Wiejskie dzieciństwo Branko Ćopić i Tadeusz Nowak

„A co z ptakami / naszych miast, miasteczek, / wiosek i osiedli?” – zaczyna jeden z swoich najnowszych wierszy Piotr Sommer. Na to pytanie solidarnie próbują znaleźć odpowiedź ornitolodzy oraz kulturo- i literaturoznawcy, tropiąc ptasie ślady w tekstach i filmach, języku i historii, a także w codziennych praktykach – ludzkich i nie-ludzkich. W czasach, gdy antropocen musi radzić sobie z coraz większą dominacją Homo sapiens, odnotowujemy rosnącą potrzebę zmiany perspektywy. Nie dziwi popularność tych prądów w nauce, które proponują upodmiotowienie zwierząt: od animal studies, przez ekokrytykę, po humanistykę środowiskową. W tym kontekście emancypacja ptaków nie ulega wątpliwości. Nie są dla nas już wyłącznie obiektem zainteresowań kulinarnych lub atrakcyjnymi trofeami nad kominkiem, jak to drzewiej bywało. Przeciwnie, usamodzielniły się i wyfrunęły z gniazd, a nam przypadła rola skromnych ptasiarzy, birdwatcherów, ornitofilów, którzy za drobną chwilę kontaktu ze „skrzydlatymi przyjaciółmi” są w stanie zapłacić najwyższe sumy. Ptaki fascynują innością (jak kwiczoły u Mirona Białoszewskiego czy jaskółki u Krystyny Miłobędzkiej), objaśniają nam świat (jak drozdy i sroki u Miłosza czy kosy u nowofalowców) albo zwiastują nieszczęścia (jak sowy u Davida Lyncha, które, jak wiadomo, nie są tym, czym się wydają). Boimy się ich dzikiej natury, choć jednocześnie pragniemy wkupić się w ich łaski. Najważniejsze, że ptaki wciąż mają jeszcze na tyle swobody, by od czasu do czasu móc popatrzeć na nas z góry. Tylko te kaczki – wróćmy na koniec do Sommera – „toczą się pod miastem”.

Ta nowatorska publikacja przynosi całe spektrum sposobów widzenia i badania ptasiej obecności w tekstach kultury: od prób uchwycenia wizerunku ptactwa w wybranych epokach do drobiazgowych studiów poświęconych roli, w jakiej został obsadzony konkretny gatunek ptaka w poszczególnych, interesujących autorów, dziełach. Po lekturze tomu czytelnik musi przyznać, że „ornitofilologia”, której celem być może stanie się rekonstrukcja najpiękniejszego z istniejących atlasów ptaków – zawartego w niezliczonych utworach, w których ptaki na stałe uwiły sobie gniazda lub zjawiły się przelotem – ma przed sobą wdzięczną perspektywę.
Z recenzji dr. hab. Adriana Glenia, prof. UO

Książka to zbiór siedmiu szkiców, które w sposób bardzo zróżnicowany przedstawiają polsko-portugalskie relacje na gruncie literatury, kultury i sztuki. Jest to swoista opowieść o Portugalii wyczytanej z dzieł autorów tworzących w XIX, XX i XXI wieku i oswajanej dzięki odkrywaniu wspólnych odniesień, kontekstów oraz historii. Wybrane do analizy teksty o rozmaitym charakterze, a po części także słabo obecne w praktyce interpretacyjnej – pokazują pewien fenomen zbliżania się i przeplatania dwóch odległych kultur. Są to między innymi "Don Sébastien de Portugal" – dramat Aleksandra Przezdzieckiego, "Ines de Castro" Zygmunta Bytkowkiego czy praca o charakterze reportażowo-podróżniczym "Portugalia. Listy z podróży" Adolfa Pawińskiego, a także wiersze portugalskich poetów romantycznych dokumentujące żywe zainteresowanie sprawą polską w czasach powstania styczniowego. Ponadto osobne miejsce zajmuje w szkicach stolica Portugalii jako miasto będące przedmiotem zainteresowania wielu współczesnych badaczy i podróżników, nie tylko polskich. W książce nie brakuje także refleksji na temat jednego z najlepiej rozpoznawalnych symboli Portugalii, jakim jest fado i nierozerwalnie związane z nim saudade, czyli melancholijna tęsknota, kluczowa w definiowaniu charakteru narodowego mieszkańców krańca Europy. Zebrane i zestawione w zbiorze podróżniczo-literackie refleksje pozwalają na wydobycie osobliwej bliskości, budując duchowe porozumienie między polską i portugalską kulturą oraz szkicując na nowo literacką mapę Europy, na której Portugalia sytuuje się, inaczej niż zwykle, nieco bliżej Polski.

Książka może zainteresować zarówno filologów, ale też inne osoby zainteresowane polsko-portugalskimi relacjami w literaturze.

Spójrzmy Prawdzie w oczy. Jakie oblicze prawdy wówczas zobaczymy? Czy w XXI wieku ten termin ma jeszcze rację bytu? Czy istnieje jedna Prawda, czy wiele prawd? Co jest jej przeciwieństwem – kłamstwo, fikcja, a może nieprawda? Jak badać prawdę – czy potrafimy ocenić, co jest, a co nie jest prawdziwe? Czy możemy mówić prawdę o świecie i sobie samych, czy potrafimy mówić o prawdzie? Czy chcemy jeszcze o niej słuchać? Jaką rolę odgrywa prawda we współczesnej sztuce, mediach i w przestrzeni społecznej?
Autorzy poruszają w swoich artykułach różnorodne rozumienie przewodniego hasła tego tomu. Prawdę postrzegają między innymi jako kryterium określające stosunek artystów-performerów wobec realiów społecznych, element literackiej historiozofii Jarosława Marka Rymkiewicza czy wartość etyczną w literaturze faktu. Nieprawda to dla nich również fikcja literacka podniesiona do rangi instytucji prawnej, mistyfikacja we współczesnym kinie czeskim lub kategoria określająca sposób funkcjonowania sztuki w muzeach wirtualnych. Tak urozmaicone ujęcia tytułowej problematyki współbrzmią polifonicznie w naukach humanistycznych.

Tom (Nie)przezroczystość normalności w literaturze polskiej XX i XXI wieku nawiązuje do projektu pt. (Nie)obecność. Pominięcia i przemilczenia w narracjach XX wieku/The Effect of Palimpsest, zrealizowanego
w latach 2006–2009 przez Pracownię Antropologicznych Problemów Literatury i Zakład Literatury XX wieku Instytutu Literatury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego oraz Department of Slavic Languages and Literatures, University of Chicago i Department of Central, Eastern and Northern European Studies, University of British
Columbia. Projekt ów zwieńczyły dwie publikacje (w Polsce, 2008 i w USA, 2011).

Agezylausz to jeden z najmniej znanych, ale równiej jeden z najbardziej niezwykłych dramatów Juliusza Słowackiego. Opublikowany dopiero po jego śmierci, do dziś fascynuje badaczy i ludzi teatru. W intensywności wydarzeń i emocji przypomina świat szekspirowski, ale napisany w okresie mistycznym twórczości poety, dotyczy tyleż historii, co duchowości. Jego akcja toczy się w antycznej Sparcie, która bardzo przypomina Polskę szlachecką, i w istocie to polskość utożsamiona ze spartańskością jest w centrum zainteresowania twórcy. Czytelnik znajdzie w książce nową edycję dramatu o królu Agisie wraz z obszernymi komentarzami i studium o Grecji mistycznego Słowackiego, stanowiącym kontynuację prac autorki o hellenizmie i filhellenizmie autora Podróży do Ziemi Świętej z Neapolu.

Prezentowana książka to studium poświęcone interpretacji liryki Zdzisława Stroińskiego, który razem z Krzysztofem Kamilem Baczyńskim, Tadeuszem Gajcym i Andrzejem Trzebińskim należy do cenionych poetów generacji wojennej (1939-1945).
Autor analizuje dziewięć wierszy rytmicznych, stanowiących według niego cykl liryczny, pokazujący stan świadomości ówczesnych młodych ludzi, prawdę o pokoleniu młodzieży, której wkraczanie w dorosłość splata się z wybuchem wojny. Autor ukazuje także związki liryki Stroińskiego z polską poezją patriotyczną po 1795 roku i wierszami rówieśników poety (głównie z Tadeuszem Gajcym). Udowadnia obecność tragedii pokolenia wojennego w analizowanym cyklu. Pokazuje, że wiersze te zderzają patriotyczne ideały z przeszłości z okrucieństwem czasu wojny, zawarte jest w nich tragiczne połączenie powszedniości i metafizyki, dominująca świadomość samotności i zdrady, ale też wiara w potrzebę podejmowania decyzji na własną odpowiedzialność w sytuacji bezsilnej walki o zachowanie tożsamości narodowej.

Recenzje książki ukazały się w czasopismach:
„Gazeta Uniwersytecka UŚ” # 5 (185), luty 2011, s. 29 (A. NĘCKA: Stroiński na nowo (od)czytany
„Forum Akademickie” 2011, nr 6, s. 71 (A. PALICKA: Tragizm buntu – dostępna pod adresem: www.forumakademickie.pl)
„Śląsk” 2011, nr 12, s. 72 (D. OPACKA-WALASEK: Stroiński, Ananke i Kisiel – dostępna pod adresem: www.alfa.com.pl)
„Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego”, z. 70. Seria Filologiczna. Historia Literatury 6: Tematy i Konteksty. Red. J. Pasterska. Rzeszów 2011, s. 367-371 (Z. OŻÓG: Zdzisław Stroiński i jego liryka).