Wokół Meghaduty. Nieprzerwana nić literackiej kultury sanskrytu

Pierwsze monograficzne opracowanie jednego z najważniejszych staropolskich herbarzy i przypomnienie postaci jezuity księdza Kaspra Niesieckiego. W pracy scharakteryzowano bogaty warsztat naukowy Niesieckiego, historię druku „Korony polskiej”, oraz odniesiono się do treści heraldyczno-genealogicznych. Przedstawionio okoliczności ponownej, XIX-wiecznej edycji, dzięki której dzieło Niesieckiego stało się tak popularne. Praca ukazuje także recepcję herbarza, jego wykorzystywanie w wywodach legitymacyjnych szlachty polskiej, zainteresowanie dziełem ze strony historiografów oraz miłośników i kolekcjonerów książek. Publikacja uhonorowana Nagrodą im. Adama Hejmowskiego.

Dziesiąty tom serii BIBLIOTEKA PRZEKŁADÓW ROSYJSKICH XVII–XVIII WIEKU Z LITERATURY STAROPOLSKIEJ jest poświęcony recepcji przekładu Historii o cesarzu Otonie – polskiej wersji popularnego romansu rycerskiego o cesarzu Oktawianie (Ottonie). Aby pokazać specyfikę rosyjskiego etapu dziejów tego interesującego utworu, we wstępnej części monografii przypomniano jego genezę i szczegółowo scharakteryzowano staropolską prozaiczną parafrazę niemieckiego romansu Eine schöne und kurzweilige Histori von dem Keyser Octaviano, seinem weib und zweien sünen autorstwa Wilhelma Salzmanna. Ustaliwszy najbardziej prawdopodobne źródło rosyjskiego przekładu, za jakie uznano siedemnastowieczną edycję Historii o cesarzu Otonie, podjęto w oparciu o zachowane odpisy przekładu (których liczbę zweryfikowano) próbę oceny strategii translatorskiej anonimowego autora. Porównanie polskiego oryginału z przekładem ujawniło, że starał się on zachować fabułę i wszystkie osobliwości kompozycji pierwowzoru, jednak nie ustrzegł się błędów wynikających z interferencji językowej. Osobliwością przekładu jest wyraźnie rzucające się w oczy wielosłowie, którego przyczyną bywają kłopoty ze znalezieniem rosyjskiego jednowyrazowego ekwiwalentu polskich leksemów i skłonność tłumacza do maksymalizacji określeń.
Rękopiśmienna forma transmisji staroruskiego przekładu Historii o cesarzu Otonie (w odróżnieniu od petryfikującego polski tekst druku) wpływała na pojawianie się w kolejnych odpisach mniejszych bądź większych odstępstw od pierwowzoru, ale równocześnie stwarzała doskonałą okazję do samodzielnych amplifikacji bądź redukcji motywów zbędnych z punktu widzenia kopisty-redaktora, ujawniających jego upodobania estetyczne i świadome dążenie do stworzenia na kanwie wielowątkowego oryginału swojej niepowtarzalnej wersji głównego wątku romansu. Analiza zachowanych odpisów pozwoliła wyodrębnić ponad dziesięć redakcji i wariantów przekładu romansu końca XVII – XVIII w., adaptacje teatralne i oryginalne przetworzenia romansowej fabuły w historie budujące, czyli Opowieść o carycy i lwicy oraz Opowieść o rzymskim cesarzu Antonie.
Ponieważ tekst staroruskiego przekładu Historii o cesarzu Otonie nigdy dotąd nie był publikowany, a znajomość jego odpisów wśród badaczy jest znikoma, w drugiej części monografii zamieszczono transkrypcje czterech rękopiśmiennych redakcji przekładu oraz teksty towarzyszących romansowi historyjek o niezwykłej płodności, tj. Historię o zacnej płodności, Historię o grabinej Altdorfskiej i powiastkę o Małgorzcie Wierzbosławskiej, która «jednym rodzeniem żywych dziatek trzydzieści i sześcioro porodziła ». Nadto opublikowano oryginalną rosyjską Opowieść o rzymskim cesarzu Antonie z początku XVIII w. i nigdy wcześniej nie wznawianą Bajkę o dwóch carewiczach ze zbiorku Opowiadacz bajek rosyjskich (1787), będącą pierwszą drukowaną parafrazą romansu o cesarzu Otonie.

Celem książki jest próba prezentacji „Lalki” jako powieści, w której żyje wskrzeszona pamięć tragedii greckiej, ujawniająca się na wielu poziomach tekstu, choć analogia ta nie jest całościowa (zaprzecza jej m.in. wielowątkowość czy kompozycja otwarta).
Hipoteza badawcza zmierza w kierunku sprawdzenia, czy i na ile tekst „Lalki” pojętej jako całościowy układ, przy zachowaniu prymarnych cech gatunkowych powieści, był oparty na archetypie, tj. tradycyjnym wzorze tragedii greckiej. W tym sensie powieść Prusa stanowiłaby więc rodzaj transformacji – zasady gatunkowe tragedii miały ją uporządkować wedle określonego kodu genologicznego. Tak postrzegany tekst odsyła do teorii „mimetyzmu formalnego” – zabiegu stylizacji jednego gatunku literackiego na inny w obrębie jego struktury.

Sous la rédaction de Ewelina Szymoniak, textes réunis et établis par Aneta Chmiel, Andrzej Rabsztyn, Zuzanna Szatanik



Kolejny numer czasopisma obejmuje artykuły napisane w języku francuskim, hiszpańskim, włoskim i angielskim. Tematem przewodnim tomu zatytułowanego Insularia jest literatura wysp będących dawnymi koloniami angielskimi, francuskimi i hiszpańskimi. Pomimo zrozumiałych lokalnych różnic charakteryzuje ją „kreolskość”, wyrażająca się często językiem, będącym syntezą języka kolonizatora i języka ludności skolonizowanej, ale też wielokulturowością zamkniętą na stosunkowo niewielkim obszarze insularnym. W zbiorze oprócz tekstów podejmujących ten zasadniczy nurt zamieszczono także artykuły, w których zagadnienie wyspiarskości traktowane jest w sposób metaforyczny.

W stałej części Comptes rendus znalazły się nadesłane do Redakcji lub przez nią zamówione omówienia wybitnych prac literaturoznawczych z ostatnich dwóch lat.

Rozprawy zamieszczone w czwartym numerze „Śląskich Studiów Polonistycznych” dotyczą szeroko pojętego pisania. Autorzy poszczególnych artykułów analizują problematykę wybranych motywów lub zagadnień wyodrębnionych między innymi z kronik Galla Anonima i Wincentego Kadłubka, pism Marcina Paszkowskiego i Stanisława Samuela Szemiota, tekstów Czesława Miłosza, Jerzego Pilcha. Dwa artykuły poświęcone zostały staropolskiemu pamiętnikarstwu. Bohaterem części zatytułowanej Prezentacje jest Mariusz Sieniewicz. W tym numerze czasopisma zamieszczono fragment niepublikowanej dotąd powieści tego autora pod roboczym – jak twierdzi pisarz – tytułem Smak rabarbaru. W dziale Archiwalia opublikowano między innymi przekład fragmentu Poetyki Scaligera. Ponadto niniejszy numer „Śląskich Studiów Polonistycznych” zawiera stały już dział Recenzje i omówienia. Tym razem analizie krytycznej poddano Małe folio Krzysztofa Mrowcewicza, Melancholię w poezji polskiej po 1989 roku Aliny Świeściak, Zapisywanie miejsca Elżbiety Dutki, Tematy (nie)opisane Sławomira Buryły oraz biografię autorstwa Hanny Kirchner Nałkowska albo życie pisane.

Publikacja jest pokłosiem kolejnego spotkania badaczy literatury dla dzieci i młodzieży z ośrodków uniwersyteckich z całej Polski, jak również z zagranicy, którzy dyskutowali nad problemem atrakcyjności pierwszych spotkań dziecka z książką dobraną tak, by uwzględniała ona potrzeby młodych odbiorców. Zawartość księgozbioru niedorosłego czytelnika, gromadzonego dzięki zgodzie rodziców, opiekunów czy nauczycieli, stanowi bowiem najlepszy sprawdzian z demokracji czytania: w jakim stopniu młody człowiek decyduje o tytułach w swojej biblioteczce czy o książkach wypożyczanych z biblioteki, a w jakim ten wybór jest podyktowany sentymentem, gustem czy w końcu przyzwyczajeniami dorosłych. Zagadnienia te doczekały się szerszego ujęcia w niniejszej publikacji. Autorzy tekstów, znawcy literatury dla dzieci i młodzieży, krytycy literaccy, dydaktycy, pedagodzy, bibliotekoznawcy i nauczyciele, podjęli próbę rozpisania na głosy pojemnego hasła ‒ "(Przed)szkolne spotkania z lekturą". Tak powstał polifoniczny charakter tomu: rezultat rozmaitych odczytań frazy zaproponowanej przez redaktorki. I tak, przedrostek „przed” sprowokował do przyjęcia perspektywy pedagogicznej, związanej z wychowaniem przedszkolnym i wczesnoszkolnym, często również pogłębionej refleksją terapeutyczną. Wokół kolejnego elementu tytułu ‒ „szkolne” ‒ oscylowały przede wszystkim wypowiedzi dydaktyków, zarówno te proponujące rozwiązania metodyczne, dotyczące konkretnych tekstów literackich, jak i te, mające ambicje stworzenia szkicu historii recepcji lektury obecnej lub już nieobecnej w obowiązującym kanonie szkolnym. Ostatni człon hasła: „spotkania” – skłonił badaczy do metodologicznego namysłu wspierającego interpretacje „tradycyjnych” i „ponowoczesnych” tekstów pisanych z myślą o młodych odbiorcach oraz do interdyscyplinarnej refleksji sytuującej czytanie na pograniczu epistemologii, ontologii i aksjologii. Tak zarysowana problematyka publikacji, będącej pokłosiem kolejnego spotkania badaczy literatury dla dzieci i młodzieży z ośrodków uniwersyteckich z całej Polski, jak również z zagranicy, z pewnością stanie się interesującą lekturą dla szerokiego grona odbiorców: teoretyków literatury, pedagogów, bibliotekarzy, nauczycieli, a także rodziców.