"Wszystko noir?". O inspiracjach i wariantach - życie po życiu filmu noir

Teksty zawarte w tomie (Nie)widzialne kobiety kina pod redakcją Małgorzaty Radkiewicz oraz Moniki Talarczyk są poświęcone różnym wymiarom widzialności kobiet w kulturze filmowej, wychodzącym daleko poza fenomen filmowego aktorstwa. Tytuł przekornie proponuje podwójną perspektywę „(nie)widzialności”, zmuszając do dostrzeżenia postaci twórczych kobiet i ich dorobku, a tym samym do przepisana na nowo historii kina. Autorzy poszczególnych tekstów analizują wybrane przykłady inkluzji lub ekskluzji kobiet z pola filmowego. W swoich analizach biografii oraz kobiecej twórczości przybliżą różne formy (auto)marginalizacji autorek filmowych. Rozważają (nie)możność filmowej reprezentacji kontrowersyjnych artystek albo nierzadko kontrowersyjnych tematów związanych z kobiecym doświadczeniem. We wszystkich tekstach na różne sposoby wybrzmiewa więc kwestia tytułowej „(nie)widzialności” kobiet w kinie, pojawiająca się w różnych kontekstach kulturowych i kinematografiach.

„Tom pod frapująco ambiwalentnym tytułem (Nie)widzialne kobiety kina przynosi czytelnikowi nie tylko znaczną satysfakcję poznawczą, ale także oryginalny i odkrywczy punkt widzenia na kino kobiet”.
Z recenzji prof. Tadeusza Szczepańskiego

„(Nie)widzialne kobiety kina to bardzo interesująca i potrzebna publikacja. Reprezentuje wysoki poziom naukowy i oryginalne spojrzenie na różne problemy objęte wspólnym tytułem tomu”.
Z recenzji prof. Grażyny Stachówny

Książka Iwony Sowińskiej Chopin idzie do kina to jedyna tego rodzaju pozycja zarówno w literaturze polskiej, jak światowej. Wymagała ona bowiem podwójnej kompetencji – filmoznawczej i muzykologicznej; tymczasem muzykologowie nie interesują się filmem, a filmoznawcy nie znają się na muzyce. Iwona Sowińska ma stosowne kwalifikacje i kompetencje w obu tych dziedzinach. Swój zamysł wykłada nader prosto: „Chcę w tej książce opowiedzieć o filmowych wizerunkach Chopina i o tym, jak jego muzyka żyje w filmach”. Pozornie takie sformułowanie tematu wyznacza obszar badawczy, ale obszar ten pozostawał dotąd nieoznakowany. Książka składa się z trzech części. Część pierwsza – Wariacje na umykający temat, z podtytułem FilmowE biografiE Chopina – obejmuje wszystkie poświęcone Chopinowi filmy biograficzne, a w każdym razie wszystkie, które się zachowały. Prawdziwym wyzwaniem były jednak części: druga – Muzyka Chopina w filmach zagranicznych – i trzecia – Muzyka Chopina w filmach polskich. Poza fundamentalną trudnością ze zdobyciem materiałów, podstawowym problemem było znalezienie takiego sposobu ich eksplikacji, by nie przypominał sporządzania katalogu i nie sprowadzał się do wyliczania typu „kto, gdzie, kiedy”. Można podziwiać inwencję, talent narracyjny i ekspresję, z jaką autorka zrealizowała swój zamysł.
Prof. Alicja Helman

Kompleksowe ujęcie głównych nurtów awangardy filmowej, które ukształtowały historię kina i miały zasadniczy wpływ na historię sztuki – od lat 20. XX wieku do lat 2000.

Znakomici znawcy i badaczki kina oraz sztuk wizualnych poruszają się w książce po rozległym terytorium: od dadaistów i surrealistów po kino-sztukę i postinternet. Najchętniej – po jego obrzeżach, pisząc, czasem po raz pierwszy tak obszernie na gruncie polskim, o zapomnianych pionierkach kina Wielkiej Awangardy, wczesnej awangardzie amerykańskie, kinie letrystycznym, sytuacjonistycznym czy queerowym, czarnym feminizmie, perspektywie postkolonialnej czy o kinie jako narzędziu krytyki obrazów kształtujących zbiorową świadomość wizualną.

Celem książki jest nie tylko przyznanie należnej wagi pionierskiej twórczości kobiet, ale też spojrzenie na to, jak w historii marginalizowano ich znaczenie. Co więcej, książka pokazuje, że wypracowane na gruncie awangardy środki pozwoliły realizować prace o pionierskim znaczeniu dla historii kina, sztuki i emancypacji kobiet.

„Historie filmu awangardowego z podtytułem Od dadaizmu do postinternetu to książka napisana przez wielu autorów. Z mnogością podjętych tematów koresponduje różnorodność punktów widzenia i poetyk wypowiedzi. Prezentują one awangardę jako nurt zmieniający się dynamicznie, z wzrastającą intensywnością, zgodnie z etymologią terminu wyprzedzający swój czas oraz dzisiejsze kino. Zarazem jednak współczesna awangarda rewitalizuje i uruchamia swoją własną tradycję sięgającą lat dwudziestych, czasu tak zwanej Wielkiej Awangardy, a może i dalej, jeśli uwzględnić pierwsze próby tego rodzaju. Autorzy próbują odpowiedzieć na pytanie, co dziś nazywamy awangardą i tym samym ukazać ten fenomen w całej jego złożoności, biorąc pod uwagę różne jego odgałęzienia, odmiany, nurty i tendencje.”

prof. Alicja Helman

Twórczynie i twórcy, których prace zostały zanalizowane w ksiażce, to m.in.: René Clair, Luisa Buñuel, Alberto Cavalcanti, Walter Ruttmann, Dziga Wiertow, Germaine Dulac, Claude Cahun, Marcel Moore, Paul Strand, Charles Sheeler, Francis Bruguière, Harry Smith, Maya Deren, Marie Menken, Jonas Mekas, Stan Brakhage, Kenneth Anger, Jack Smith, Andy Warhol, David Wojnarowicz, Carolee Schneemann, Barbara Rubin, Tony Conrad, artyści Fluxusu, Guy Debord, René Viénet, Yvonne Rainer, Abigail Child, Su Friedrich, Hollis Frampton, James Benning, Barbara Hammer, Peter Kubelka, VALIE EXPORT, Warsztat Formy Filmowej, Natalia LL, Ewa Partum, Jolanta Marcolla, Teresa Tyszkiewicz, Chris Marker, Julie Dash, Cheryl Dunye, Kara Walker, Harun Farocki, Black Audio Film Collective, Derek Jarman, Bill Viola, Anna Baumgart, Zuzanna Janin.

Autorzy i autorki tekstów: Jakub Depczyński, dr hab. Marcin Giżycki, Paulina Haratyk, dr Beata Kosińska-Krippner, dr hab. Iwona Kurz, dr Marika Kuźmicz, Magda Lipska, dr Ewa Majewska, Jakub Majmurek, Michał Matuszewski, dr Krystyna Mazur, Antoni Michnik, Łukasz Mojsak, dr hab. Paweł Mościcki, Daniel Muzyczuk, prof. dr hab. Andrzej Pitrus, dr Magdalena Podsiadło, prof. dr hab. Małgorzata Radkiewicz, Karol Radziszewski, dr hab. Łukasz Ronduda, dr Gabriela Sitek.

Kandydatki na żonę to zbiór scenariuszy teatralnych.

Kandydatki na żonę - Scenariusz przenosi nas do XIX wieku. Wujostwo chce ożenić młodego Wiktora.
Przedstawiają mu cztery kandydatki (trzy młode dziewczyny i starszą o 20 lat kuzynkę cioci), on ma wybrać sobie jedną z nich za żonę. Tymczasem Wiktor od pięciu lat kocha się w służącej wujostwa Róży. Ostatecznie Wiktor przyparty do muru wybiera żonę. Wybór pada na...

Szarlotka z herbatą - Dwa małżeństwa (nie do końca wiadomo kto jest kogo żoną, mężem), opowiadają sobie w restauracji gdzie ostatnio byli, co robili i co widzieli (z dużą porcję absurdu) i kelnerka, która przynosi zawsze inne napoje i ciastka niż zamówione (chociaż ni do końca wiadomo kto co zamówił) - czyli teatr absurdu.

Żubry - Scenariusz mówi o więzach, relacjach w rodzinie po otrzymaniu spadku. "Dobry wujek", który zrzeka się spadku na rzecz pozostałych członków rodziny ma jednak pomysł jak wspólnie zagospodarować ich spadek. Czy na prawdę jest w tym bezinteresowny.



Andrzej Dembończyk
mieszka na Śląsku. Od kilku lat pisze scenariusze teatralne, które grane są przez amatorskie grupy teatralne w całej Polsce, krótkie opowiadania (bez happy endu) i od czasu do czasu wiersze.
Pisze poezję japońską: haiku, haiga, tanka, haibun, którą publikuje w polskich i zagranicznych magazynach internetowej i drukiem.
Jego haiku znajdują się również w czterech antologiach haiku wydanych drukiem w latach 2011-2015.
Strona internetowa: http://eddie-ad.blogspot.com/

„Kino artystów i artystek” to autorska historia kina awangardowego, eksperymentalnego, tworzonego przez osoby, które działały także na innych polach twórczych. Bohaterowie i bohaterki Marcina Giżyckiego są malarzami (Fernand Léger), rzeźbiarzami (August Zamoyski), filozofami (Guy Debord), wokalistkami (Yoko Ono), a przede wszystkim właśnie artystami i artystkami, których nie sposób tak łatwo sklasyfikować. Często działali i działały w wielu dziedzinach, od szeroko pojętych sztuk wizualnych po szeroko pojętą literaturę. Oczywiście nie brak tu także postaci fundamentalnych dla awangardy filmowej, by wymienić choćby Mayę Deren czy Shirley Clarke.

Autor opisuje filmy niemożliwe do znalezienia i podaje trudno dostępne informacje, a jednocześnie oswaja nas z kinem awangardowym. Pokazuje także, że film – który historia sztuki przez dekady traktowała jako zjawisko poboczne – w istocie był ważnym środkiem wypowiedzi artystów i artystek.

Marcin Giżycki proponuje autorską historię kina tworzonego przez artystów i artystki, którzy działali też na innych polach sztuki lub byli związani z głównymi kierunkami sztuki XX wieku. Na pierwszą część książki składają się rozdziały omawiające filmy i twórców związanych z ruchami pierwszej połowy XX wieku, takimi jak kubizm, ekspresjonizm, dadaizm, konstruktywizm i surrealizm.

W części drugiej znajdują się eseje poświęcone wybranym powojennym artystom filmowcom, między innymi Harry’emu Smithowi, Mai Deren, Johnowi Whitneyowi czy członkom ruchu Fluxus.

Giżycki pokazuje, że film – przez dekady traktowany przez historyków sztuki jako boczny tor sztuki współczesnej – był w rzeczywistości jej ważnym środkiem wypowiedzi.

Stosunek kina czechosłowackiego do męskiej nagości i seksualności – w tym zwłaszcza sposób, w jaki przenoszono na ekran (i sublimowano) fantazmaty homoseksualne – nieintencjonalnie odkrywa „odwrotną stronę” społeczeństwa realnego socjalizmu i zdradza ukryte strategie władzy totalitarnej w zakresie „urządzenia seksualności”. W książce Karola Szymańskiego na przykładzie dwóch filmów czeskich: Krawiec i książę Václava Krški (1956) oraz Chłopaki z brązu Stanislava Strnada (1980) śledzimy przemianę i degenerację ekranowych fantazmatów homoseksualnych między drugą połową lat pięćdziesiątych a latami siedemdziesiątymi – osiemdziesiątymi XX wieku. W utworze Krški – powstałym w czasach wychodzenia ze stalinizmu i socrealizmu – fantazmaty te stanowiły dla twórcy i odbiorców ucieczkę i schronienie oraz rodzaj obrony przed opresywnymi praktykami politycznymi. Natomiast film Strnada – którego kluczowym elementem było zobrazowanie i propagandowe wsparcie czechosłowackich spartakiad – ujawnia, w jaki sposób imaginarium homoseksualne zostało w czasach „normalizacji” zmanipulowane, zawłaszczone i zaprzęgnięte na użytek dyktatury komunistycznej.


Między tymi filmami rozpościera się „osobna” epoka „złotych lat sześćdziesiątych”, znaczona rozkwitem czechosłowackiego kina nowofalowego bądź – szerzej – modernistycznego. Dzieła z tego okresu, jak Pierwszy dzień mego syna Ladislava Helgego, Dolina pszczół Františka Vláčila czy Raduz i Mahulena Petra Weigla, pokazują, że zasadniczym polem działania homotekstualności staje się wówczas nie tyle „kompleks cielesności” oraz różne strategie sublimacyjne i stylizacyjne (znane wcześniej choćby z filmów Krški), co przede wszystkim osobliwość autorskiego głosu, specyficzność filmowego dyskursu i oryginalność formy. Wieloznaczność realizowanych w latach sześćdziesiątych utworów i programowana przez samych twórców swoboda ich odczytywania, a zarazem wpisane w nie sygnały, maski i tajne znaki homoseksualności, prowokują do testowania różnych metod interpretacji homotekstualnej w poszukiwaniu głębokiej a ukrytej tożsamości filmów. Możliwość tego rodzaju lektury świadczy zaś o dojrzałości i „normalności” czechosłowackiej kultury (filmowej) w siódmej dekadzie XX stulecia.