Wyczerpana tradycja Szkice o literaturze XIX

Publikacja zawiera wybór pisanych na przełomie wieków XX i XXI prac Autora o Mickiewiczu, wyrosłych z przeróżnych inspiracji. Zostały one zgrupowane w pięciu częściach: Filomackie spełnienia i rozczarowania; Motywy, inspiracje, fenomeny; Dopowiedzenia o ideach, relacjach, milczeniu; Z problemów edytorskich i ściśle filologicznych oraz Poliglotyzm wieszcza. Są to najczęściej rezultaty ogólnopolskich i międzynarodowych sesji naukowych, w których Autor brał udział (w Cieszynie, Gdańsku, Katowicach, Ostrawie, Ustroniu, Wilnie) w latach 1994–2008. Większość rozdziałów stanowią znacznie rozbudowane w stosunku do pierwodruków wersje, co zaznaczono w Nocie bibliograficznej.

Autorka podejmuje próbę opisu poezji, dramatu i prozy Ewy Lipskiej w kategoriach relacji Ja–Ty. Uznając komunikację międzyludzką za najbardziej istotny problem, sprzeciwia się rozpowszechnionemu w wielu interpretacjach przekonaniu o kluczowej roli śmierci w tej twórczości i śledzi pragnienie podmiotu związane z tym, co żyje. Wnioski zmierzają do ukazania osoby mówiącej jako poety, któremu we współczesnej cywilizacji powierzono odpowiedzialność za „biedę” człowieka. Badanie unikalnego Głosu podmiotu poetyckiego prowadzi do namysłu nad współtworzącymi go: wyobraźnią, muzyką, samotnością, „zagadką pisania”, a także czytaniem pojętym jako przyjaźń. Semantyka Ty obejmuje rozmaite warianty. Poza doświadczeniem intymności wobec drugiego poszerzona zostaje również o socjosferę, przestrzeń, czas, a wreszcie samą śmierć naznaczone atrybucją personalności. W opisie interpersonalnych relacji mieści się także kwestia transcendencji, a zarazem Ty rozumiane jako „język i tekst kultury”.



Najbardziej istotną w moim przekonaniu wartością książki jest realizacja lektury odkrywającej genetyczne i niejako naturalne dla malarskiej wrażliwości Ewy Lipskiej związanie twórczości z szeroko rozumianym doświadczeniem kulturowym epoki. Postulat takiej lektury niejako „wisiał” w powietrzu, wskazywany, lecz raczej omijany przez badaczy, koncentrujących się częściej na literackich osobliwościach owej poezji (głównie: metaforze).



prof. dr hab. Anna Legeżyńska

Książka przynosi pierwsze monograficzne opracowanie poetyckiej i krytycznoliterackiej twórczości Piotra Sommera. Punktem wyjścia dla zawartych w niej rozważań jest przekonanie, zgodnie z którym – jak ujął to bohater książki – język stanowi bodaj „najczulszy instrument naszego przymierza ze światem”. W toku lektury poszczególnych tekstów autor próbuje nie tylko prześledzić ruch najważniejszych pojęć dotyczących języka, jakimi pisarz posługuje się w swojej prozie krytycznej i poezji, ale również pokazać, jak ważny dla rekonstruowanych przekonań Sommera jest etyczny wymiar doświadczenia literackiego.


Kamil Nolbert – literaturoznawca, zajmuje się poezją XX i XXI wieku, a także związkami literatury i filozofii, pracuje w Instytucie Filologii Polskiej na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego. Artykuły oraz recenzje publikował m.in. w „Odrze”, „Wizjach”, „Tekstach Drugich” i „Pamiętniku Literackim”. Przygotował do druku tom zbiorowy Ulubione kawałki. Szkice o twórczości Piotra Sommera (2023).

Na publikację, według autorskiej koncepcji Krystyny Pietrych, składają się następujące części: wstęp, Między parodią a profecją, prezentujący najważniejsze tropy interpretacyjne poematu; faksymile JA z jednej strony i JA z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka z 1920 roku, zmodernizowana edycja Piecyka wraz z komentarzem edytorskim i przypisami, wersja poematu opublikowana w Ciemnym świecidle (1968) oraz tekst Coś niecoś o „Piecyku”, będący autokomentarzem Wata do młodzieńczego utworu. Szczególne uzupełnienie stanowią grafiki Wojciecha Grabowskiego, które są efektem wieloletniej fascynacji artysty niezwykłym poematem i propozycją jego plastycznej interpretacji. Książka jako całość jest zatem zachętą do kontekstowej i wieloaspektowej lektury jednego z najbardziej zagadkowych tekstów polskiego modernizmu.

Prezentowana książka to studium poświęcone interpretacji liryki Zdzisława Stroińskiego, który razem z Krzysztofem Kamilem Baczyńskim, Tadeuszem Gajcym i Andrzejem Trzebińskim należy do cenionych poetów generacji wojennej (1939-1945).
Autor analizuje dziewięć wierszy rytmicznych, stanowiących według niego cykl liryczny, pokazujący stan świadomości ówczesnych młodych ludzi, prawdę o pokoleniu młodzieży, której wkraczanie w dorosłość splata się z wybuchem wojny. Autor ukazuje także związki liryki Stroińskiego z polską poezją patriotyczną po 1795 roku i wierszami rówieśników poety (głównie z Tadeuszem Gajcym). Udowadnia obecność tragedii pokolenia wojennego w analizowanym cyklu. Pokazuje, że wiersze te zderzają patriotyczne ideały z przeszłości z okrucieństwem czasu wojny, zawarte jest w nich tragiczne połączenie powszedniości i metafizyki, dominująca świadomość samotności i zdrady, ale też wiara w potrzebę podejmowania decyzji na własną odpowiedzialność w sytuacji bezsilnej walki o zachowanie tożsamości narodowej.

Recenzje książki ukazały się w czasopismach:
„Gazeta Uniwersytecka UŚ” # 5 (185), luty 2011, s. 29 (A. NĘCKA: Stroiński na nowo (od)czytany
„Forum Akademickie” 2011, nr 6, s. 71 (A. PALICKA: Tragizm buntu – dostępna pod adresem: www.forumakademickie.pl)
„Śląsk” 2011, nr 12, s. 72 (D. OPACKA-WALASEK: Stroiński, Ananke i Kisiel – dostępna pod adresem: www.alfa.com.pl)
„Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego”, z. 70. Seria Filologiczna. Historia Literatury 6: Tematy i Konteksty. Red. J. Pasterska. Rzeszów 2011, s. 367-371 (Z. OŻÓG: Zdzisław Stroiński i jego liryka).

Antologia jest nowatorskim przedsięwzięciem, którego celem jest przełożenie na język polski francuskich tekstów, które wpisują się w debatę nazwaną querelle des femmes (spór o kobiety). Obejmują one okres od średniowiecza aż po Rewolucję francuską. Wszystkie zostały napisane przez autorów biorących w obronę płeć piękną. Dzieła, lub ich fragmenty, zawarte w antologii często zaliczane są do tzw. tekstów prokobiecych, zwanych też prefeministycznymi. Badacze chętnie posługiwali się zwłaszcza tym ostatnim terminem, i często nadal go używają, by uniknąć anachronizmu związanego z pojęciem feminizmu, które było obce kulturze dawnej Europy.

Przedmiotem owej debaty były pozycja i rola kobiety w społeczeństwie, a jej uczestnikom przyświecał zacny cel – obrona przedstawicielek płci pięknej – wyrażony poprzez propozycje przemian społecznych i kulturowych. Ten oryginalny, nierzadko kontrowersyjny, choć nader aktualny temat od dawna inspirował autorów płci obojga. W dawnej literaturze francuskiej możemy odnaleźć różnorakie pod względem formy pisma indywidualistów (przede wszystkim pisarek) opowiadających się za sprawami kobiet. Niestety w większości przypadków znane są one wyłącznie wąskiemu gronu specjalistów, niektórym literaturoznawcom lub pasjonatom literatury francuskiej, a na naszym rodzimym gruncie niemal wyłącznie romanistom. Tym większa zatem zasługa Redaktorki antologii oraz zespołu, z którym współpracowała, że wspólnymi siłami nie tylko ocalili od zapomnienia, ale co najważniejsze, dokonali świetnego przekładu trudnych pod względem językowym tekstów, wiernie oddając idee przyświecające ich autorom.