30 X Wst Warszawskie Spotkania Teatralne 1965 - 2010

W 1989 roku na oczach zdumionego świata zawalił się system komunistyczny. Od rozpoczęcia rokowań Okrągłego Stołu w Polsce w lutym, aż po rozstrzelanie Eleny i Nicolae Ceauşescu w grudniu – Europa Środkowa i Wschodnia przeszła przez burzliwy, choć wyjątkowo mało krwawy proces wyzwalania się spod reżimu komunistycznego (totalitarnego). Dziś, ponad 30 lat po tamtych wydarzeniach, wydaje się, iż perspektywa jest wystarczająco odległa, by bez emocji prowadzić badania porównawcze.
Główne wydarzenia omawiane i analizowane przez autorów książki działy się jesienią 1989 roku. Zbiorowymi aktorami tych wydarzeń były niewątpliwie narody wybijające się na niepodległość po 45 latach zniewolenia. Rozważania dotyczące każdego z omawianych państw zostały podzielone na trzy zasadnicze bloki – ostatnie lata komunizmu, bezpośredni proces upadku reżimu oraz efekty tego procesu z perspektywy 30 lat.
W literaturze przedmiotu można się spotkać z wieloma interpretacjami natury przemian 1989 roku oraz następujących później. Badacze zastanawiali się i spierali, ile było w tym elementów reformy, ile rewolucji, a ile jeszcze innych czynników ? globalizacji, wpływu zagranicy czy wymiany pokoleniowej. W jakim stopniu były to zmiany polityczne, w jakim gospodarcze, a w jakim społeczne. Wydaje się, że wydarzenia z 1989 roku były połączeniem wszystkich powyższych elementów, które różnie się rozkładały w zależności od lokalnych uwarunkowań.

Sowiecki komunizm zniszczył Drugą Rzeczpospolitą. Zniszczenie Trzeciej Rzeczypospolitej było – twierdzi Andrzej Romanowski – rezultatem antykomunizmu. To państwo, najlepsze w polskich dziejach, straciliśmy na własne życzenie – solidarnościowy antykomunizm i upolityczniony katolicyzm stały się ważniejsze od Polski. Polityka historyczna, Instytut Pamięci Narodowej, instrumentalizacja prawa, upolityczniony Kościół, lustracja i dekomunizacja, pogarda i kłamstwo – cały ten kompleks zjawisk coraz silniej dzielił Polaków na wrogie plemiona, dokonywał destrukcji odzyskanego państwa, niszczył dobro wspólne. Kolejna to książka Romanowskiego, w której przeprowadza on rozrachunek z własnym środowiskiem i własnymi złudzeniami. Nikt i nic nie jest tu oszczędzone. A poszczególne rozdziały, nieraz pochodzące sprzed wielu lat, wydają się dziś prorocze.


Prof. dr hab. Andrzej Romanowski pracuje na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego i w Instytucie Historii PAN. Jest redaktorem naczelnym Polskiego Słownika Biograficznego oraz kierownikiem Katedry Kultury Literackiej Pogranicza UJ. W wydawnictwie Universitas redaguje serię Biblioteka Literatury Pogranicza. Autor szeregu książek naukowych, eseistycznych i publicystycznych o różnej problematyce. W ostatnich latach wydał: Wschodnim pograniczem literatury polskiej. Od średniowiecza do Oświecenia (2018), Tak, jestem córką Jakuba Bermana (2016, z Lucyną Tychową), Eugeniusz Kwiatkowski (2014), Wielkość i upadek „Tygodnika Powszechnego” oraz inne szkice (2011).

Wydział Spraw Otwartych i Niewyjaśnionych to ostatnia szansa na ujęcie sprawców, zanim zbrodnia się przedawni. Praca policjantów z Archiwum X to nie tylko spektakularne sukcesy, jak odzyskanie skradzionego obrazu Moneta czy wyrok skazujący dla potrójnego zabójcy z Opola Lubelskiego, ale też porażki jak ta, gdy mimo dowodów nie udało się zatrzymać mordercy recepcjonistki hotelu w Jaśle. Czy istnieje zbrodnia doskonała? Dlaczego nie wszystkich zbrodniarzy udaje się złapać? Tomasz Kin Dziennikarz i autor. Redaktor naczelny Exklusiv. Twórca pierwszego radiowego talk-show „7 Grzechów Głównych” – Antyradio i „Rezerwat” – radio PIN. Przez 4 lata lat w radiowej suterenie przesłuchiwał najgłośniejszych twórców muzyki niezależnej, tworząc pionierską audycję z muzyka na żywo – radio Roxy. Przez 9 lat prowadzący programy w TVN Style i TVN Warszawa. W 2016 objechał świat, by spotkać się z polskimi emigrantami w dokumentalnym 10 odcinkowym cyklu „Sukces Nie Zna Granic”. Miłośnik wywiadów z niezwykłymi postaciami życia publicznego. Pisał felietony do Razem, Wprost i Zwierciadła.

W drugiej książce z cyklu „W stronę nowej syntezy literatury polskiej początku XXI wieku” pytamy o udział i funkcje literatury w dyskusjach po przełomie 1989 roku. Wybraliśmy te, które wydały nam się szczególnie znaczące. Te dyskusje o stosunku do PRL, kontrowersje wokół feminizmu i mniejszości seksualnych, polemiki na temat Jedwabnego oraz starcia wywołane katastrofą smoleńską. Staramy się opisać strategie literatury w nowych warunkach. Zależnie od układu sił i presji, staje się ona medium porozumienia tych, których doświadczenie spychane jest na margines, lub otwarcie negocjuje reguły komunikacji. Istnieje wśród innych mediów, odwołuje się do nich, dzieli z nimi narracje. Ze sfery sztuki przenosi się coraz wyraźniej w sferę codzienności.

Pierwsza dekada członkostwa Polski w UE skłoniła autorów książki do podjęcia próby identyfikacji oraz oceny wybranych ekonomicznych i społecznych zmian, jakie dokonały się w naszym kraju.
Oszacowanie tzw. czystego efektu unijnego i uchwycenie skali jego wpływu na poszczególne segmenty polskiej gospodarki nie zawsze były możliwe, ponieważ oddziałuje na nią zbyt wiele czynników zarówno o charakterze wewnętrznym, jak i zewnętrznym.
Dlatego też Autorzy książki dokonali wyboru obszarów analizy, skupiając się przede wszystkim na "mierzalnych" efektach członkostwa Polski w UE.

Zestaw powszechnie znanych prawd o polskim społeczeństwie zawiera cechy nader niepokojące: skłonność do narzekania, pesymizm, niski poziom kapitału społecznego, zawiść i wiele innych. Składają się one na syndrom zbiorowości aspołecznej, niezdolnej do współdziałania. Ten negatywny autowizerunek ma całkiem realne konsekwencje. Jeśli wiemy, że Polacy nie są zdolni do współpracy, to wybieramy strategie indywidualistyczne. Trudno jednak rozstrzygnąć, czy wybór strategii indywidualistycznej wynika z niezdolności do współpracy – cokolwiek by to miało oznaczać, czy z przekonania, że ponieważ wszyscy wiemy, że nie jesteśmy zdolni do współpracy, współpraca nie może się udać. Negatywne autostereotypy, które dominują w przestrzeni publicznego dyskursu, wymagają więc namysłu i wnikliwej analizy. Niewykluczone bowiem, że są one nie tyle opisem rzeczywistości, co mechanizmem jej tworzenia, przekształcając przestrzeń publiczną w permanentny dylemat więźnia.