Władza i polityka w literaturze political fiction: prawda czy fikcja?

Książka pt. „Nasz Kochanowski” Studia z recepcji poety w wieku XVII jest zbiorem prac poświęconych odczytaniom nawiązań do twórczości Jana Kochanowskiego w tekstach w większości nieznanych, wydobytych z rękopisów. Część pierwsza, obejmująca trzy studia, przedstawia zabytki prozy oratorskiej: ślady recepcji Przy pogrzebie rzeczy Kochanowskiego, nawiązania do twórczości poety w mowach Andrzeja Moskorzowskiego i Krzysztofa Grzymułtowskiego. W drugiej części przedmiotem zainteresowania stały się teksty poetyckie o charakterze panegirycznym i satyrycznym, dokumentujące istnienie personalnie nakierowanych wypowiedzi krytycznoliterackich. Pracę zamyka retoryczne odczytanie wierszowanych katalogów poetów, potwierdzających stała obecność Jana Kochanowskiego w tradycji polskiej poezji.

Praca, adresowana przede wszystkim do literaturoznawców i miłośników twórczości Jana Potockiego, podejmuje próbę ukazania niezwykłej nowoczesności Rękopisu znalezionego w Saragossie poprzez analizę relacji intertekstualnych między dziełem hrabiego a wybranymi powieściami autorów wymienionych w tytule. Zbieżności i podobieństwa można wskazać przede wszystkim w zakresie kompozycji utworów, wykorzystywanych konwencji gatunkowych i literackich, konstrukcji bohatera oraz powieściowych przestrzeni. Powieści te łączy także zróżnicowanie gatunkowe, polifoniczność kompozycyjna i ideowa, problematyka filozoficzna, epistemologiczna i metaliteracka, teatralizacja świata przedstawionego, żywioł ironii i parodii, motywy lustrzane czy eksploracja zróżnicowanych obszarów kultury śródziemnomorskiej. W tej perspektywie Rękopis jawi się jako dzieło niezwykle bliskie świadomości współczesnej, niejako prekursorskie wobec powieści XX-wiecznych.

Sous la rédaction de Katarzyna Gadomska, Krzysztof Jarosz



Tematem prezentowanego numeru "Romanica Silesiana" jest strach jako motyw wiodący w literaturze fantastycznej i w gatunkach pokrewnych. Ze względu na dużą liczbę zgłoszonych tekstów artykuły zebrano w dwa tomy: pierwszy obejmuje szkice napisane w języku francuskim, drugi – w języku hiszpańskim i angielskim.

Autorzy ukazują zagadnienie strachu w literaturze i filmie, zwracając uwagę na ewolucję źródeł strachu i lęków na przestrzeni wieków. Jako materiał analiz wykorzystują dzieła takich twórców, jak: Jan Potocki, Théophile Gautier, Erckmann-Chatrian, Emile Gaboriau, André de Lorde, Jean-Pierre Andrevon, Anne Duguël, Marie José Thériault, Nadine Monfil, a także pisarzy, których nazwiska nie są kojarzone z gatunkiem fantastyki, m.in.: Madame de Staël, Victora Hugo, Laurenat Gaudé, Nicole Calligaris, Kena Bugula, Rolanda Barthes’a, Georges’a Bataille’a.

Dział główny „Śląskich Studiów Polonistycznych” poświęcony został badaniu relacji między filozoficzną, literacką i artystyczną nowoczesnością a materialnością języka i medium. O Benjaminowskim doświadczeniu szoku pisze Grzegorz Marcinkowski. Kacper Bartczak omawia nowoczesną poezję amerykańską w perspektywie materialności języka, Anna Kałuża – nowoczesną sztukę odkrywającą materialność medium, a Jakub Kornhauser śledzi ewolucję obiektu jako materialnego nośnika ekspresji twórczej. Katarzyna Trzeciak opisuje przeobrażenia nowohuckich materialności, a Katarzyna Szopa rewiduje poglądy na feminizm Anny Świrszczyńskiej. Dezydery Barłowski komentuje poglądy Williama Burroughsa w perspektywie genderowej. W dziale Varia znajdziemy artykuły dotyczące m.in.: wyobraźniowych i artystycznych pokrewieństw Brunona Schulza i Tomasza Różyckiego, specyficznego estetyzmu Witolda Gombrowicza oraz dyskusji nad kształtem polskich badań literackich, toczących się w związku z powstaniem Historii literatury polskiej Feliksa Bentkowskiego. Oprócz tego w numerze dział archiwalia (w nim Mowa na pogrzeb Zofii Lipskiej z Potockich w opracowaniu Agnieszki Łatajskiej), omówienia i polemiki oraz kronika.

Autorzy tomu (Nie)ciekawa epoka? Literatura i PRL postanowili przyjrzeć się procesom, problemom, postaciom, utworom, które, jak powiedziałby Ankersmit, wykazują bezpośredni związek z „charakterem epoki”, bowiem istniały w latach 1945–1989, więc dotyczą tamtej epoki, która oficjalnie ma złą prasę, mniej oficjalnie zaś niektórzy wspominają ją z nostalgią, inni z pogardą czy rozgoryczeniem, a badacze zgadzają się, co do tego, iż owe lata to dla literatury polskiej czas głębokiego uwikłania w sprawy polityczne, podziału na opcję krajową i emigracyjną, budowania kontr-dyskursu, spod którego potrafi czasem wychynąć dyskurs właściwego dysponenta władzy – imperium wschodniego sąsiada realizującego swoje interesy także w Polsce, wreszcie – czas wypracowywania adekwatnych do okoliczności sposobów komunikowania się z czytelnikiem. Ale też czas modernizacyjnego szaleństwa, trochę groteskowy i zwariowany, co próbowały uchwycić w swoich programach choćby ówczesne kabarety literackie opisujące PRL-owską rzeczywistość i do czego nawiązuje motyw graficzny autorstwa Romana Cieślewicza na okładce tomu, pochodzący z marcowej edycji magazynu ilustrowanego „Ty i Ja” (1962, nr 3), któremu to magazynowi poświęca uwagę w jednym z rozdziałów książki Justyna Jaworska.
Wspomniana problematyka zasługuje na rozbudowaną syntezę. Tom proponuje zaledwie rekonesans, sygnalizuje ważność pewnych pól badawczych, proponuje inne podejście do tego fragmentu procesu historycznego (vide: sugestia Grażyny Borkowskiej, by literaturę polską lat 1945–1989 ujmować jako powojenny modernizm).
Książka stanowi świadectwo osobistych zainteresowań literaturoznawców starszej i młodszej generacji, a więc jest też poniekąd opisem opisujących (nie tylko opisywanego). Ich refleksje zostały zaprezentowane w układzie starającym się, w miarę możliwości, zachować chronologię procesu historycznego.
Nie jest to jedyna zasada grupowania tekstów w tym tomie. Składają się nań zarówno opracowania problemowe, dotykające szerszego przekroju zagadnień (Hanny Gosk Początek. Powojenna rzeczywistość w polskiej prozie lat czterdziestych XX wieku – refleksja o pominięciach i stłumieniach w narracjach prozatorskich czasu wielkiej zmiany, Przemysława Czaplińskiego PRL i sarmatyzm – tekst, w którym rozważana jest specyfika PRL-owskiego wypracowywania wzorów kulturalnego życia), jak i studia szczegółowe poświęcone wybranym aspektom rzeczywistości i literatury tamtego okresu (Jerzego Jarzębskiego rozważania o mowie rzeczy w mrocznej pierwszej połowie lat pięćdziesiątych, Aliny Molisak – o fenomenenie „marcowych” narracji w krajowej prozie polskiej, Andrzeja S. Kowalczyka – o echach wydarzeń marca 1968 roku w środowisku „Kultury” paryskiej). Autorzy poświęcają uwagę praktykowanym w latach powojennych formom narracji wspierającej dyskurs władzy i zwalczającej czy dekonstruującej jej wizję rzeczywistości (Damiana Strzeszewskiego Funkcjonalizacja motywu budowy. Pieczętowanie zgody na rzeczywistość…, Jagody Wierzejskiej Miejsce epifanii w retoryce dyskursu antykomunistycznego…, Anny Mach PRL-owskie ready meades Edwarda Redlińskiego). W książce wyraźnie zaznaczają się bloki zagadnień poświęconych politycznej specyfice epoki i postaw ludzi ją współtworzących, ale też próbom zdystansowania się wobec niej, świadczącym o tym, iż dla interpretacji dorobku poszczególnych indywidualności twórczych ramy periodyzacyjne lat 1945–1989 okazują się zbyt wąskie.

Zapis wystąpień z ogólnopolskiej konferencji naukowej Życie literackie po roku 1989, zorganizowanej przez Uniwersytet Śląski w listopadzie 2007 roku. Katowickie spotkanie otwarło cykl konferencji o wspólnej nazwie: Dwadzieścia lat literatury polskiej 1989–2009, współtworzony przez ośrodki akademickie w Szczecinie i Poznaniu. Zgromadzone w tomie artykuły cechuje wysoka różnorodność problemowa. Publikacja rozpoczyna się od pytań o sposób pojmowania natury i charakteru rzeczywistości w literaturze współczesnej. Dalej uwaga autorów koncentruje się wokół tematu autorytetu i literackiego mistrzostwa. Rozważania nad typologią postaw nestorów krytyki literackiej i dociekania metakrytyczne ustępują miejsca omówieniu fenomenu dwutygodnika „Nowy Nurt” i próbie reinterpretacji przełomu, jaki dokonał się w poezji polskiej po roku 1989. Dalszą część wypełnia polemika z wąskim rozumieniem politycznego wymiaru literatury oraz rekonstrukcja znaczeń i użyć kategorii „młodość” i „starość’ w odniesieniu do twórców kręgu „bruLionu”, której towarzyszy ciekawość o zmiany światoodczucia zarówno samych „bruLionowców”, jak i lirycznych bohaterów ich wierszy. Kolejne z tekstów poruszają problem komizmu w literaturze oraz związków kultury masowej i poezji po przełomie. Tom zamyka analiza sporu poetów młodego pokolenia – Dehnela i Kapeli, wskazująca na konfrontację sposobów poezjowania.