Współczesne problemy dziedzictwa kulturowego

Za każdym razem, kiedy żegnamy się z jakimś paradygmatem, obszarem badawczym, warunkiem praktykowania antropologii czy w ogóle z historią, szybko okazuje się, że wraca to w innej, nowej formie i niekoniecznie jako farsa, jak powiedziałby klasyk myśli społecznej. Wraz z osławionym „końcem historii” Francisa Fukuyamy mieliśmy oto przejść do pozbawionego społecznych tarć społeczeństwa liberalnego, kształtowanego przez odniesienie do indywiduum, jako punktu wyjścia polityki i społecznego zarządzania. Choć polityka i ekonomia nadal są oparte na tym indywidualistycznym paradygmacie, to można dostrzec symptomy próby budowania wspólnotowości na nowo. Próby te dodatkowo są wzmacniane przez permanentny już kryzys finansowy, który rozpoczął się w 2008 roku, czy trzaskający w szwach uniwersalizm europejski. Tutaj z punktu widzenia antropologa pojawia się pierwsza kwestia, a mianowicie: jak powiązać te globalne procesy z lokalnymi formami wytwarzania tożsamości czy wspólnotowości? Trudno doszukiwać się bezpośredniego oddziaływania transakcji finansowych dokonywanych tysiące kilometrów od Polski na swoistą wspólnotowość użytkowników ogródków działkowych i walki o ich utrzymanie. To, co łączy oba procesy, to wpisanie w globalne przemiany wzajemnego splotu ekonomii, kultury i ideologii, dla których punktem odniesienia jest „rentowność”. Pojawia się tutaj oczywiście problem zaangażowania antropologa w badania, a jest to problem nie tyle etyki badawczej, ile etyki badających, a więc tego, jaki zbiór wartości będą oni podzielać. Tak zwany zwrot zaangażowany w antropologii i badaniach etnograficznych został już w Polsce zasygnalizowany i coraz częściej traktuje się go jako podstawowy paradygmat. W niniejszej publikacji proponujemy przyjrzeć się tej zmianie między innymi od strony próby zaprzęgnięcia do badań etnograficznych praktyk artystycznych oraz animacyjnych. Takie analizy, uzupełnione o przegląd teorii dotyczących metodyki tego typu badań, stanowią próbę rozpoznania „stopnia zero” praktykowania antropologii.



"Od Redakcji" (fragment)

Monografia zbiorowa „Bajka ludowa i nie-ludowa w badaniach interdyscyplinarnych” stanowi próbę odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób współcześnie pojmuje się i bada bajkę ludową. To proste pytanie nie jest bezzasadne, jako że zainteresowanie bajką w ostatnich czasach wydaje się znaczne. Powstaje wiele filmów, spektakli i książek odwołujących się już w nagłówkach do tytułowej kategorii, ale niejednokrotnie trudno znaleźć między nimi jakieś bliższe związki poza daleko idącymi skojarzeniami z czarami, cudownością i niezwykłością. Być może w takim szerokim rozumieniu terminu jest zauważalny zwrot ku pierwotnemu znaczeniu słowa bajka, czyli bajać, kłamać, opowiadać nieprawdy. Pragnąc bliżej przyjrzeć się istocie tego problemu, zaproszono do zaprezentowania wyników swych badań nad bajką 18 przedstawicieli różnych dyscyplin (folklorystów, etnologów, kulturoznawców, literaturoznawców, teatrologów, filozofów, pedagogów), aby zobaczyć z ich perspektyw, czym jest bajka, co w rzeczywistości kryje się pod tym pojęciem i jakimi narzędziami można tę kategorię badać.

Seria: Oikos. Komparatystyka Literacka i Kulturowa (2), ISSN 2720-1104



Zapraszamy do przemyślenia umiejscowienia za sprawą książki o doświadczeniu miejsca i bycia w terenie. Kierujemy się ku terenowi nie tyle powodowani metodologicznymi rozstrzygnięciami tego, czym jest teren jako kategoria w badaniach etnologicznych, ile kierowani wyznaniem wiary filozofa, dla którego człowiek jest człowiekiem umiejscowionym; więcej, to, co ludzkie, zostaje wydobyte za sprawą bycia w miejscu, które wiąże porządki czasowo-przestrzenne, krajobrazowe i lokalizujące nas „tu i teraz”, porządki domowe i zakorzeniające, lecz i kwestionujące naszą pewność umiejscowienia, obracające dom w ruinę. Miejsce wprowadza w domowość prześwity tego, co nieobejmowalne, nieodgadnione, nieokreślone. Miejsce, pojemne materialnie, społecznie i duchowo, w centrum lokuje teren jako obszar ziemi – odsłaniający w człowieku doznanie ogromu, uczucie wtopienia się i wolę współtworzenia; ale i dalej, teren staje się obszarem naszego działania i jednocześnie sceną wydarzeń natury/kultury; teren jest tym, co otwarte, odsłonięte w miejscu, czego nie sposób zignorować, co wychodzi z człowieka w jego reakcji na teren właśnie, co odsłania go w byciu w terenie.

Drugi po Dłoniach czasu (WUW 2019) tom esejów Andrzeja Gronczewskiego charakteryzuje osobiste, zaskakująco nowatorskie i nowoczesne spojrzenie na literaturę oraz towarzyszące jej konteksty: sztuki piękne, muzykę, historię, życie społeczne, a także przyrodę, której Autor poświęca wiele miejsca. Andrzej Gronczewski problematyzuje twórczość Jarosława Iwaszkiewicza, którego Dzienniki stanowią kluczowy dla Ciemnych ścieżek… tekst kultury.

"Ciemne ścieżki i jasne polany" to nowy tom esejów i studiów Andrzeja Gronczewskiego, wybitnego eseisty, krytyka literackiego i historyka literatury, profesora Uniwersytetu Warszawskiego. Andrzej Gronczewski (1940-2019), jest autorem takich książek, jak: "Jarosław Iwaszkiewicz" (1972, 1974), "Inicjały i testamenty" (1984), "Wojna bez końca" (1992), "Obiad na ruinach" (1992, książka września 1992, nagrody Warszawskiej Premiery Literackiej), "Bardzo straszny dwór" (1999), "Dłonie czasu" (2019). Opublikował antologie poetyckie "Próba nagości" (1994) i "Atlas miłosny. Poeci francuscy XIX–XX wieku" (1996). W latach 2007–2011 pod jego redakcją i z jego wstępami ukazało się trzytomowe wydanie "Dzienników Jarosława Iwaszkiewicza". W 2015 roku otrzymał Nagrodę ZLP im. Jarosława Iwaszkiewicza za całokształt twórczości.

Bo wszystko jest darem i nigdy nie należy być opieszałym w sztuce wdzięczności. Gotowość do przyjęcia daru, gotowość do świadomej, czynnej wdzięczności za dary życia i trwania bywa niekiedy bez cenną i trudną próbą. Bo trzeba tysięcy słów dziękczynnych albo tysięcy słów uciszonych, by nauczyć się docierać do rdzenia cudzej samotności. Do sedna starczej, póśnej daremności i niemocy, i wreszcie uśmierzyć ból rozpaczy, tak nagły, całkowity, tak rozległy, tak rozgałęziony – u wielkich mistrzów (Fragment książki).

******

Dark Paths and Bright Glades

The second volume of Andrzej Gronczewski’s essays (the first one, Time’s Palms, was published by WUW in 2019) is characterized by a very personal, innovative and modern look at literature and its contexts: arts, music, history, social life and nature, which is given much thought by the author. Andrzej Gronczewski problematizes the works of Jarosław Iwaszkiewicz, whose Diaries are a key culture text for Dark Paths and Bright Glades.

Prezentowany tom zawiera prace polskich i zagranicznych autorów poświęcone librettu Czarodziejskiego fletu jego polskie tłumaczenie. Napisany przez Emanuela Schikanedera i naznaczony specyficznym politycznym i intelektualnym klimatem józefińskiego Wiednia tekst jest bez wątpienia ważnym, ciągle intrygującym dokonaniem nie tylko austriackiego, ale także i europejskiego oświecenia. Dzięki muzyce Mozarta żyje do dziś na scenach operowych całego świata; pochodzące z niego motywy i postacie pojawiają się także we współczesnej kulturze masowej. Wystan Hugh Auden, który w 1956 roku przetłumaczył libretto na język angielski, napisał, że jeśli wydaje się ono mało poważne, to tylko dlatego że nie potrafimy właściwie obchodzić się z jego tworzywem – tak aby wydobyć walory, pozwalające uznać Czarodziejski flet jedno z najlepszych librett operowych, jakie kiedykolwiek zostały napisane. Niniejszy tom proponuje różne odczytania scenicznej narracji opery Mozarta i Schikanedera oraz sytuuje jej przedstawienia w stosownych kontekstach historycznych, kulturowych i ideowych, a ukazując także jej literacki rodowód oraz oddziaływanie na ówczesnych pisarzy, śledzi odmienne recepcyjne tropy, których znajomość pozwala lepiej zrozumieć intelektualny i artystyczny potencjał utworu.

Tematem książki jest marzenie senne i jego rola w kulturze. Prezentowane są różne stanowiska i punkty widzenia: historyczne, antropologiczne, filozoficzne, psychologiczne, socjologiczne, estetyczne. Część pierwsza dotyczy zagadnień teoretycznych, część druga zawiera wyniki badań nad rolą snów w życiu codziennym jednostek i społeczności, część trzecia poświęcona jest snom w literaturze i sztuce. Całość, pomimo różnorodności ujęć zagadnienia snu, stanowi koherentny opis zjawiska śnienia jako fenomenu kulturowego.