dokonał wnikliwej analizy politologicznej węzłowych zagadnień społeczno-gospodarczych oraz politycznych, często posiłkując się oryginalnymi materiałami źródłowymi. Wykorzystana literatura przedmiotu świadczy o świetnym zorientowaniu się w aktualnym stanie badań i trendach w relacjach polsko-bułgarskich.
prof. dr hab. Jacek Wojnicki
kierownik Katedry Systemów Politycznych UW

Prof. dr hab. Stanisław Parzymies (ur. 1938) jest emerytowanym profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Jego zainteresowania badawcze i dydaktyczne dotyczą historii stosunków międzynarodowych, zagadnień instytucjonalnych, politycznych i obronnych integracji europejskiej oraz prawa dyplomatycznego. Jest autorem, współautorem i redaktorem naukowym wielu książek oraz artykułów naukowych publikowanych w Polsce i za granicą.

Opracowanie omawia Federalną Służbę Bezpieczeństwa, która jest nie tylko służbą specjalną w klasycznym ujęciu, ale także organem władzy wykonawczej, kreującym politykę państwa w sferze bezpieczeństwa. To instytucja stanowiąca połączenie skonsolidowanych systemów organizacyjnych realizujących przedsięwzięcia operacyjne, zarówno na terenie Rosji, jak i poza jej granicami.

George Orwell (1903-1950) – angielski pisarz, dziennikarz, uczestnik wojny hiszpańskiej po stronie republikańskiej (swoje doświadczenia z tych czasów opisał w doskonałej reporterskiej ale i głęboko socjologiczno-filozoficznej książce W hołdzie Katalonii), socjalista z przekonań, ale zarazem radykalny przeciwnik systemów totalitarnych. Uznawany za twórcę najwybitniejszej dystopii XX wieku – 1984.
Najważniejszą (oprócz 1984) i chyba najsłynniejszą książką Orwella jest Folwark zwierzęcy. Napisany w formie ezopowej bajki jest genialnym ostrzeżeniem przed każdym totalitaryzmem, który początkowo wywodząc się ze szlachetnych ideałów, wkrótce zmienia się w swoje przeciwieństwo – ponurą, krwawą dyktaturę, zmieniającą znaczenie pojęć, słów. I choć autor napisał tę książkę jako alegorię rozwoju stalinizmu czy szerzej rewolucji i systemu komunistycznego w Rosji Sowieckiej pozostaje jednak Folwark zwierzęcy zawsze aktualnym ostrzeżeniem przed różnego rodzaju dyktaturami.
Musicie kupić tę książkę, bo może już niedługo – jak za czasów PRL – będzie zakazana!

Historia ucieczek z komunistycznej Polski sięga pierwszych powojennych miesięcy, a więc czasów, kiedy ostateczny kształt jej granic nie został jeszcze określony, a system ich ochrony w zasadzie nie istniał. O ile jednak szczególne uwarunkowania tego okresu pozwoliły wielu ludziom względnie bezpiecznie opuścić kraj, o tyle w miarę umacniania się reżimu podjęcie decyzji o nielegalnej ucieczce często wiązało się z dużo większym ryzkiem niż tylko niebezpieczeństwo zatrzymania śmiałka. Nie zmienia to jednak faktu, że na przestrzeni ponad czterech kolejnych dekad obywatele Polski Ludowej najrozmaitszymi sposobami starali się przedostać za żelazną kurtynę.
Kim był uciekinier z Polski Ludowej? Chcąc uniknąć zawiłych formuł prawnych, warto posłużyć się definicją ukutą przez samą bezpiekę. W jednym z resortowych opracowań o tej kategorii „przestępców” pisano: „W praktyce operacyjno-śledczej organów MSW za uciekiniera uznaje się obywatela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, który bez zezwolenia władz polskich opuścił terytorium PRL lub odmówił powrotu do kraju z czasowego pobytu za granicą” . Uciekinierami były więc osoby, które – nie mogąc z różnych względów, często po wieloletnich staraniach, wyjechać z kraju w sposób oficjalny – zdecydowały się uczynić to w sposób nielegalny. W tych przypadkach ich inwencja i pomysłowość okazywały się nierzadko pochodną determinacji czy nawet desperacji, jakimi musieli się wykazać w dążeniu do zamierzonego celu. Jednakże należy zdawać sobie sprawę, że w ogólnym rozrachunku najwięcej uciekinierów należało do tej drugiej kategorii. Były to zatem osoby, które podczas legalnego, czasowego pobytu za granicą zdecydowały się nie wracać do Polski. Tyle że w realiach komunistycznego kraju przywilej wyjazdu w pierwszej kolejności otrzymywali ludzie go reprezentujący, a więc członkowie delegacji rządowych, personel placówek dyplomatycznych, pracownicy różnych gałęzi gospodarki, naukowcy czy ludzie kultury. Liberalizacja systemu paszportowego, zapoczątkowana w połowie lat pięćdziesiątych, pozwoliła w kolejnych latach w większym lub mniejszym stopniu cieszyć się taką możliwością szerszemu gronu obywateli. Książeczka paszportowa, umożliwiając wyjazd turystyczny czy odwiedziny u krewnych, mogła zatem zostać wykorzystana jako bilet w jedną stronę.

Inspirowana przez Włodzimierza Putina inwazja na Krym w marcu 2014 roku zaszokowała świat. Wkrótce potem Rosjanie dostarczyli wsparcie dążącym do secesji buntownikom w sąsiedniej Ukrainie, pogrążając kraj w brutalnej i nie mającej końca wojnie domowej. Nastąpiło nie wróżące nic dobrego gwałtowne pogorszenie stosunków Wschód Zachód.
W książce Imperialna gra Marvin Kalb omawia geografię, politykę i historię Ukrainy – kiedyś znanej jako Ruś Kijowska, albo „Pierwsza Rosja.” Ogarnia krytycznym spojrzeniem pełną udręki historię post sowieckiej Rosji i Ukrainy i zagłębia się w rosyjską przeszłość, aby odsłonić korzenie rosyjskiego i ukraińskiego nacjonalizmu.
Kalb twierdzi, że światowy ład zależy od rozwiązania kryzysu ukraińskiego i formułuje prowokacyjny argument, że jedyne sensowne rozwiązanie spoczywa w rękach Rosji i Ukrainy, które muszą uznać, że ich przyszłość są nieodłącznie ze sobą splecione. Każde realistyczne rozwiązanie musi uwzględniać interesy narodowe obu krajów. Zachód może je pochwalać lub nie, ale oba kraje muszą uzgodnić własny modus vivendi. Nadszedł czas na realpolitik i jeśli Zachód nadal będzie przeszkadzał w tej delikatnej grze, w tej dyplomatycznej walce z cieniem, jest bardzo prawdopodobne, że cały trud pójdzie na marne. Tę książkę niezwykle wysoko oceniał m.in taki mistrz polityki ja Henry Kissinger, ale i nic dziwnego bo autor jest nie tylko wieloletnim dziennikarzem telewizji NBC, zasiada w radzie Nagrody Pulitzera i wykłada na kilku amerykańskich uniwersytetach.