Wywiady korsarskie o polityce i życiu. 1955-1975

"Aksamitne rewolucje" doprowadziły do zmian na politycznej mapie Europy Wschodniej i byłego ZSRR. Fala demokratyzacji wyniosła do władzy przywódców, którzy szybko skorzystali z okazji, by zdystansować się od Moskwy i rozpocząć rokowania z Waszyngtonem. Serbia, Gruzja, Ukraina, Kirgistan... który kraj następny? Jaką rolę odgrywały podczas przemian ustrojowych organizacje pozarządowe i amerykańskie fundacje? Moskwa, chcąc powstrzymać postęp demokratyzacji, utworzyła "antypomarańczowy front". Ale czy Rosja ma rzeczywiście wystarczający potencjał by kontrolować narody, które odwracają się do niej plecami? Na jakie posunięcie zdecyduje się Unia Europejska? Książka opisuje grę toczącą się pomiędzy Rosją będącą w defensywie, Stanami Zjednoczonymi, których wpływy wciąż rosną, i przyczajoną Unią Europejską. Autor przeprowadza wnikliwą analizę politycznych działań, które już dziś pokazują, jak wyglądać będzie nasza przyszłość.

Polish-German relations have been undergoing constant transformation for the last twenty years. The initial distrust, resulting from the historical developments of World War II, a semi-concluded border dispute and ideologically motivated conflicts, was replaced in the 1990s with politically conditioned normalization and reconciliation. This top-down process, aimed at the recognition of a peaceful and united Germany on the one hand and Poland’s membership of the European Union on the other, soon also affected Polish and German citizens. But the changes in mutual perception and attitudes towards each other were considered much more demanding than the political normalization inspired by the elite. Opis stanowi fragment Wstępu Publikacja w języku angielskim.

Czym jest i jak się tworzy "demokratyczna tożsamość polityczna"? Jakie czynniki ją kształtują po upadku dyktatorskich reżimów? Jakie są możliwe konsekwencje tego upadku dla rodzącej się demokracji, a jakie dla kolejnej dyktatury? Jak różnicują się postautorytarne społeczeństwa i tworzona w nich tożsamość polityczna w zależności od tego, czy są one zorganizowane pluralistycznie, czy hierarchicznie? Jaka rolę gra przy tym zmiana pokoleniowa? Głównym przedmiotem prezentowanych tu badań były mechanizmy i czynniki kształtowania się pamięci, ujmowanej jako podstawowy budulec tożsamości jednostkowych i zbiorowych. Omawiane zjawiska analizowano porównawczo, na podstawie badań przeprowadzonych w Niemczech, Polsce i Francji.

Naziści mieli jasno określone poglądy na rolę kobiet w Trzeciej Rzeszy. Hermann Goering otwarcie zachęcał je do „sięgnięcia po garnek, szufelkę i zmiotkę, a także wyjścia za mąż”. Mimo to wiele z nich powitało pojawienie się Hitlera z dziewczęcym entuzjazmem. Wierzyły, że silna władza pozwoli Niemcom odzyskać należną im pozycję w Europie. Dopiero wojna, która zabrała im synów, mężów, ojców i domy, zweryfikowała ich wiarę w Hitlera.

Autor prezentuje olbrzymią różnorodność losów kobiet żyjących w Trzeciej Rzeszy – w jednym z najbardziej represyjnych i barbarzyńskich reżimów we współczesnej historii. Na podstawie mało dotychczas znanych materiałów źródłowych, takich jak rozmowa z siostrą Hitlera, Paulą, przeprowadzona przez amerykański wywiad zaledwie rok po wojnie, analizuje relacje Führera z najbliższymi mu kobietami. Opisuje także historie wielu kobiet reprezentujących różne postawy wobec reżimu: od pełnych zaangażowania członkiń nazistowskich organizacji i sadystycznych funkcjonariuszek obozów koncentracyjnych przez niebywale odważne pilotki, które walczyły w barwach Rzeszy, po kobiety, które ryzykowały życie w walce z faszyzmem.

Książka jest oryginalnym i świetnie ugruntowanym empirycznie wkładem do akademickich, a także publicystycznych debat na temat stanu i przyszłości demokracji – debat niezwykle aktualnych w dobie triumfu populizmów i medialnych manipulacji. Sumuje i rozwija argumenty krytyczne wobec propozycji „demokracji bezpośredniej” – jej normatywnej zgodności z wartościami demokratycznymi, efektywności i praktycznej stosowalności. W tej perspektywie szczegółowo analizowane są polskie reformy polityczno-prawne po 1989 roku, które miały na celu wprowadzenie elementów demokracji bezpośredniej do polskiego systemu politycznego i porządku konstytucyjnego. Przedstawienie szczegółów transformacyjnych debat i reform jest ważne i unikalne w literaturze politycznej.
prof. Jan Pakulski, Tasmania University, Australia, Collegium Civitas, Warszawa

W książce można wyodrębnić trzy warstwy rozważań. Autorki przedstawiają: 1) genezę obowiązujących form demokracji bezpośredniej (ujmując sprawę z szerszej perspektywy, genezę obecnego modelu demokracji); 2) syntezę aktualnie obowiązujących podstaw prawnych demokracji bezpośredniej; 3) zwięzły opis praktyki politycznej w zakresie instytucji demokracji bezpośredniej. Wszystkie warstwy rozważań dotyczą okresu 30 lat, tj. obejmują lata 1989–2019. Dotychczas nie opublikowano monografii, która obejmowałaby genezę, podstawy prawne i praktykę wszystkich form demokracji bezpośredniej w Polsce na poziomie ogólnokrajowym.
dr hab. Marcin Rachwał, prof. UAM

Ewa Nalewajko, profesor doktor habilitowana nauk społecznych. Pracuje w Zakładzie Badań Elit i Instytucji Władzy Instytutu Studiów Politycznych PAN. Zajmuje się badaniami elit politycznych – parlamentarnych, rządowych i samorządowych, a także władz partyjnych. Zainteresowana również zagadnieniami partycypacji społecznej, relacji między władzą a społeczeństwem oraz współczesnymi przemianami systemów demokratycznych. Opublikowała wiele prac naukowych, wśród nich: Między populistycznym a liberalnym. Style polityczne w Polsce po roku 1989 (2013); Droga do samorządności terytorialnej. Polska 1989–1990 (2016, współautorzy: Jerzy Bartkowski, Barbara Post, Inka Słodkowska); Społeczne światy elity administracyjnej państwa (2016, współautorzy: Barbara Post, Anna Radiukiewicz, Paweł Maranowski); Obywatelska inicjatywa ustawodawcza w systemie przedstawicielskim jako przykład niedopasowania instytucjonalnego (2017); Uwłaszczone politycznie społeczeństwa i wiarygodne rządy (2019).

Barbara Post, doktor nauk humanistycznych, socjolog. Pracuje w Instytucie Nauk Socjologicznych i Pedagogiki SGGW w Warszawie. Zainteresowania badawcze: socjologia władzy i polityki, socjologia organizacji, socjologia problemów społecznych. Najważniejsze publikacje: Społeczne światy elity administracyjnej państwa (2016, współautorzy: Ewa Nalewajko, Anna Radiukiewicz, Paweł Maranowski); O zespole doradców socjologicznych Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego (2018); Kopiec z kredy. Co proces decyzyjny w sprawie reformy szkolnictwa mówi o polskiej demokracji? (2018, współautorka: Ewa Nalewajko); Płeć i polityka. Między pozornymi różnicami i różnorodnością (2019).

„Bardzo porządny chłopak, fanatyk »Tygodnika Powszechnego« – nie wiem dlaczego. Kocha się w tym piśmie, całe życie mu poświęca” – mówił o nim Stefan Kisielewski. Krzysztof Kozłowski, wieloletni zastępca redaktora naczelnego Jerzego Turowicza, pracę w najbardziej niezależnym piśmie ukazującym się w PRL-u traktował jako swoją życiową misję i powołanie. Ważniejsze mogło być tylko współtworzenie wolnej Polski. W 1989 roku wir polityki porwał go na dobre. Od obrad Okrągłego Stołu sprawy potoczyły się w zawrotnym tempie: mandat senatora, funkcja podsekretarza stanu, ministra spraw wewnętrznych w rządzie Tadeusza Mazowieckiego… Kozłowski nie mógł przypuszczać, jak wysoką cenę przyjdzie mu za to zapłacić. Andrzej Brzeziecki przybliża biografię człowieka wyjątkowej wewnętrznej siły, kreśląc jednocześnie portret całej formacji intelektualnej, którą Kozłowski współtworzył w niełatwym, ale jakże istotnym momencie historii. Miał doskonały zmysł rzeczywistości. Potrafił wyczuć tę cienką linię, która dzieliła kompromis od kompromitacji. Krzysztof Kozłowski często był przeciw, ale nigdy nie był przeciw wolności i prawdzie. Był intelektualistą gorącego serca i chłodnego namysłu. Andrzej Brzeziecki znakomicie potrafił odczytać obraz i sens biografii Krzysztofa. Każdy mógłby marzyć, by to on został jego biografem. Adam Michnik Krzysztof Kozłowski należał do osób, które tradycja, etos i własny temperament wzywały do obrony spraw słusznych, nawet jeśli skazanych na klęskę. Splot jego zalet, umiejętności i historycznej koniunktury sprawił, że odniósł ważne zwycięstwa – jako redaktor „Tygodnik Powszechnego”, minister i senator. Andrzej Brzeziecki umiejętnie wydobywa z cienia jedną z najciekawszych postaci czasów PRL-u i III RP. Henryk Woźniakowski