Wiek XVIII - między tradycją a oświeceniową współczesnością. Hermeneutyka wartości religijnych

"Edycja dotyczy listów książąt, duchowieństwa, szlachty, miast i mieszczan polskich od najstarszych, pochodzących jeszcze z XIV stulecia, aż po rok 1497, który poprzez zakończenie tzw. wojny popiej, zamykał pierwszy okres funkcjonowania Gdańska i całych Prus Królewskich w ramach Królestwa Polskiego, co zapoczątkowane zostało inkorporacją z roku 1454, a potwierdzone drugim pokojem toruńskim z 1466 r. Zgodnie z założeniami projektu edytorskiego dotyczącego źródeł epistolarnych nie zostały natomiast edycją objęte dokumenty polskich niekoronowanych wystawców, które muszą jeszcze poczekać na wydanie. Choć warto podkreślić, że ich liczba nie jest bardzo duża, a chodzi głównie o dokumenty biskupów i oficjałów włocławskich" (ze wstępu)

Pierwsza synteza historii Polski nowożytnej uwzględniająca wyniki najnowszych badań po otwarciu archiwów i bibliotek byłego ZSRR!

nowoczesny wykład historii Polski od śmierci Zygmunta Augusta do III rozbioru,
oddzielna część poświęcona kulturze i społeczeństwu Rzeczypospolitej, w tym m.in. ustrojowi, administrowaniu państwem, podziałom religijnym i narodowościowym oraz sztuce,
faktografia polityczna, czyli szczegółowy wykład dziejów politycznych Rzeczypospolitej,
fascynujące rozważania o różnych wielkich problemach, np. kształtowaniu się poczucia narodowej tożsamości u szlachty, wyznacznikach kultury sarmatyzmu, kontaktach z krajami ościennymi, relacjach państwo-Kościoły,
przedstawienie mozaiki wielokulturowego, wielonarodowego państwa,
wyczerpujące odpowiedzi na trudne pytania dotyczące wspólnej historii polsko-litewsko-ukraińsko-białoruskiej,
odważne podjęcie tematów najbardziej kontrowersyjnych.

Lektura obowiązkowa dla studentów wydziałów humanistycznych, ambitnych licealistów i miłośników przeszłości Polski.

Dla jednych dwieście lat rządów wywodzącej się z Litwy dynastii to złoty wiek, jakiego Polska nigdy już nie doświadczyła, dla innych stracona szansa, przekreślenie piastowskich wysiłków, po których pozostały popioły. Apologeci nie szczędzą pochwał dla umiejętności scalania różnych organizmów państwowych, tolerancji, rozkwitu sztuki. Krytycy skupiają się na przeniesieniu ciężaru polityki z Zachodu na Wschód, na nieumiejętności stworzenia spójnej koncepcji Europy Środkowej, oddaniu pola Habsburgom.
Ale to za panowania Jagiellonów dokonały się najważniejsze zmiany polityczne i społeczne, które zadecydowały o kształcie przyszłego państwa – w tym sensie stali się oni fundatorami Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Przez cztery pokolenia pracowali nad scaleniem Korony i Litwy. Za ich rządów, krzepł naród szlachecki, latami rozszerzający swoje przywileje, czasem wręcz wymuszając je na rządzących. A co najważniejsze – wtedy właśnie zaczął wyłaniać się dojrzały polski parlamentaryzm z sejmem i senatem, który odegrał tak istotną rolę w późniejszych wiekach.
Zapraszamy w podróż w czasy jagiellońskie. 

Pamiętniki, które spisał Jan Chryzostom Pasek (ok.1636–1701) najprawdopodobniej pod koniec życia, zostały po raz pierwszy wydane drukiem w 1836 przez hrabiego Edwarda Raczyńskiego. Dzielą się one na dwie części: pierwsza obejmuje lata 1655–1666, w czasie których autor służył jako żołnierz Rzeczypospolitej, druga lata 1667–1688, gdy prowadził spokojny żywot ziemiański. W tej przeważają sprawy domowe i publiczne. Oprócz wspomnień autor umieścił w swym dziele m.in. wiersz liryczny na cześć ukochanego konia Deresza, panegiryki opiewające zwycięstwa nad rzeką Basią i pod Wiedniem, listy króla Jana Kazimierza i Stefana Czarnieckiego, uroczyste mowy, fragmenty popularnych piosenek, przyśpiewek, kąśliwych paszkwili na Litwinów. Pasek to urodzony gawędziarz, taką konwencję przyjął też w swym dziele. Mnóstwo w nim anegdot, dowcipów, zabawnych sytuacji, dobrego humoru i rubasznego słownictwa. Jego Pamiętniki są nazywane „epopeją Sarmacji polskiej”.

Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego to jedno z najważniejszych źródeł do historii Polski średniowiecznej i jedno z najwybitniejszych dzieł średniowiecznej historiografii europejskiej. Ich autor, Jan Długosz, w 12 księgach opisał dzieje Polski począwszy od legendarnych początków naszego kraju, na 1480 roku skończywszy. W swej pracy czerpał z wielu niedostępnych dziś źródeł historycznych. Korzystał też z ustnych relacji osób uczestniczących w najważniejszych wydarzeniach wieku piętnastego np. przy opisywaniu bitwy pod Grunwaldem wykorzystał opowieści swojego ojca i stryja.

...Podjąłem się przekazać na piśmie roczniki dziejów Polski, a także innych ludów sąsiadujących z Polską, ogarnąwszy rzeczy dokonane zarówno w pokoju, jak i w wojnie, w tym celu, aby wskrzesić i uczcić w pamięci zakrzepłe i śpiące w ciemności popioły ludzkie i aby słuchaczom i czytelnikom przedstawić ich czyny; nie z zaufania w siły własnego umysłu (jest on bowiem ubogi i lichy, a do opracowania tego dzieła, w którym można rozsławić i upiększyć znakomite czyny i świetne zwycięstwa bohaterów, jest zbyt ociężały i niewystarczający) ani, aby przewyższyć sztuką pisarską proste stare opowieści, ale dlatego, ponieważ boleję, że wiele przesławnych, godnych poznania dzieł, tak czasów przeszłych, jak i naszych, idzie w wieczną niepamięć.

JAN DŁUGOSZ


Jan Długosz (1415–1480) nazywany jest „ojcem polskiej historiografii”. Był kanonikiem krakowskim, sekretarzem Zbigniewa Oleśnickiego, potem współpracownikiem króla Kazimierza Jagiellończyka i wychowawcą jego synów. Stworzył m.in. Kroniki czyli roczniki sławnego Królestwa Polskiego i Banderia prutenorum, w którym zamieścił wizerunki chorągwi zdobytych na Krzyżakach w czasie bitwy pod Grunwaldem.

Nie doczekał się potomków ostatni z Jagiellonów. Zygmunt August zakończył historię litewsko-polskiej dynastii. Została jedynie siostra Anna, ale powierzyć jej korony się nie zdecydowano. W ciągu niespełna roku spisano Pacta Conventa i wysłano propozycję pretendentowi. Przyjechał, koronę wziął i po roku uciekł. Panowie i sejm radzili, to do nich należał jeszcze głos decydujący, który już niedługo całkiem straci swoją wagę. Tym razem wybrali znakomicie, ale to niestety ostatni dobry wybór.
Na kartach Rzeczpospolitej Obojga Narodów staje nad przed oczyma ogrom błędów, jakie poczynili nasi przodkowie; Paweł Jasienica punktuje je prawie wszystkie, przedstawiając niezbite dowody i fakty. Zaniechanie reform, z jednej strony fanatyzm, z drugiej zaś bezwład, brak strategicznych koncepcji, brak hierarchii potrzeb i brak politycznego słuchu Wazów zrujnowały dotychczasowy porządek i zepchnęły w ruinę myśl reformatorską i polityczną swoich czasów. Jeszcze siła była, ale nogi już gliniane…