A corpus-based dynamic approach to para-hypotaxis: Implications for diachronic corpus linguistic analysis

W publikacji zgromadzono teksty, w których przyjrzano się twórczości różnych osób nagrodzonych lub nominowanych do Nagrody Literackiej „Nike”. Dla autorów interesujące były między innymi problemy stylizacji w wielowymiarowej i polifonicznej prozie Jacka Dehnela (Magdalena Hawrysz), a także wkład twórczości Olgi Tokarczuk do wyraźnie współcześnie się rozwijającego i ważkiego społecznie dyskursu posthumanizmu (Artur Rejter). Autorka Biegunów zainspirowała również Joannę Przyklenk i Katarzynę Sujkowską-Sobisz, które podjęły się analizy odbioru monumentalnej powieści Księgi Jakubowe przez internetowych forumowiczów. Przez pryzmat problematyki genderowej i queerowej na prozę Michała Witkowskiego spojrzała Małgorzata Kita. Ważny dla Traktatu o łuskaniu fasoli Wiesława Myśliwskiego świat muzyki oraz instrumentów muzycznych próbowała uchwycić w swym studium Ewa Biłas-Pleszak. Interesujący okazał się także aspekt intertekstualny oraz intersemiotyczny w Sońce Ignacego Karpowicza (Alicja Bronder). W artykule Beaty Kiszki został zaś poruszony problem motywów animimalistycznych w wybranych powieściach Krzysztofa Vargi. Sięgnięto także do tekstów reportażowych i reportażowi bliskich. Nad pograniczną stylowo i gatunkowo prozą Andrzeja Stasiuka pochyliła się w swym studium Ewa Sławkowa. Swoistej generycznej „migotliwości” i gatunkowym przemianom reportażu, odzwierciedlającym często kształt współczesnego świata, poświęciła uwagę Joanna Przyklenk, natomiast Wioletta Wilczek opisała osobliwy obraz Białegostoku zawarty w reportażu Marcina Kąckiego.

Zarówno wybrana – zróżnicowana pod względem estetycznym, gatunkowym i dyskursywnym – twórczość, jak i metody zastosowane w zgromadzonych tekstach, poświadczają tezę o znaczącej dla badaczy wadze inspiracji autorów i dzieł wyróżnionych Nagrodą Literacką „Nike” lub do niej nominowanych. Jak widać, literatura wciąż stara się reagować na świat nas otaczający, komentować go, a nade wszystko stwarzać jego indywidualny i niepowtarzalny obraz. (fragmenty Wprowadzenia). Publikacja z pewnością zainteresuje studentów kierunków humanistycznych i badaczy literaturoznawców, językoznawców, kulturoznawców, a także wszystkich miłośników polskiej literatury najnowszej.

Monografia poświęcona jest czeskiemu dorobkowi encyklopedycznemu ostatnich 150 lat, a w szczególności nowoczesnej i dotychczas największej czeskiej encyklopedii powszechnej, stanowiąc prawdopodobnie pierwsze polskie opracowanie na ten temat. Ottův slovník naučný [Słownik naukowy J. Otto] (OSN, 1888–1909) i jego kontynuacja – niedokończony Ottův slovník naučný nové doby [Słownik naukowy J. Otto nowych czasów] (OSNND, 1930–1943) to jedno z najdonioślejszych dzieł nie tylko czeskiej oraz czechosłowackiej leksykografii encyklopedycznej, ale także wybitny projekt leksykograficzny nowoczesnej encyklopedystyki europejskiej, stanowiący wielowymiarowe i rzetelne źródło wiedzy o Słowiańszczyźnie, jak i niesłowiańskiej Europie przełomu XIX i XX wieku (a także okresu międzywojennego w. XX). Jest to nadal „encyklopedia narodowa” Czechów, ale także cenne dzieło językowe, dokumentujące stan ówczesnego języka czeskiego, na którym swój ślad odcisnęło wspaniałe słowiańskie i czeskie Odrodzenie Narodowe przełomu wieków XVIII i XIX. Książka oprócz zagadnień teoretycznych (terminologia leksykograficzna i typologia dzieł, kwestia „słownik czy encyklopedia” itp.) opisuje czeskie tradycje i dorobek encyklopedyczny w. XIX i XX, poświęcając największą uwagę OSN i OSNND, kulisom polityczno-społecznym i kulturowym powstania, sukcesu rynkowego oraz prestiżu naukowego dzieła, podkreślając zasługi budzicieli narodowych i animatorów czeskiej nauki i kultury przełomu XIX i XX wieku. Jeden z rozdziałów monografii stanowi charakterystyka leksykograficzna, językowa (w tym leksykalna i stylistyczna) samego Słownika, w której zwrócono także uwagę na słowianizmy i polonizmy („polskie ślady”) obecne w korpusie OSN. Pracę wzbogacają tabele i wykresy w tekście głównym oraz zdjęcia, skany i odpisy oryginalnych dokumentów zamieszczone w Aneksie.

W latach 50. i 60. ubiegłego stulecia językoznawcy spierali się o to, czy polski język literacki pochodzi z dialektu małopolskiego czy wielkopolskiego. W wyniku długotrwałej debaty ustalono katalog cech gramatycznych, które miały przemawiać za jedną z wymienionych hipotez. Badacze zdawali sobie sprawę, że historia słownictwa może stanowić ważny argument. Jednak w owym czasie nie było takich badań, które by pokazały, jakie jest podłoże gwarowe słownictwa języka literackiego. Niniejsza praca stanowi efekt studiów nad historią i geografią słownictwa, które na przełomie XVIII i XIX wieku było oceniane jako archaiczne bądź niemieszczące się już w normie języka literackiego. Przeprowadzone badania pokazują, że leksykę literackiej polszczyzny budował dialekt małopolski do końca XVI wieku. Jednak począwszy od wieku XVII leksyka ta ogranicza się do południowopolskiej odmiany języka literackiego – ogólnopolski zasięg zyskują wyrazy północnopolskie. Ma to bezpośredni związek z przeniesieniem centrum kulturowego z Krakowa do Warszawy.

Niniejsza praca ma klasyczny układ treści, składa się z dziewięciu rozdziałów. W rozdziale pierwszym zaprezentowano antropolingwistyczną płaszczyznę wyłonienia się u ludzi języka. W rozdziale drugim opisano przyjęte rozstrzygnięcia terminologiczne dotyczące kompetencji językowej i komunikacyjnej. W kolejnym rozdziale skupiono się na rozwoju języka dziecka w ontogenezie, a przede wszystkim na etapach rozwoju intencji komunikacyjnej, przywołując teorię Hallidaya (1970) i Brunera (1977). Dalsza część pracy zawiera charakterystykę języka i komunikacji osób ze spektrum autyzmu (autyzm wczesnodziecięcy oraz zespół Aspergera). Następnie przedstawiono autorskie założenia koncepcji reorientacji intencji komunikacyjnej oraz zarys programu związanego z rozwijaniem kompetencji komunikacyjnej osób ze spektrum autyzmu. W przedostatnim rozdziale o charakterze metodologicznym przedstawiono własne badania nad interakcją językową dzieci ze spektrum autyzmu, skupiając się przede wszystkim na funkcji fatycznej, wyłaniającej się w sytuacjach komunikacyjnych. W świetle powyższych zagadnień podjęto próbę odpowiedzi na pytanie, jakie czynniki mechanizmu interakcji stanowią bazę do rozwoju komunikacji, zanim rozwinie się mowa werbalna, i jak przedstawia się ich rozkład w wybranych zaburzeniach ze spektrum autyzmu, takich jak autyzm wczesnodziecięcy oraz zespół Aspergera. W tej części pracy zaprezentowano również wnioski, które wyłoniły się z owych badań, oraz dokonano ich omówienia. Publikacja adresowana jest do językoznawców, logopedów, terapeutów, osób które zawodowo zgłębiają tajemnice języka i komunikacji, jak również studentów planujących pomagać dzieciom dotkniętym zaburzeniami autystycznymi oraz ich rodziców i opiekunów.

W publikacji przeanalizowano przykładowe, trudne do zaakceptowania przez obcokrajowców aspekty polskiej obyczajowości, w tym zwyczajów językowych. Omówiono też kulturowe i językowe komplikacje związane ze spotkaniem kultur i języków oraz eksperymenty zmierzające do uczynienia z nauki języka polskiego czynności zajmującej, rozbudzającej zainteresowania i wyzwalającej pozytywne emocje.

Pracujący w Polonicum badacze i lektorzy oraz ich najbliżsi współpracownicy przygotowali studia i szkice, w których, czując się spadkobiercami pionierów i mistrzów warszawskiej glottodydaktyki polonistycznej, podjęli refleksję analogiczną do tej, która była udziałem ich poprzedników przed dziesiątkami lat i którą bez wątpienia będą podejmowały pokolenia ich następców. Jak odpowiedzieć na potrzeby i oczekiwania przybywających na Uniwersytet Warszawski studentów uczących się języka polskiego i poznających polską kulturę? Jak rozmawiać o polskim języku i kulturze, by przełamać bariery inności? Jak dotykać problemów gorąco dyskutowanych, np. politycznych? Jak reagować na
nieuchronne napięcia, które powstają na styku kultur?

Tom został przygotowany z okazji jubileuszu 65-lecia Centrum Języka Polskiego i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców Polonicum Uniwersytetu Warszawskiego. 65 lat życia człowieka to już dojrzałość – etap, na którym można zrobić bilans dobrych i złych przeżyć. To samo dotyczy i życia instytucji, jaką jest Polonicum. […] Publikację uważam za bardzo cenną, ciekawą i pożyteczną nie tylko dla lektorów języka polskiego jako obcego, ale też dla zagranicznych polonistów. […] Wszyscy autorzy […] wykazali się wielką wiedzą w zakresie danej problematyki. Widać w ich tekstach entuzjazm i energię do podejmowania nowych wyzwań w glottodydaktyce polonistycznej. (Prof. dr hab. Marta Pančíková, Uniwersytet Komeńskiego w Bratysławie)

Publikacja zajmie ważne miejsce na tle innych publikacji glottodydaktyki polonistycznej. Z jednej strony daje świadectwo przeszłości, pozwala nowym pokoleniom na poznanie okoliczności, w jakich tworzono ważne centrum kształcenia językowego i kulturowego. Z drugiej zaś dotyka zagadnień teraźniejszych, aktualnych, nie zawsze wygodnych z punktu widzenia procesu nauczania języka polskiego jako obcego. Dzięki rzeczowej i merytorycznej dyskusji nad sprawami aktualnymi wytycza nowe szlaki, które na razie stanowią ścieżki nieutarte, pozornie prowadzące na manowce. (Dr hab. Anna Żurek, Uniwersytet Wrocławski)

******

The Wilderness of Polish Glottodidactics. Studies, Essays and Drafts

The publication analyses the examples of Polish customs, including language habits, which are difficult to accept by foreigners. The book also discusses cultural and language problems, resulting from the meeting of cultures and languages as well as experiments aimed at making Polish language learning an engaging activity, sparking interests and arousing positive emotions.

Opowieść o celibacie. O zakonie tłumaczy.

Biserka Rajčić, była przez pięćdziesiąt lat notariuszem polskiej literatury. Adwokatem, gońcem, tłumaczem przysięgłym. Przerywa milczenie, po pięćdziesięciu latach w cieniu autorów, których przekłada i spraw o których pisze. Serbka. Laureatka nagrody „Transatlantyk” dla najlepszego tłumacza literatury polskiej (2009). W dorobku, liczącym przeszło 1500 pozycji bibliograficznych, ma ponad 70 książek z zakresu poezji, prozy, filozofii, teorii literatury, eseju i reportażu.

"Nawiązuję kontakt z autorem do końca życia. Te przyjaźnie są specyficzne, bo rzadko się widzimy, ale często rozumiemy bez słów."
B.R.