Wybór źródeł do nauczania o zagładzie Żydów na okupowanych ziemiach polskich

„Płonęli gniewem” to napisana w 1934 roku autobiografia i zarazem dziennik żydowskiego nastolatka z Bielska Podlaskiego, ukrywającego się pod pseudonimem „Beniamin R”. W tomie znalazł się też napisany w 1935 roku przez tego samego autora list do wybitnego filologa i językoznawcy Maksa Weinreicha.
W prezentowanych tekstach Czytelnik znajdzie fascynujący opis dzieciństwa i dorastania. Przedstawiona została w nich międzywojenna żydowska kultura młodzieżowa, a także syjonizm, socjalizm, komunizm i ostra rywalizacja między nimi. W tomie znajdują się też opisy katastrofy humanitarnej okresu pierwszej wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej czy też przemocy antyżydowskiej na podlaskiej prowincji w połowie lat trzydziestych XX wieku.
„Płonęli gniewem” jest też zapisem burzliwego procesu dorastania i konfliktów międzypokoleniowych, napięć między światem żydowskiej tradycji a procesami sekularyzacji. Na stronach autobiografii i listu Beniamina R. Czytelnik spotka też takie postaci, jak przyszły premier Państwa Izrael Menachem Begin czy też odwiedzający Polskę w 1931 roku największy hebrajski poeta XX wieku Chaim Nachman Bialik.
W serii ukazały się:
Ludwig Kalisch, Obrazki z moich lat chłopięcych Jecheskiel Kotik, Moje wspomnienia, TOM I Najstarsze pamiętniki Żydów krakowskich: Meir ben Jechiel Kadosz z Brodu, Zwój pana Meira, Jom Tow Lipmann Heller, Zwój nienawiści Jecheskiel Kotik, Moje wspomnienia, TOM II Estera Rachela Kamińska, Boso przez ciernie i kwiaty. Memuary „matki teatru żydowskiego” Mordechaj Aron Gincburg, Awiezer. Wyznania maskila

Książka wydana we współpracy z Muzeum Historii Żydów Polskich Polin oraz Stowarzyszeniem Żydowski Instytut Historyczny w Polsce.

Z posłowiem Piotra Osęki

Wydarzenia, o których opowiadają moi bohaterowie, rozegrały się, gdy miałem dwa, trzy lata. Nie ominęły również mojego rodzinnego domu. Dzisiaj umiem nazwać emocje, które już na zawsze zostaną powiązane z liczbą sześćdziesiąt osiem. To poczucie odrzucenia, żal i samotność.

Postanowiłem zrozumieć, dlaczego tak wielu Żydów wyjechało z Polski po wydarzeniach Marca sześćdziesiątego ósmego i dlaczego tylu zostało. Na przełomie 2016 i 2017 roku odbyłem prawie osiemdziesiąt spotkań z tymi, którzy po wojnie sześciodniowej w Izraelu oraz po Marcu podejmowali decyzje o pozostaniu w Polsce lub jej opuszczeniu. Zadawałem im pytania w swoim imieniu oraz, mam wielką nadzieję, że i w Twoim – Drogi Czytelniku.

Dzisiaj wiem więcej, ale dalej nie rozumiem wielu rzeczy. Jedno z pytań, z którym pewnie pozostanę na zawsze, brzmi: dlaczego opuszczający Polskę Żydzi widzieli tak mało rąk wyciągniętych do nich w geście pożegnania?

To są wydarzenia, które miały miejsce pięćdziesiąt lat temu, dwadzieścia trzy lata po II wojnie światowej.

Mikołaj Grynberg


„Bolesna, gorzka, potrzebna. Taka jest ta książka rozmów. Pytania bywają podobne, ale każda historia jest tu inna. To, co je łączy, to zadany gwałt: rozdzielono tożsamość polsko-żydowską i tym, którzy wyjechali, odebrano polskość. Wszyscy, również ci, którzy zostali, stracili poczucie przynależności. Jedno z ostatnich pytań tej książki brzmi: Kiedy dla nich skończył się Marzec ’68? I czy rzeczywiście się skończył?” Justyna Sobolewska

Książka przedstawia losy jednej z wielu kobiet pochodzenia żydowskiego, urodzonej w Szczekocinach w przedwojennym województwie kieleckim. Lola Monowiczówna dorastała jednak w Sosnowcu – małej Ameryce – dokąd przenieśli się jej rodzice. Życie Loli mogłoby być spokojne i radosne, gdyż miała kochającą rodzinę. Te szczęśliwe dni przerwała jednak II wojna światowa i eksterminacja ludności żydowskiej.
Na kartach książki można prześledzić losy Loli, poznając także miejsca, z którymi była związana – od dzieciństwa aż po kres życia; od Szczekocin przez Sosnowiec, obóz pracy w Gliwicach i w Niemczech, powojenne życie w tym kraju aż po wyjazd do Izraela. Będzie to opis życia od czasów smakowitej szarlotki pieczonej w Szczekocinach przez matkę Loli aż do czasów szarlotki pieczonej już w Izraelu przez Lolę według szczekocińskiego przepisu.

Siła żydowskiej dyplomacji Dla Davida Harrisa działalność na rzecz społeczności żydowskiej to życiowa misja, którą przez ponad trzydzieści lat realizował jako dyrektor generalny American Jewish Committee. W szczerej rozmowie z Agnieszką Markiewicz odpowiada na pytania o żydowskie wpływy w amerykańskiej i światowej polityce, o pamięć o Holokauście, antysemityzm, relacje polsko-żydowskie. Jaką rolę odgrywa na arenie międzynarodowej Izrael? Kto jest odpowiedzialny za sytuację Palestyńczyków? Jakie błędy popełnił Zachód względem Putina i co powinien dziś zrobić dla Ukrainy? Opowiadając historię swoją i swojej rodziny, David Harris przedstawia perspektywę, która pozwala lepiej zrozumieć wyzwania, przed jakimi dziś stoimy. Jego głos jest dziś potrzebny bardziej niż kiedykolwiek. David Harris jest najlepszym rzecznikiem Izraela i Żydów, jakiego znam. Ma świetne pióro, pisze mądrze i przekonująco. Jest znakomitym analitykiem. To ważny głos w relacjach polsko-żydowskich. Marian Turski prezydent Międzynarodowego Komitetu Oświęcimskiego Jak powiedział kiedyś mój Ojciec, David Harris to „prawdziwy mensch, pełen pasji i troskliwości lider żydowski”. Od działalności na rzecz Żydów sowieckich przez wsparcie japońskiej społeczności żydowskiej aż po kluczową rolę w Polsce i na świecie – w ciągu ostatnich 35 lat doświadczałem, jak prawdziwe były jego słowa. Michael Schudrich naczelny rabin Polski David Harris w dużej mierze przyczynił się do przekonania Kongresu, że Polska powinna zostać przyjęta do NATO nie tylko ze względów strategicznych, ale także moralnych. Maciej Kozłowski b. chargé d’affaires Ambasady RP w USA, b. ambasador RP w Izraelu Wybitny erudyta i wizjoner. David Harris wyróżnia się głęboką znajomością polskiej historii. AJC, którym kierował, jako pierwsza organizacja żydowska na świecie nawiązało bezprecedensowe partnerstwo z polskimi władzami, oparte na dialogu i współpracy. Ewa Junczyk-Ziomecka b. minister w Kancelarii Prezydenta RP, konsul generalna RP w Nowym Jorku David Harris od początku aktywnie wspierał polskie członkostwo w NATO, co wyraził najdobitniej w 1997 roku, występując przed Komisją Spraw Zagranicznych Senatu USA. Jerzy Koźmiński b. ambasador RP w USA Dziękuję Davidowi Harrisowi za oddanie stosunkom polsko-amerykańskim, polsko-żydowskim oraz walce o wolność i demokrację. Daniel Fried b. ambasador USA w RP, b. zastępca sekretarza stanu

W albumie poświęconym historii i znaczeniu ulicy Nalewki - najsłynniejszej, wręcz legendarnej żydowskiej ulicy, będącej bijącym sercem Dzielnicy Północnej - obok licznych archiwalnych fotografii pochodzących ze zbiorów instytucji z kraju i ze świata, zamieszczony został cykl esejów historycznych, kulturoznawczych, antropologicznych autorstwa cenionych ekspertów: varsavianistów, badaczy kultury jidysz oraz naukowców zajmujących się dziejami warszawskiego getta. W publikacji, oprócz fotografii znanych i cenionych autorów, takich jak Alter Kacyzne, Roman Vishniac czy Menachem Kipnis, znalazły się także fotografie nieprezentowane nigdzie wcześniej. Zebrane zdjęcia pokazują zarówno codzienne życie na ulicy Nalewki przed II wojną światową, jak i ulicę w czasie funkcjonowania getta warszawskiego, aż po jego ostateczną zagładę i morze ruin po wojnie.

Autor zastanawia się, co to znaczy być Żydem w obliczu niebezpiecznej radykalizacji poglądów, portretuje ludzi i panujące wśród nich nastroje, przyjmując postawę uważnego i wrażliwego obserwatora. Ta wydana w 1934 roku, przenikliwa, niemal złowieszcza, a dziś zadziwiająco aktualna książka to nie tylko próba uchwycenia momentu dziejowego i naszkicowania charakteru epoki, ale też „ryzykowny akt szczerości” autora, który w świecie powszechnego rozgorączkowania stara się zachować jasność umysłu, broniąc swojego prawa do samotności.