Wiedza niezdyscyplinowana. Meandry międzyobszarowości

„Jonasz w brzuchu wieloryba”. Czesław Miłosz wobec nowoczesności

Starotestamentowa opowieść o proroku Jonaszu połkniętym przez morskiego potwora, do której Czesław Miłosz nawiązywał w Ziemi Ulro, doskonale obrazuje problematyczność jego własnej sytuacji poznawczej – aktywnego uczestnika dziejów nowoczesnych, a zarazem ich świadka czy sędziego. Miłosz to poeta nieustannie skoncentrowany na tym, by wypowiedzieć, nazwać i poddać analizie swe egzystencjalne uwikłanie w nowoczesność, w której na co dzień żyje, która go otacza, a nawet w pewnym sensie atakuje i prowokuje. Problematyka nowoczesności, choć tak różnorodna, wieloznaczna i pełna aporii, zajmuje więc stałe miejsce w światopoglądzie noblisty.

Autorka prezentowanej monografii, przyjmując za punkt wyjścia swych analiz szerokie rozumienie kategorii nowoczesności jako formacji kulturowej o określonym zapleczu filozoficzno-światopoglądowo-cywilizacyjnym, stara się ukazać, jak ewokowana przez nią problematyka została sfunkcjonalizowana w egzystencjalnym doświadczeniu noblisty, jak się przejawia i jaki ma status w jego refleksji nad wiekiem XX. Poszczególne rozdziały, oświetlając skomplikowaną relację między światopoglądem noblisty a doświadczaną przezeń współczesnością, odtwarzają wewnętrzną dynamikę krystalizowania się Miłosza refleksji nad nowoczesnością. Są próbą zrekonstruowania właściwego poecie rozumienia nowoczesności poprzez wskazanie najistotniejszych rejestrów problemowych, oryginalnie przezeń aktualizowanych i przekształcanych na gruncie literatury. Ukrytym tłem wszystkich zabiegów interpretacyjnych pozostaje dla autorki pytanie o to, czy można wskazać stałe prawidłowości, które każdorazowo projektują i strukturalizują przebieg samookreśleń Miłosza wobec nowoczesnej epoki na poszczególnych etapach jego artystycznej biografii. A jeśli tak, to czy można widzieć w nich przesłankę jedności jego światopoglądu? I wreszcie – jak wyjaśnić epistemologiczny paradoks „bycia Miłoszem”, czyli nie tylko podmiotem zanurzonym w nowoczesnym uniwersum, lecz także twórcą konstruującym własne narzędzia do opisywania oraz diagnozowania swojej epoki, tj. wykorzystującym problematykę nowoczesności jako matrycę rozumienia siebie i świata.

„Okruchy”. Studia o wierszach odnalezionych w rękopisach XVII wieku

Tempus edax rerum – prawda ta dotyczy także tekstów, szczególnie tych – co typowe i charakterystyczne dla kultury polskiej XVII w. – zapisanych tylko w rękopisach. "Okruchy…" to zbiór studiów prezentujących odnalezione w sylwach, całkowicie dotąd nieznane lub dawno zaginione utwory (edycje tekstów w aneksach). Ich rozmaitość i osobliwość, bo są tu szlacheckie erotyki, ariańska poezja religijna, wiersze powstałe w moskiewskiej niewoli czy ekfrazy zegarów, nie tylko przykuwają uwagę, ale wzbogacają obraz dawnej literatury. Przybliżają poprzez szczegóły istotne rysy tradycji i mentalności polskiego baroku.

„Śląskie Studia Polonistyczne” 2018, nr 2 (12): Rozprawy i artykuły: Materialność nowoczesności. Archiwalia: Mowa na pogrzebie Zofii Lipskiej z Potockich

Dział główny „Śląskich Studiów Polonistycznych” poświęcony został badaniu relacji między filozoficzną, literacką i artystyczną nowoczesnością a materialnością języka i medium. O Benjaminowskim doświadczeniu szoku pisze Grzegorz Marcinkowski. Kacper Bartczak omawia nowoczesną poezję amerykańską w perspektywie materialności języka, Anna Kałuża – nowoczesną sztukę odkrywającą materialność medium, a Jakub Kornhauser śledzi ewolucję obiektu jako materialnego nośnika ekspresji twórczej. Katarzyna Trzeciak opisuje przeobrażenia nowohuckich materialności, a Katarzyna Szopa rewiduje poglądy na feminizm Anny Świrszczyńskiej. Dezydery Barłowski komentuje poglądy Williama Burroughsa w perspektywie genderowej. W dziale Varia znajdziemy artykuły dotyczące m.in.: wyobraźniowych i artystycznych pokrewieństw Brunona Schulza i Tomasza Różyckiego, specyficznego estetyzmu Witolda Gombrowicza oraz dyskusji nad kształtem polskich badań literackich, toczących się w związku z powstaniem Historii literatury polskiej Feliksa Bentkowskiego. Oprócz tego w numerze dział archiwalia (w nim Mowa na pogrzeb Zofii Lipskiej z Potockich w opracowaniu Agnieszki Łatajskiej), omówienia i polemiki oraz kronika.

Andriej Amalrik - rosyjski dysydent

Andriej Amalrik – przedstawiciel trzeciej fali emigracji rosyjskiej XX wieku, aktywny uczestnik ruchu dysydenckiego. Jego utwory, choç przetłumaczone na wiele języków świata, nie doczekały się dotychczas pełnego opracowania. Autorka monografii dokonuje zatem próby analizy i interpretacji memuarystyki Amalrika, jego – mieszczących się w ramach teatru absurdu – sztuk scenicznych oraz publicystyki.

Książka Katarzyny Dudy jest dziełem pionierskim, nikt bowiem nie napisał dotąd kompletnej monografii Andrieja Amalrika – niezwykle ważnej postaci kultury rosyjskiej XX wieku. (...) Mamy w monografii wiele znakomitych analiz i interpretacji, bardzo subtelnych i celnych. Autorka z równą swobodą omawia zarówno walory artystyczne tekstów, jak i ich treść.

Z recenzji prof. dra hab. Lucjana Suchanka

Katarzyna Duda – profesor UJ, dr hab., członek Komisji Kultury Słowian PAU. Pracuje w Katedrze Rosyjskiej Kultury Nowożytnej w Instytucie Rosji i Europy Wschodniej na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ. Autorka monografii: Antyutopia w literaturze rosyjskiej XX wieku (1995), Wiara i naród. Twórczość Władimira Maksimowa (2001), a także artykułów dotyczących emigracji rosyjskiej XX wieku, kultury rosyjskiej czasów radzieckich oraz najnowszych tendencji w literaturze i kulturze rosyjskiej.

Andrzeja Murawjowa peregrynacje do kolebek chrześcijaństwa (Jerozolima, Rzym, Kijów)

Praca jest pierwszą w Polsce monografią poświęconą pątniczej spuściźnie Andrzeja Murawjowa, pisarza, poety, teologa, działacza kościelnego oraz państwowego. Podjęto w niej próbę przedstawienia trzech kolebek chrześcijaństwa: Jerozolimy, a więc miejsca narodzin tej religii, celu pierwszej peregrynacji poety, który określił jego dalsze życie osobiste i pisarskie; Rzymu, serca katolicyzmu, co stwarzało możliwość zaprezentowania stosunku Murawjowa do tej konfesji; oraz Kijowa, kolebki chrześcijaństwa Słowiańszczyzny Wschodniej.

Celem Autorki nie jest szczegółowe przedstawienie kolejnych szkiców wchodzących w skład poddawanych analizie utworów, ale ich całościowa interpretacja na tle bogatych tradycji pielgrzymkowych w Kościele wschodnim i zachodnim oraz wykazanie, że peregrynacje były dla Murawjowa doświadczeniami o charakterze psychosomatycznym.

Anioł Ślązak Mickiewicza

Rozprawa Anioł Ślązak Mickiewicza prezentuje różne przejawy obecności wrocławskiego mistyka w twórczości autora Dziadów. Zawiera studium o miejscach w poezji Mickiewicza zainspirowanych lekturą wrocławskiego poety, który budzi w Polsce i na świecie niesłabnące zainteresowanie. Kondensacja myśli w aforystycznych formułach i siła emocji sprawiają, że epigramaty Ślązaka mogą być odbierane nie tylko jako wyrażony językiem poetyckim system teologiczny, ale też jako najwyższej próby liryka.