Wydłużająca się droga do dorosłości

Książka ta jest jak dotąd jedynym w Polsce tak szerokim opracowaniem podejmującym zagadnienia związane z ambiwalencją postaw interpersonalnych, jej dynamiką i wyznacznikami.

Oddawana do rąk czytelnika monografia dotyczy psychologicznych i społecznych skutków zmian hormonalnych doświadczanych w okresie średniej dorosłości – menopauzy, względnie dobrze znanej, i andropauzy, stosunkowo rzadziej będącej przedmiotem badań nauk społecznych. Główny nacisk położono na biologiczne aspekty andropauzy oraz społeczne i psychologiczne uwarunkowania doświadczeń w tym okresie, menopauzę traktując jako kontekst do porównań. Dotyczy to zarówno refleksji teoretycznej prowadzonej w pierwszej części monografii, jak i wyników badań własnych, przedstawionych w części drugiej.

Część teoretyczna pt. Zadania i wyzwania asystentury rodzin jako nowej profesji w dziedzinie
pracy socjalnej zawiera dziesięć rozdziałów podejmujących kwestie historycznych
i współczesnych czynników kształtujących pracę asystentów rodzin. Ramy teoretyczne dla
podejmowanych tematów stanowią Rozdział 1, Rozdział 2 oraz Rozdział 10. W pierwszym
rozdziale została przedstawiona analiza współczesnej rodziny z podkreśleniem obecnego
kontekstu kulturowego oraz ze wskazaniem obszarów problemowych, z którymi rodzina
często sobie nie radzi. Niemożliwość sprostania problemom powoduje u członków rodzin
różnorodne dysfunkcje, w rozwiązaniu których ma pomóc asystent. Jego rola, zadania,
kompetencje i metody pracy zostały przedstawione w drugim rozdziale, wskazano w nim
także na te początki asystentury, które wyznaczyły kształt pracy obecnie zatrudnionym asystentom
rodzin. W dalszym toku rozważań części teoretycznej przyjrzano się zagadnieniom
szczegółowym związanym ze specyfiką pracy asystenta w różnych środowiskach.
Kwestie szczegółowe dotyczące obowiązków asystenta rodzin podjęły kolejne rozdziały
opisujące z jednej strony historyczne korzenie pomagania, z uwzględnieniem ich
chrześcijańskich pierwowzorów (Rozdział 3), oraz z drugiej strony – współczesny kontekst
środowiskowy i instytucjonalny. Sukces w pracy z rodziną zależy w dużej mierze
od współpracy z pracownikami socjalnymi w ramach tego samego ośrodka OPS oraz
z różnymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny na terenie gminy (Rozdział 4). Autorki
poszczególnych rozdziałów skupiły się na wskazaniu zarówno opisów trudnej sytuacji
życiowej środowisk dysfunkcyjnych, jak i na podkreśleniu praktycznych aspektów
warsztatu pracy asystentów rodzin w tych środowiskach. W kolejnych rozdziałach podjęto
następujące zagadnienia problemowe występujące w rodzinach: równoległe występowanie
wielu trudności (wieloproblemowość), nowe formy życia małżeńsko-rodzinnego,
trudności opiekuńczo-wychowawcze, problem alkoholowy czy trudności środowisk,
w których zamieszkują osoby niepełnosprawne (dzieci lub rodzice) (Rozdziały 5–9). Opis
praktycznych aspektów pracy asystenta w wymienionych obszarach ma służyć budowaniu
kompetencji trafnego stawiania diagnozy sytuacji rodziny.
Podsumowanie zagadnień teoretycznych znajduje się w Rozdziale 10, który ukazuje
aktualne wyzwania stojące przed asystentami rodzin. W rozdziale tym analizowana jest
skuteczność asystentury opierającej się na określonym warsztacie pracy (metody i narzędzia)
oraz zagrożenia dla pracy asystenta będące pochodną warunków, w jakich wykonuje
on swoje obowiązki. Poruszono również kwestie postulatów optymalizacji pracy asystenta
oraz przyszłości tego zawodu. Konfrontacja trudności zgłaszanych przez środowisko
z tymi, które doświadczają asystenci rodzin oraz ich przełożeni, stała się odniesieniem dla
przeprowadzenia badań terenowych.
W części badawczej pt. Uwarunkowania pracy asystentów rodzin w środowisku śląskim
przedstawiono wyniki przeprowadzonych badań, w toku których przebadano 88 asystentów
z dwunastu ośrodków OPS oraz ich przełożonych. Celem badań było sporządzenie psychologicznego portretu asystenta rodziny, gdyż czynnik osobowy odgrywa w tej profesji
fundamentalną rolę. Wyniki badań prezentują sylwetkę asystenta rodziny, jego charakterystykę
osobowościową oraz szereg czynników kształtujących jego pracę, zarówno
wewnętrznych motywatorów, jak i zewnętrznych narzędzi służących wykonywaniu tego
zawodu. Ankieta przeprowadzona z asystentami oraz wywiad udzielony przez kierowników
zespołów asystentów pozwoliły na wskazanie najbardziej newralgicznych obszarów
pracy asystentów oraz nakreślenie perspektyw tego nowego zawodu.
Na końcu monografii znajdują się aneksy, bibliografie oraz indeks rzeczowy, pomocne
w korzystaniu z tej pracy na zasadach podręcznika akademickiego. Aneksy zawierają:
wzory dokumentów do pracy asystenta, opis zjawisk: wypalenia zawodowego, wyuczonej
bezradności i pracy terapeutycznej asystentów, kwestionariusze wykorzystane w badaniu
oraz wykaz ośrodków kształcących asystentów rodzin w Polsce. W bibliografiach zawarto
literaturę cytowaną w monografii oraz szerszą literaturę dotyczącą asystentury rodzin,
niecytowaną w publikacji. Indeks rzeczowy ułatwia poruszanie się po książce według interesujących
czytelnika zagadnień.

Psychology in Practice

For some, excessive workload is a source of satisfaction, while for others it stems from the desire to meet one's own and external expectations.

Sometimes a fulfilling job fulfills one's life because it provides everything that is needed to be happy. Work can be an accepted way of escaping from one's emotional problems. In some cases excessive workload results from the fear of losing a job and sometimes from poor work organization. Another reason to work excessively may be that it is financially worthwhile. Workaholism is a harmful consequence of excessive workload. Only deep and thorough analysis differentiates workaholism from excessive workload.

The formal structure of the monograph reflects the development of the stages of the Working Excessively Questionnaire (WEQ) in three chapters. Chapter 1 presents the relationship between excessive workload and workaholism the causes and negative effects of excessive focus on work, and possible theoretical explanations of the phenomenon of workaholism. Chapter 2 discusses the various research methods used in studies of workaholism and describes the foundation of the WEQ and the process of working on its final version. And chapter 3 discusses the correlates of the four scales of the Working Excessively Questionnaire.

Zbiór esejów z różnych dziedzin psychologii, a także antropologii kulturowej, paleogeografii i geologii, socjologii, filozofii politycznej, filozofii religii, teologii, historii, orientalistyki, kulturoznawstwa, leksykografii, pedagogiki, genetyki i archeologii, inspirowanych teorią czynności Profesora Tadeusza Tomaszewskiego i powiązanym z nią modelem sytuacji. Autorzy pokazują, co współczesna nauka wnosi do rozumienia pojęcia sytuacji i co niemal pół wieku po ukazaniu się tekstu Profesora (Człowiek w sytuacji, PWN, 1975) możemy powiedzieć nowego o człowieku w wielości sytuacji, których jest on podmiotem.

Oddając do rąk Czytelnika tę monografię, chcemy zwrócić uwagę na jeszcze jeden, ważny aspekt: otóż w warunkach, gdy aktualność obowiązujących paradygmatów naukowych zmienia się sezonowo, propozycja Tadeusza Tomaszewskiego może być przykładem pożytku z trwałości ustaleń opartych na rzetelnej wiedzy. Możliwość odniesienia się do nich (czy to na zasadzie aprobaty, czy negacji) staje się argumentem na rzecz wartości tradycji w nauce.

[…] monografia […] pobudza ciekawość, ale i ją zaspokaja w dużym stopniu. Pozwala także stawiać nowe pytania, a w nauce sytuacje takie należą do najcenniejszych. Okazuje się też, […], że koncepcja czynności i związana z nią koncepcja sytuacji Tomaszewskiego pozostaje użytecznym narzędziem wyjaśniania […] nie tylko złożonych zjawisk psychologicznych, że jest heurystycznie płodna i pojemna, ponieważ wolna od zbędnego psychologizmu. Widać też, jakie dyscypliny naukowe mogłyby najwięcej wnieść, ale i najwięcej skorzystać z zastosowania pojęć teorii aktywności człowieka w sytuacji. (Z recenzji prof. dr hab. Zofii Ratajczak)

Eseje zebrane w tomie Człowiek w sytuacji tematycznie wzajemnie ze sobą korespondują, układają się w zróżnicowany dyskurs ukazujący, jak cenne we współczesnej humanistyce jest podejście wielodyscyplinarne. (Z recenzji prof. dr. hab. Adama Grzelińskiego)

*********

Humans in Situations – Not Only from a Psychologist’s Perspective. Studies Inspired by the Theory of Tadeusz Tomaszewski

A collection of essays from various fields of psychology, as well as cultural anthropology, paleogeography and geology, sociology, political philosophy, philosophy of religion, theology, history, oriental studies, cultural studies, lexicography, pedagogy, genetics and archeology – inspired by Professor Tadeusz Tomaszewski’s theory of activity and related to the underlying situational model. The authors demonstrate what contemporary science brings to the understanding of the concept of a situation, and now, nearly half a century after the publication of Professor Tomaszewski’s text (Humans in situation, PWN 1975) what new insights we have about a human being in the multiplicity of situations he or she finds themselves in.

*********

Prof. zw. dr hab. Barbara Bokus – psycholog, psycholingwista. Prowadzi badania dotyczące rozwoju kompetencji językowej i kompetencji komunikacyjnej człowieka. Szczególnie interesuje się dyskursem narracyjnym, procesami konstruowania wspólnego znaczenia w różnych układach interakcyjnych, metaforyczną konceptualizacją pojęć oraz rozumieniem wypowiedzi ironicznych przez dzieci i dorosłych. Inicjatorka i redaktor naczelna (w latach 1997–2014) czasopisma Psychology of Language and Communication (obecnie honorowa redaktor naczelna). Kierownik Katedry Psychologii Poznawczej na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Profesor wizytujący w SWPS Uniwersytecie Humanistycznospołecznym. Współtwórca Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych (MISH) na Uniwersytecie Warszawskim, w latach 1994–2008 zastępca Dyrektora Kolegium MISH UW. Współtwórca Programu Akademia »Artes Liberales« (AAL). Kierownik Międzyuczelnianego Programu Interdyscyplinarnych Studiów Doktoranckich AAL. Członek Komitetu Psychologii Polskiej Akademii Nauk. W latach 2014–2018 prezes Zarządu Fundacji na Rzecz Rozwoju Polskiej Psychologii im. Tadeusza Tomaszewskiego. Członek Rady Konsultacyjnej International Pragmatics Association (IPrA). Autorka, współautorka i redaktor naukowy wielu książek i artykułów, zob. http://psych.uw.edu.pl/o-nas/pracownicy/prof-dr-hab-barbara-bokus/

Prof. zw. dr hab. Ewa Kosowska – filolog i kulturoznawca, członek Komitetu Nauk o Kulturze Polskiej Akademii Nauk, w latach 2013–2017 prezes Polskiego Towarzystwa Kulturoznawczego. Pracuje w Zakładzie Teorii i Historii Kultury w Instytucie Nauk o Kulturze i Studiów Interdyscyplinarnych na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Uczestniczy w pracach rad naukowych czołowych polskich czasopism kulturoznawczych. Zajmuje się problemami z obszaru teorii i historii kultury, ze szczególnym uwzględnieniem możliwości wykorzystywania tekstu literackiego w badaniach antropologiczno-kulturowych. Autorka i redaktor naukowy kilkunastu książek oraz licznych artykułów. Opublikowała m.in.: Postać literacka jako tekst kultury. Rekonstrukcja antropologicznego modelu szlachcianki na podstawie „Potopu” Henryka Sienkiewicza (1990), Negocjacje i kompromisy. Antropologia polskości Henryka Sienkiewicza (2002), Antropologia literatury (2003), Antropologia kultury – antropologia literatury (red., 2005), Stąd do Teksasu (2006), Antropologia kultury – antropologia literatury. Na tropach koligacji (red., 2007), Wstyd w kulturze (red., 1998, 2008), Eurosarmata. O postawach i wyborach Henryka Sienkiewicza (2013), zob. http://inksi.us.edu.pl/struktura/pracownicy/ewa-kosowska/

Publikacja poświęcona altruizmowi – jednemu z najważniejszych zagadnień współczesnej psychologii i biologii ewolucyjnej. Autor, korzystając z obszernego zestawu źródeł, łączy w niej wiedzę z biologii ewolucyjnej, psychologii ewolucyjnej, psychologii porównawczej i antropologii, a czyni to w sposób merytorycznie znakomity. Źródła te są podstawą do prezentacji współczesnej wiedzy na temat altruizmu i stanowią punkt wyjścia do podejmowanych przez autora dyskusji.

Książka jest pasjonującą lekturą zarówno dla studentów i badaczy psychologii ewolucyjnej i problematyki dyskontowania społecznego, jak i dla tych wszystkich, których intryguje zagadka ludzkiego altruizmu.

Autor korzysta z imponującego zestawu źródeł, także tych najnowszych, co czyni tę monografię bardzo aktualną. Źródła te nie są jednak jedynie podstawą do prezentacji współczesnej wiedzy na temat altruizmu, ale co najważniejsze - stanowią punkt wyjścia dla podejmowanych przez Autora dyskusji wielu zagadnień szczegółowych. Dyskusję tę prowadzi w sposób bardzo kompetentny.
dr hab. prof. WSZiP Andrzej Łukasik

Książka jest świadectwem rzetelnego, naukowego sprawozdawania wiedzy i interpretowania wyników empirycznych wykraczających poza perspektywę ewolucyjną. Jest świadectwem wypracowania warsztatu metodologicznego wysokiej próby.
dr hab. prof. UW Anna Szuster


JERZY OSIŃSKI jest psychologiem porównawczym i ewolucyjnym. Interesuje się ewolucją zachowania, adaptacyjną funkcją zachowania i mechanizmów psychicznych, altruizmem i kooperacją u zwierząt i człowieka. Pracuje w Zakładzie Psychologii Zwierząt na Wydziale Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego.