966. Narodziny Polski

Panorama dziejów jednej z najpotężniejszych dynastii średniowiecznej i nowożytnej Europy


przedstawia wyniki najnowszych badań nad dynastią Jagiellonów i państw znajdujących się w ich władaniu,
pisze o religijności Jagiellonów, ich wykształceniu, pracy, pożywieniu, wypoczynku i rozrywce
przedstawia życie dworu jagiellońskiego w czasach jego politycznej i kulturalnej świetności,
zawiera biogramy wszystkich przedstawicieli dynastii jagiellońskiej.

Autorka niezwykle kompetentnie i na szerokim tle europejskim ukazała dokonania polityczne Jagiellonów, ich dwór oraz życie dworskie i rodzinne, wnosząc także mnóstwo szczegółowych ustaleń badawczych w tym zakresie. Wysokie walory pracy siostry Urszuli Borkowskiej OSU, a także jej piękna polszczyzna oraz klarowny wykład sprawiają, że będą z niej korzystać badacze (mediewiści i nowożytnicy rozmaitych dziedzin), ale również studenci kierunków humanistycznych i miłośnicy historii.

(Prof. dr hab. Krzysztof Ożóg, Instytut Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego)

Gestorum, czwarty tom w serii Biblioteka Staropolskiej Myśli Politycznej, to chronologicznie pierwsza wydana drukiem książka Andrzeja Maksymiliana Fredry. Przedstawia ona historię polityczną Polski od śmierci Zygmunta II Augusta w 1572 roku, przez okres panowania Henryka Walezego, do objęcia tronu przez Stefana Batorego w 1576 roku. Jest to również, a może przede wszystkim, traktat polityczno-prawny – wszechstronny opis i zarazem komentarz do ustroju Rzeczypospolitej, w tym do fundamentalnych dla niego artykułów henrykowskich. Dużo miejsca poświęca Fredro również pozycji Polski na arenie międzynarodowej.

Publikacja przedstawia za pomocą aparatu krytycznego dwa wydania traktatu Gestorum – z 1652 i 1660 roku. Pozwala to prześledzić zmiany, jakie autor naniósł na oryginalny tekst po ośmiu latach od pierwszego wydania swojego dzieła.

Nowy Plinijusz to poświęcony naturze wywód z części trzeciej Nowy Aten – sławnej encyklopedii księdza Benedykta Chmielowskiego, wydanej drukiem w połowie XVIII wieku. Autor, odwołując się w tytule do rzymskiego erudyty Pliniusza Starszego i jego przyrodniczego dzieła, zamieścił tu w układzie hasłowym wiadomości o zwierzętach czworonożnych, ptakach, rybach, stworzeniach „czołgających się”, insektach, także o roślinach (drzewach i kwiatach) oraz kamieniach. Treści dobrał i ułożył tak, by były „zadziwiające, przyjemne, osobliwe”, skupiając się na ciekawostkach prezentowanych w erudycyjny sposób i w interesującej formie, nierzadko dowcipnie. Udało się ustalić, że do tych celów w znacznym stopniu posłużyło mu Speculum imaginum veritatis occultae…, barokowe kompendium niemieckiego jezuity Jakoba Masena. Nowy Plinijusz stanowi dopełnienie partii przyrodniczych zawartych w części pierwszej Nowych Aten, poczynając od rozdziału zatytułowanego Nowy zwierzyniec – także one zostaną niebawem wydane w serii Bibliotheca Curiosa.

Lektura z opracowaniem
Notatki na marginesie
Cytaty, które warto znać
Streszczenie

Biografia Seweryna Rzewuskiego
Kalendarium życia i twórczości
Geneza utworu
Charakterystyka wybranych bohaterów z kręgu konfederacji barskiej
Problematyka utworu
Gatunek
Kompozycja
Cytaty, które mogą się przydać
Indeks komentarzy do tekstu

Jan Chryzostom Pasek (ok. 1636 – 1701), polski szlachcic, rozsławiony dzięki pozostawionym po sobie pamiętnikom. Pamiętniki te, odkryte dopiero w XIX w., wywarły znaczny wpływ na autorów powieści historycznych, zwłaszcza Henryka Sienkiewicza, gdzie wyraźnie pobrzmiewają w jego Trylogii. Niestety, pisane w języku staropolskim z bogatą domieszką języka łacińskiego, dla współczesnego czytelnika stały się po prostu nieczytelne.

„A szkoda – pisze Zenon Gołaszewski we Wstępie – gdyż w istocie są one pisane w tak żywy, barwny i pełen humoru sposób, że przez pewien czas po ich odkryciu Pamiętniki uważano za mistyfikację (…). Wszystko to zadecydowało, że jako historyk postanowiłem dokonać na Pamiętnikach Paska pewnego eksperymentu, a mianowicie z myślą o ułatwieniu czytania lektury, teksty łacińskie przełożyłem na język polski, a także uwspółcześniłem mało lub w ogóle niezrozumiałą staropolszczyznę; innymi słowy: pozwoliłem panu Paskowi przemówić we współczesnym nam języku”.

Efekt wart był trudu – Pamiętniki przetłumaczone na współczesny język polski czyta się jednym tchem, niby barwną, wartką, pełną akcji i rubasznego humoru powieść historyczną.

Publikacja Andrzeja Marca przedstawia ważny okres w dziejach państwa polskiego, jakim były dwunastoletnie rządy Ludwika Węgierskiego. Ostatnie monograficzne opracowanie tego zagadnienia wyszło spod pióra Jana Dąbrowskiego sto lat temu (Ostatnie lata Ludwika Wielkiego 1370–1382, Kraków 1918). Marzec, wziąwszy pod uwagę szereg kwestii dotyczących zarówno ustroju Królestwa Polskiego, jak i wiedzy na temat funkcjonowania ówczesnego społeczeństwa, przedstawił całościowe ujęcie tematu.

Książka składa się z pięciu rozdziałów oraz szczegółowej bibliografii. W pierwszym rozdziale autor przedstawił dzieje Królestwa Polskiego na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIV stulecia. Swoje rozważania rozpoczął od analizy opisu przybycia do Krakowa i koronacji królewskiej Ludwika Węgierskiego, przedstawionego w Kronice Jana z Czarnkowa. Rozdział drugi opisuje objęcie władzy przez Ludwika Węgierskiego – zasadniczym celem badacza było uchwycenie relacji między poddanymi a monarchą i możliwe zarysowanie ewolucji postaw elitarnych kręgów Królestwa Polskiego. Rozdział trzeci stanowi próbę wyświetlenia na nowo okoliczności, które doprowadziły do wystawienia przywileju koszyckiego przez króla Ludwika we wrześniu 1374 roku. W dwóch końcowych rozdziałach monografii autor przedstawił ostatnie lata panowania Ludwika.