Zarządzanie Publiczne 1 (55) 2021

Co się stało? Na ile wygrana i rządy PiS są częścią zwykłego wyborczego cyklu, a na ile nowym zjawiskiem, które stanowi trwały element systemu. Czy wyszukane teorie – nowy autorytaryzm, nieliberalna demokracja itp. są dorabianiem ideologii do zwykłej wyborczej taktyki i sprawnej propagandy połączonej z bezwzględnym wykorzystaniem władzy do własnych korzyści, a na ile objaśniają one rzeczywistość? Czy PiS to aberracja i zaprzeczenie III RP czy jej logiczna konsekwencja, wzmocnienie jej najgorszych cech, rodzaj ciemnej strony księżyca, rewersu transformacyjnej ideologii? Na czym powinny opierać się nowe narracje, które przeciwstawione mogą być obecnemu dysfunkcyjnemu podziałowi, w którym kluczową rolę odgrywa strach? – przed PiS, przed uchodźcami, przed układem/salonem/postkomuną? Czy jest możliwa dekonstrukcja obecnych podziałów na bardziej konstruktywne i mniej toksyczne, czy też rosnący antagonizm i polaryzacja są nieuniknione? Co powinni robić zaangażowani obywatele w obliczu władzy z demokratycznego nadania, która nie respektuje norm prawnych i demokratycznych reguł gry? Czy poza doraźną mobilizacją na marszach i protestach możliwe są inne, bardziej przyszłościowe i skuteczne strategie dla formalnych i nieformalnych grup, NGO, partii politycznych, mediów i przede wszystkim jednostek? Wydano dzięki darowiznom od Czytelników. Szczególne podziękowania za szczodrość należą się: Jackowi W. Bartyzelowi, Markowi Cyprykowi, Romanowi Jaskulskiemu, Gabrieli Krauze, Arturowi Nowakowi-Gocławskiemu, Ernestowi Skalskiemu, Tadeuszowi Syryjczykowi oraz Krzysztofowi i Katarzynie Walenczak.

Lektura Adorna stała się dla nas dzisiaj nieodzowna. Nie dlatego, by jego rady były w naszej sytuacji poręczne i przydatne do bezpośredniego zastosowania w praktyce. Przeciwnie – dlatego że jest on myślicielem, który przestrzega nas przed tym, co poręczne i przydatne do zastosowania w praktyce. Rzecz dzisiaj nie w praktyce, takiej czy innej: bardziej hobbesowskiej (stawiającej na rozbudowę Lewiatana) czy bardziej „naturalnej” (wolnorynkowej); bardziej kolektywistycznej albo bardziej indywidualistycznej. Nasze czasy – powiada Adorno w swoich wykładach o metafizyce (choć podkreśla, że mówi to „w smutnym i ironicznym sensie”) – są czasami teorii. Zamiast bezustannie uciekać od kultury do natury i z powrotem, musimy wreszcie zastanowić się nad ich splotem. Kultura poniosła klęskę. Nie dlatego, że nazbyt oderwała się od natury – przeciwnie: dlatego że była wciąż nazbyt naturalna. Że była maską instynktu samozachowawczego, paktem pokojowym i pociechą dla nieszczęśliwych egoizmów. Dlatego tak łatwo przeobraziła się w przemysł, stała częścią rynku – zawsze bowiem nim była, przynajmniej potencjalnie. Nie znaczy to, że w obliczu jej klęski odrzucić powinniśmy projekty tego, co wspólne, i zwrócić się ku własnemu wnętrzu; odizolowana jednostka od początku jest tworem kultury, a raczej – kultura i jednostka są wytworami tego samego procesu historii. Są płodami zasadniczo poronionymi – przyczyny klęski jednostkowego życia sięgają równie głęboko, co przyczyny klęski kultury. Od tej podwójnej klęski nie wolno nam odwracać głowy. Jej wyrazem i diagnozą jest według Adorna w pierwszym rzędzie sztuka nowoczesna. Jeśli nasz czas jest więc czasem teorii, to teoria naszego czasu musi być teorią sztuki, teorią estetyczną. Estetyka jest według Adorna dzisiejszym językiem metafizyki i teologii, językiem spraw ostatecznych. Rozpad języka komunikacji, ukazując klęskę jednostki i kultury, przynosi zarazem nadzieję, „wysoce paradoksalny kształt nadziei”. Klęska nie jest tożsama z nami, skoro wbrew niej próbujemy ją zrozumieć. Jest w nas coś, co z klęski się nie wywodzi, co zabija samą śmierć.