Jagiellonowie. Fundatorzy Rzeczpospolitej. 1386 - 1572

Publikacja została poświęcona problemowi kreowania historiograficznego wizerunku księcia Leszka Czarnego od czasów mu współczesnych do schyłku XVI w. W dwóch dziełach Bartosza Paprockiego – Gnieździe Cnoty i Herbach rycerztwa polskiego – Leszkowi Czarnemu przypisana została zupełnie wyjątkowa rola, co Autor, prezentując meandry tradycji historiograficznej, usiłuje wyjaśnić. W tym celu podejmuje próbę dookreślenia hipotetycznego źródła, które powstało na dworze księcia (Gesta Lestkonis) , a także analizuje historiograficzne zabiegi Jana Długosza i jego autorski pomysł na wizerunek władcy. Badacz omawia ponadto obraz relacji Piasta z krakowską gminą miejską, który odegrał szczególną rolę w XVI-wiecznej tradycji.

******

Dux fabulosus. On Historical Tradition Surrounding Leszek Czarny from „Gesta Lestkonis” to the Works of Bartosz Paprocki

The publication is devoted to the problem of creating the historical image of the prince Leszek Czarny from his times to the end of the 16th century. In two books by Bartosz Paprocki: “The Nest of Virtues” and “The Heraldic Arms of the Polish Knighthood”, Leszek Czarny was provided with an absolutely vital role, which the author of this book attempts to explain, showing the meanders of historiographical tradition. To this end, he tries to determine the hypothetical source that was created at the court of the prince (Gesta Lestkonis) and analyses historiographical efforts of Jan Długosz and his original idea for the image of the ruler. The author also discusses the image of Piast’s relations with the municipality of Cracow, which played a significant part in the 16th-century tradition.

Opowieść o życiu bohaterskiego księcia, który z odwagą stanął do walki z pogańskimi wojskami pustoszącymi polskie ziemie

Mimo że od czasów Henryka Pobożnego minęło niemal 800 lat, jego życie wciąż fascynuje nie tylko historyków, lecz także wiernych, którzy w jego niezłomnej postawie i męczeńskiej śmierci za wiarę widzą wzór prawdziwego oddania się Chrystusowi. To właśnie dzięki staraniom wiernych doprowadzono w ostatnich latach do rozpoczęcia procesu beatyfikacyjnego tego pochodzącego z dynastii Piastów władcy, który był bliski zjednoczenia podzielonej wówczas na dzielnice Polski.
Monika Bachowska w swej kolejnej książce z cyklu poświęconego wybitnym postaciom polskiej historii przedstawia niezłomnego księcia, który z odwagą podjął się walki przeciw najazdowi mongolskiemu i w obronie wiary chrześcijańskiej zginął w stoczonej w 1241 roku słynnej bitwie pod Legnicą. Rzetelny opis losów bohaterskiego władcy autorka umieszcza na tle burzliwej historii późnego średniowiecza w Polsce, łącząc go z barwną opowieścią o dworze książęcym, panujących na nim obyczajach, a także o wybitnych postaciach tamtych czasów, w tym o matce Henryka – świętej Jadwidze Śląskiej.
Rozpoczęcie w 2017 roku procesu beatyfikacyjnego sługi Bożego Henryka Pobożnego to znakomita okazja, by bliżej poznać księcia, który sam odważył się stanąć w obronie wartości chrześcijańskiej Europy przed zagrożeniem płynącym ze strony mongolskiej ordy.

Monika Bachowska jest absolwentką filologii polskiej oraz historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, autorką książek: Kresy. Historia, wspomnienia, literatura, sanktuaria, błogosławieni i święci, Święci w historii Polski oraz opowieści biograficznych o św. Franciszku z Asyżu, św. Andrzeju Boboli i księdzu Piotrze Skardze.

Książka stanowi jedyne dostępne na rynku opracowanie mennicy lubelskiej. Jest to opowieść o ludziach, monetach i ich produkcji. Na tle mennictwa przełomu XVI i XVII wieku omówione zostały rządy kolejnych administratorów mennicy: Kaspra Rytkiera, Daniela Koste, Hanusza Ecka, Melchiora Reysnera i Pawła Orzechowskiego oraz bite w tym czasie odmiany podstawowe groszy, trojaków i szóstaków. Na końcu książki umieszczono katalog zawierający 29 odmian podstawowych monet bitych w mennicy lubelskiej. Przykładowe strony książki umieszczone zostały w załącznikach.

Początki zainteresowań XVII-wieczną architekturą Lublina i północno-wschodniej Małopolski przypadają na okres niewoli narodowej. Wówczas, intensywnie poszukując symboli narodowych, odwoływano się do historii i kulturowego dziedzictwa i wkrótce zbudowano mit renesansu lubelskiego jako sztuki rdzennie polskiej, wyrosłej z miejscowej tradycji, powstałej niezależnie od architektury niemieckiej czy włoskiej. W latach międzywojennych badania nad architekturą powstałą w czasach największej potęgi Rzeczypospolitej stały się elementem legitymizacji odrodzonej Polski. Jednak, paradoksalnie, największy rozkwit badań nad renesansem lubelskim przypadł na lata 50. XX wieku. Sztuka prowincji dawnej Małopolski stała się wówczas synonimem twórczości „ludowej”, narodowej w formie i socjalistycznej w treści.

Nacjonalistycznie motywowane prace na temat renesansu lubelskiego miały poważne konsekwencje dla dalszego rozwoju badań nad tym zagadnieniem. Przeniknęły one bowiem do literatury popularnej i do dziś kształtują obraz sztuki XVII wieku. Niniejsza publikacja, będąca interdyscyplinarną analizą różnorodnych motywacji i historycznych uwarunkowań badań nad sztuką, jest próbą pokazania tej dyscypliny w szerszym kontekście społecznym i politycznym.

Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego to jedno z najważniejszych źródeł do historii Polski średniowiecznej i jedno z najwybitniejszych dzieł średniowiecznej historiografii europejskiej. Ich autor, Jan Długosz, w 12 księgach opisał dzieje Polski począwszy od legendarnych początków naszego kraju, na 1480 roku skończywszy. W swej pracy czerpał z wielu niedostępnych dziś źródeł historycznych. Korzystał też z ustnych relacji osób uczestniczących w najważniejszych wydarzeniach wieku piętnastego np. przy opisywaniu bitwy pod Grunwaldem wykorzystał opowieści swojego ojca i stryja.

...Podjąłem się przekazać na piśmie roczniki dziejów Polski, a także innych ludów sąsiadujących z Polską, ogarnąwszy rzeczy dokonane zarówno w pokoju, jak i w wojnie, w tym celu, aby wskrzesić i uczcić w pamięci zakrzepłe i śpiące w ciemności popioły ludzkie i aby słuchaczom i czytelnikom przedstawić ich czyny; nie z zaufania w siły własnego umysłu (jest on bowiem ubogi i lichy, a do opracowania tego dzieła, w którym można rozsławić i upiększyć znakomite czyny i świetne zwycięstwa bohaterów, jest zbyt ociężały i niewystarczający) ani, aby przewyższyć sztuką pisarską proste stare opowieści, ale dlatego, ponieważ boleję, że wiele przesławnych, godnych poznania dzieł, tak czasów przeszłych, jak i naszych, idzie w wieczną niepamięć.

JAN DŁUGOSZ


Jan Długosz (1415–1480) nazywany jest „ojcem polskiej historiografii”. Był kanonikiem krakowskim, sekretarzem Zbigniewa Oleśnickiego, potem współpracownikiem króla Kazimierza Jagiellończyka i wychowawcą jego synów. Stworzył m.in. Kroniki czyli roczniki sławnego Królestwa Polskiego i Banderia prutenorum, w którym zamieścił wizerunki chorągwi zdobytych na Krzyżakach w czasie bitwy pod Grunwaldem.

Przez około 300 lat miliony arabskich, a następnie niemieckich i anglosaskich monet docierały do Europy Wschodniej i Północnej, wpływając istotnie zarówno na ekonomiczny, jak i na społeczno-polityczny rozwój tych obszarów. Srebro stało się wtedy strategicznym instrumentem władzy, który Piastowie oraz inne kształtujące się dynastie chciały poddać swojej kontroli czy nawet zmonopolizować. Gromadzenie i dystrybucja kruszców pozwalały opłacić drużyny wojowników i pozyskać politycznych klientów, służyły więc konsolidacji i stabilizacji panowania.
W związku z tym pojawia się wiele pytań: jak potrzeba zdobycia dóbr i niewolników, których można było wymienić na srebro, stymulowała ekspansję wczesnych państw? W jakim zakresie nowe dynastie ściągały trybuty już w formie kruszcu? I w końcu, jak reagowały one na przesunięcia zasięgu importu monet oraz jego załamania? Autor bada temat w szerokiej perspektywie chronologicznej i geograficznej na podstawie skarbów, źródeł pisanych oraz archeologicznych wykopalisk. Analiza materiału sugeruje, że geneza państw w Europie Środkowej i Wschodniej daje się wyjaśnić tylko przy uwzględnieniu (trans)kontynentalnych powiązań i kontaktów.
Monografia naukowa powstała w Niemieckim Instytucie Historycznym w Warszawie i stała się podstawą habilitacji autora na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Gottfrieda Wilhelma Leibniza w Hanowerze. Jej pierwsze wydanie ukazało się w języku niemieckim w 2014 r. w Wiesbaden nakładem wydawnictwa Otto Harrassowitz.