Adolf Dygasiński niepoprawny pozytywista. Między tradycją a nowoczesnością

Rozprawy zamieszczone w czwartym numerze „Śląskich Studiów Polonistycznych” dotyczą szeroko pojętego pisania. Autorzy poszczególnych artykułów analizują problematykę wybranych motywów lub zagadnień wyodrębnionych między innymi z kronik Galla Anonima i Wincentego Kadłubka, pism Marcina Paszkowskiego i Stanisława Samuela Szemiota, tekstów Czesława Miłosza, Jerzego Pilcha. Dwa artykuły poświęcone zostały staropolskiemu pamiętnikarstwu. Bohaterem części zatytułowanej Prezentacje jest Mariusz Sieniewicz. W tym numerze czasopisma zamieszczono fragment niepublikowanej dotąd powieści tego autora pod roboczym – jak twierdzi pisarz – tytułem Smak rabarbaru. W dziale Archiwalia opublikowano między innymi przekład fragmentu Poetyki Scaligera. Ponadto niniejszy numer „Śląskich Studiów Polonistycznych” zawiera stały już dział Recenzje i omówienia. Tym razem analizie krytycznej poddano Małe folio Krzysztofa Mrowcewicza, Melancholię w poezji polskiej po 1989 roku Aliny Świeściak, Zapisywanie miejsca Elżbiety Dutki, Tematy (nie)opisane Sławomira Buryły oraz biografię autorstwa Hanny Kirchner Nałkowska albo życie pisane.

Książka jest zbiorem artykułów podejmujących problematykę recepcji mitologii klasycznej w literaturze staropolskiej (XVI-XVII w.). Zawiera zarówno teksty wcześniej drukowane, dokumentujące wieloletnie studia autorki nad zagadnieniem, jak i prace nowe. Tytułowy cytat wskazuje na część II wydawnictwa poświęconą mitologizmom w wybranych obszarach barokowej literatury religijnej. Na materiale m. in. pastorałek dramatycznych i kaznodziejstwa autorka pokazuje, jak elementy tradycji antycznej funkcjonują w literaturze szkolnej, popularnej oraz użytkowej, a przede wszystkim zupełnie odmiennej pod względem ideowym.

Na pozostałe części książki składają się studia określające rolę mitologii oraz formy jej wykorzystania w twórczości autorów renesansowych: Mikołaja Reja i Jana Kochanowskiego (część I) oraz ukazujące problematykę z perspektywy kształtowania języka poetyckiego: motywy mitologiczne w strukturze toposów, ich rola w poetyckim „kodowaniu” oraz w dyskursie miłosnym (część III).

Spójrzmy Prawdzie w oczy. Jakie oblicze prawdy wówczas zobaczymy? Czy w XXI wieku ten termin ma jeszcze rację bytu? Czy istnieje jedna Prawda, czy wiele prawd? Co jest jej przeciwieństwem – kłamstwo, fikcja, a może nieprawda? Jak badać prawdę – czy potrafimy ocenić, co jest, a co nie jest prawdziwe? Czy możemy mówić prawdę o świecie i sobie samych, czy potrafimy mówić o prawdzie? Czy chcemy jeszcze o niej słuchać? Jaką rolę odgrywa prawda we współczesnej sztuce, mediach i w przestrzeni społecznej?
Autorzy poruszają w swoich artykułach różnorodne rozumienie przewodniego hasła tego tomu. Prawdę postrzegają między innymi jako kryterium określające stosunek artystów-performerów wobec realiów społecznych, element literackiej historiozofii Jarosława Marka Rymkiewicza czy wartość etyczną w literaturze faktu. Nieprawda to dla nich również fikcja literacka podniesiona do rangi instytucji prawnej, mistyfikacja we współczesnym kinie czeskim lub kategoria określająca sposób funkcjonowania sztuki w muzeach wirtualnych. Tak urozmaicone ujęcia tytułowej problematyki współbrzmią polifonicznie w naukach humanistycznych.

Na książkę składa się z osiem części. Trzy pierwsze ukazują w innym świetle początki twórczej drogi Wata, poczynając poematu Ja z jednej i Ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka, poprzez nowe odczytania manifestów w perspektywie intermedialnej, po rozdział określający Wata jako twórcę nie futurystycznego, lecz dadaistycznego. Kolejne trzy teksty przynoszą rewizjonistyczne sposoby odczytania związków z tradycją. Po pierwsze, śródziemnomorską, interesuje mnie nie tyle podejmowanie przez Wata zdeponowanych w kulturze kodów, lecz, jak można by powiedzieć, Śródziemnomorze „ucieleśnione” w osobistym doświadczeniu. Drugi niezwykle ważny obszar tradycji stanowi dla mnie romantyzm. Najpierw rozpoznaję Watowską podmiotowość jako (po)romantyczną, Wyszedłszy od kwestii dotyczących ukształtowania „ja”, przechodzę do najważniejszej dykcji tak modelowanego podmiotu – do elegijności i rozpatruję ją jako specyficzną jakość Watowskiej wrażliwości i sposobu odczuwania świata. Oba „romantyczne” rozdziały prowadzą w efekcie do propozycji przesunięcia granic literatury modernistycznej. Zgodnie z moimi rozpoznaniami należałoby bowiem postrzegać formację romantyczno-modernistyczną jako nieprzerwane continuum, jako jeden obszar nowoczesności. W części ostatniej zajmuję się Notatnikami Wata. Czytam je zgodnie z postulatami krytyki genetycznej, która nie tyle zwraca uwagę na rezultat końcowy pisania, co na sam proces. Wydobyte z archiwum rękopisy Wata są czystym procesem nieustannego pisania, cechującym się nieukierunkowaną potencjalnością i ciągle odraczaną finalnością. Usytuowanie twórczości Wata w nowych kontekstach pozwala w efekcie odkryć ukryte dotąd aspekty i znaczeni jego twórczości.

Antologia jest nowatorskim przedsięwzięciem, którego celem jest przełożenie na język polski francuskich tekstów, które wpisują się w debatę nazwaną querelle des femmes (spór o kobiety). Obejmują one okres od średniowiecza aż po Rewolucję francuską. Wszystkie zostały napisane przez autorów biorących w obronę płeć piękną. Dzieła, lub ich fragmenty, zawarte w antologii często zaliczane są do tzw. tekstów prokobiecych, zwanych też prefeministycznymi. Badacze chętnie posługiwali się zwłaszcza tym ostatnim terminem, i często nadal go używają, by uniknąć anachronizmu związanego z pojęciem feminizmu, które było obce kulturze dawnej Europy.

Przedmiotem owej debaty były pozycja i rola kobiety w społeczeństwie, a jej uczestnikom przyświecał zacny cel – obrona przedstawicielek płci pięknej – wyrażony poprzez propozycje przemian społecznych i kulturowych. Ten oryginalny, nierzadko kontrowersyjny, choć nader aktualny temat od dawna inspirował autorów płci obojga. W dawnej literaturze francuskiej możemy odnaleźć różnorakie pod względem formy pisma indywidualistów (przede wszystkim pisarek) opowiadających się za sprawami kobiet. Niestety w większości przypadków znane są one wyłącznie wąskiemu gronu specjalistów, niektórym literaturoznawcom lub pasjonatom literatury francuskiej, a na naszym rodzimym gruncie niemal wyłącznie romanistom. Tym większa zatem zasługa Redaktorki antologii oraz zespołu, z którym współpracowała, że wspólnymi siłami nie tylko ocalili od zapomnienia, ale co najważniejsze, dokonali świetnego przekładu trudnych pod względem językowym tekstów, wiernie oddając idee przyświecające ich autorom.

Sytuacja społeczno – gospodarcza, w jakiej powstała niniejsza publikacja, przejdzie do historii. Świat zdominowany przez COVID-19 stał się uzależniony od działań i relacji wirtualnego świata. Współczesny człowiek otoczony nowoczesnymi technologiami, w tym zaanektowanymi przez media, zmienia sposób funkcjonowania w społeczeństwie XXI wieku. Technologie kształtują nowe wzorce społecznych zachowań, głównie przez szybkie zmiany ludzkich relacji informacyjnych. Ogólnodostępność cyfrowa pozwoliła na sprawniejszą komunikację i systematyczne wzbogacanie zasobów informacyjnych. Korzystamy z nich intuicyjnie, nie zawsze rozumiejąc perswazyjne mechanizmy barwy ich wpływu na nasze życie.
Technologie mediowe są tym elementem technologii pokolenia cyfrowego, które zdominowały i zmodyfikowały życie współczesnego człowieka. Nowy ekosystem medialny coraz częściej staje się wirtualnym otoczeniem generującym skuteczne bodźce, na które często bezkrytycznie, reagują ludzie. Sposoby konsumpcji mediów, możliwości weryfikacji ich przekazów stały się kopalnią wiedzy o użytkownikach, kreując trendy i style życia pokoleń użytkowników.
Umiejętność pozyskiwania i analizowania informacji z różnych źródeł danych o dużej objętości (Big Data) obejmujących problematykę światowych i polskich trendów w zakresie B+R+I, przyczyniły się do przemiany w mediach tradycyjnych, tworząc nowe źródła informacji, skutecznie kształtując typy użytkowników o nowych potrzebach, motywacjach i zachowaniach.
Widoczna, niemal bezkrytyczna akceptacja nowych, cyfrowych mediów diametralnie zmieniła wszystkie tradycyjne formy dystrybucji informacji. Stworzyło to konieczność podejmowania nowatorskich, kompleksowych badań z wykorzystaniem nowoczesnej aparatury badawczej stosowanej – co niezwykle istotne – z interdyscyplinarną analityką. Zrozumienie i wyjaśnienie złożonych problemów i zjawisk, towarzyszących nowym mediom, wymaga nowatorskiej metodologii, adekwatnych narzędzi i szerokiej, interdyscyplinarnej interpretacji wyników prowadzonych badań nad mediami.
Dostrzegając zapotrzebowanie na efekty badań, nad wspomnianym mariażem wirtualnego świata z nowymi technologiami informacyjnymi, w środowisku społeczno-gospodarczym, Katedra Technologii Informacyjnych Mediów prezentuje kolejny zbiór dokonań młodych naukowców. To oni – przedstawiciele i użytkownicy cyfrowego świata, bacznie obserwując otaczającą rzeczywistość, wyłuskują z niej to co szczególnie istotne, innowacyjne i nowatorskie. Wykorzystują do tego celu najnowsze technologie i narzędzia, szczególnie analizując duże ustrukturyzowane i nieustrukturyzowane światowe zasoby informacyjne, a także własne autorskie badania.
Efekty pracy młodych badaczy prezentuje czwarty tom Antologii Tekstów Katedry Technologii Informacyjnych Mediów. Jest on prezentacją zainteresowań absolwentów kierunku Logistyka Mediów, punktem zwrotnym w relacjach biznesowych oraz informacją dla pracodawców dotyczącą wiedzy, umiejętności i możliwości badawczych osób zasilających rynek pracy związany z komunikacją i nowymi mediami. Zapewne będzie on, na podobieństwo poprzednich tomów, uzupełnieniem, inspiracją, punktem wyjścia dla dalszych badań naukowych podejmowanych przez młodych adeptów nauki.
Uzupełnienie publikacji stanowią materiały z cyklicznych konferencji organizowanych przez członków Katedry, realizowane projekty w sektorze B+R+I oraz nowo otwarte studia Zarządzanie Big Data.
We współczesnym, usieciowionym świecie, bogatym w zetabajtowe zasoby informacyjne, prezentowane badania spotykają się z niesłabnącym zainteresowaniem świata biznesu. Oczekuje on rzetelnej diagnozy zasygnalizowanych w tomie problemów wpływających na społeczną wymianę informacji.