Almanach Historyczny, t. 17, z. 1

Kolejny tom „Średniowiecza Polskiego i Powszechnego” stanowi przegląd badań mediewistycznych prowadzonych w ośrodkach krajowych i zagranicznych. Artykuły Autorów polskich, ukraińskich i czeskich dotyczą: dziejów plemion wschodniosłowiańskich – Dulebów, Wołynian, Burzan i Lędzian; procesu identyfikacji i lokalizacji plemion słowiańskich i ich stolic; przyczyn intensyfikacji kontaktów społeczeństw basenu Morza Bałtyckiego z Europą Zachodnią w IX wieku; obrazu Polaków na podstawie Latopisu halicko-wołyńskiego; problemu powołania metropolii moskiewskiej; kwestii mieszczan raciborskich w Krakowie; zjazdu Władysława Jagiełły z możnowładztwem i rycerstwem polskim w Łęczycy w 1430 roku; obrazu dworu królowej Zofii Holszańskiej; badań nad rodziną Melsztyńskich herbu Leliwa; poprawki w genealogii książąt górnośląskich; analizy rządów Zygmunta Starego w księstwach: głogowskim i opawskim.

Wstęp / 7

Rozdział 1. W domu rodzinnym (1912–1930) / 29
W kręgu rodziny / 29
W latach szkolnych / 34
Na początku drogi do zrozumienia tajemnicy Ewangelii / 37

Rozdział 2. Podczas studiów na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Lwowskiej (1930–1934) / 42
Na Politechnice Lwowskiej / 42
W katolickich organizacjach akademickich / 45
We lwowskim oddziale Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie” / 50
Debiut publicystyczny na łamach „Vox Universitatis” / 56
Początki publicystyki na łamach „Życia Technickiego” i „Dyszla w Głowie” / 59

Rozdział 3. W czasie studiów na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (1934–1938) / 76
Mistrzowie profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego / 77
Mistrzowie personalizmu francuskiego / 78
W krakowskim oddziale Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie” / 82
Tygodnie Społeczne SKMA „Odrodzenie” / 87
Z perspektywy Krakowa na szpaltach lwowskiego biuletynu „Dyszel w Głowie” / 90
Na łamach „Odrodzenia” oraz podczas XIV Tygodnia Społecznego SKMA „Odrodzenie” – Kraków 1935 / 94
Na łamach wileńskiego „Paxu” / 102
W czasie XV Tygodnia Społecznego SKMA „Odrodzenie” – Lwów 1936 / 113
W trakcie XVI Tygodnia Społecznego SKMA „Odrodzenie” – Wilno 1937 / 127
W kręgu zainteresowań literackich na szpaltach „Kultury” / 135
Aktywność międzynarodowa w katolickich środowiskach młodzieży akademickiej / 141
Na łamach „Prosto z Mostu” i „Gazety Kościelnej” / 147
Ślub z Anną Gąsiorowską / 160

Rozdział 4. W redakcji i na łamach „Głosu Narodu” (1939) / 167
W charakterze członka redakcji chadeckiego dziennika / 171
Wobec zagrożenia wybuchu konfliktu europejskiego / 196
Redaktor naczelny „Głosu Narodu” / 210

Epilog (1939–1945). W Goszycach / 218

Zakończenie / 248
Bibliografia / 265
Indeks osobowy / 284

Niniejsza książka przedstawia konflikt z sierpnia 2008 r. między siłami zbrojnymi Rosji, do których dołączyły siły separatystyczne regionów Gruzji: Abchazji i Osetii Południowej, a siłami zbrojnymi Gruzji. Praca nie skupia się tylko na najbardziej aktywnej fazie tego konfliktu (7-12 sierpnia 2008 r.), ale również stara się przedstawić także historyczne przyczyny tej, jak się okazuje, wielowiekowej konfrontacji.

Zbiór opartych na faktach opowiadań o bohaterskich agentach działających podczas II wojny światowej. Książka składa się z czterech części. W pierwszej z nich poznajemy nieznane epizody z działalności wywiadowczej rządu emigracyjnego w Londynie. Część druga jest poświęcona czterem spośród trzydziestu dziewięciu agentek SOE, sekcji specjalnej wywiadu brytyjskiego. Trzecia część to historia burzliwego życia Sergiusza Piaseckiego – znanego pisarza, agenta wywiadu i przemytnika, więźnia Świętego Krzyża. Całość kończy tzw. Rodzinne postscriptum. Inspiracją dla autorki były przeżycia wojenne jej ojca oraz jego stryja – wstrząsające losy kadeta, żołnierza i cichociemnego. Zachowując styl zbeletryzowanej opowieści, nie tylko przedstawiono niezwykłe, często dramatyczne losy alianckich szpiegów, ale również odkryto nieznane karty dziejów II wojny światowej.

Przedstawione w tym tomie artykuły i studia są rezultatem wieloletniej współpracy środowiska historyków działających w Komisji Historyków Polski i Rosji. Zainteresowania autorów odzwierciedlają w znacznym stopniu obszary badawcze, które skupiają na sobie uwagę historyków obu stron. Nie są to zawsze obszary tożsame. Jednak przeważnie są to przestrzenie wzajemnie się uzupełniające, które ukazują skalę zainteresowania Rosją w Polsce i Polską w Rosji. Od razu można zauważyć, że polskie środowisko akademickie, zwłaszcza środowisko historyków, skupia bardzo wiele uwagi na sprawach rosyjskich, przy czym nie zawsze dotyczy to wyłącznie problemów konfliktowych, ale również wiele miejsca poświęca się zagadnieniom dotyczącym jaśniejszej strony owych relacji. Na tym polu szczególnie wyraźnie widoczna jest cała gama zagadnień obejmujących szeroko rozumiane sprawy nauki. Nauka bowiem - wbrew dość powszechnej opinii wyniesionej z dawnego, tradycyjnego pojmowania stosunków polsko-rosyjskich - była głównym obszarem współpracy i wspólną platformą na której starano się i budowano zalążki dobrych relacji polsko-rosyjskich. Wielu polskich uczonych wniosło wiele do nauki rosyjskiej i na trwale zapisało się na jej stronnicach. Z drugiej strony całkiem pokaźna rzesza polskich naukowców swoje szlify akademickie zdobywała na rosyjskich uniwersytetach, a swe badania prowadzili na zlecenie centralnych rosyjskich instytucji naukowych.

Publikacja powstała we współpracy z Komisją Historyków Polski i Rosji oraz Instytutem Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk.

5 kwietnia 1940 roku Gestapo rozpoczęło w rejencji ciechanowskiej akcję masowych aresztowań wymierzoną w „ruch oporu polskiej inteligencji”. Zatrzymano wówczas 1259 mężczyzn i kobiet, którzy trafili następnie do obozów koncentracyjnych w Dachau lub Ravensbrück. Niemal co trzecia osoba z tej grupy została zamordowana bądź zmarła w obozie, a los co czwartej pozostaje nieznany.

Pojęcie narodowości polskiej Gestapo rozumiało w sensie ściśle etnicznym. Nie było jednak konsekwentne w stosowaniu kryterium przynależności do inteligencji. Oprócz nauczycieli i urzędników aresztowano także wielu robotników, rolników i rzemieślników. Podstawą do zatrzymania był nie tylko zawód, lecz także – między innymi – przynależność do organizacji politycznych i społecznych w II Rzeczypospolitej. Aresztowaniem były zagrożone wszystkie osoby, które według Gestapo mogły zaangażować się w działalność w tworzącej się konspiracji.

Marcin Przegiętka ukazuje akcję w rejencji ciechanowskiej w szerszym kontekście polityki germanizacyjnej, którą nazistowskie Niemcy prowadziły na ziemiach polskich wcielonych do III Rzeszy. Dzięki dużemu stopniu zachowania akt Gestapo dotyczących tego rejonu autor prezentuje pogłębiony opis działań okupanta i na ich przykładzie pomaga zrozumieć logikę polityki totalitarnego państwa.

Akcja przeciwko polskiej inteligencji przeprowadzona przez niemieckie władze okupacyjne najmniej znana jest w odniesieniu do rejencji ciechanowskiej. Książka Marcina Przegiętki ma dlatego podwójny walor: uzupełnia lukę w badaniach nad niemiecką akcją przeciw inteligencji na okupowanych ziemiach polskich oraz ukazuje historię okupacji niemieckiej tego obszaru.

prof. dr hab. Piotr Madajczyk