Amor Fati 2(8)/2017 – Dryf

Korespondencja Fregego z wielkimi matematykami przełomu XIX i XX w., Giuseppe Peanem, Davidem Hilbertem i Bertrandem Russellem miała wielkie znaczenie dla rozwoju logiki, matematyki i filozofii.

Russell, w swym pierwszym liście do Fregego, odwołując się do pierwszej książki Fregego Begriffsschrift, formułuje trudność prowadzącą do antynomii. W odpowiedzi Frege odnosi zauważoną trudność do Grundgesetze der Arithmetik i odkrywa antynomię u podstaw swego systemu logicznego, który to system miał umożliwić definiowanie podstawowych pojęć arytmetyki liczb naturalnych i tym sposobem ugruntować arytmetykę.

Dyskutowano także nad następującymi tematami:

Liczba koniecznych terminów pierwotnych w systemie logicznym.
Symbole kwantyfikacji i ich rozumienie.
Koncepcja geometrii (oparta na intuicji przestrzennej lub abstrakcyjny system bez interpretacji).
Aksjomaty w geometrii (zawsze prawdziwe fundamentalne fakty intuicji lub definicje pojęć pierwotnych).
Teoria typów (powinno się mówić o Fregego-Russella teorii typów).
Warunki poprawnej definicji (tu warunek istnienia definiowanego obiektu).
Rozumienie klasy (abstrakcyjny obiekt czy system fizycznych jednostek).

Frege odwołuje się często do swych założeń filozoficzno-semantycznych, a wśród nich do konieczności odróżnienia sensu i znaczenia wyrażeń językowych oraz prawdy i fałszu jako idealnych obiektów do których odnoszą się odpowiednio wszystkie zdania prawdziwe i fałszywe. Wielokrotnie przedstawia także – dyskutując z zwolennikami logiki jako nauki o ludzkim myśleniu – koncepcję obiektywnej myśli, niezależnej od jakiegokolwiek podmiotu poznającego, gwarantującą możliwość uprawiania nauki.

Pokazane jest także społeczne tło, w jakim rodziła się logika matematyczna przełomu XIX i XX w. Książka adresowana jest do szerokiego grona czytelników zainteresowanych historią i rozwojem logiki przełomu XIX i XX w.

Pierwsza w Polsce monografia prezentująca filozofię średniego platonizmu w II wieku po Chr. Powstała na podstawie pism filozoficznych najważniejszych reprezentantów tego nurtu. Uwzględnia zarówno dawne, jak i najnowsze badania historyków filozofii i filologów zajmujących się tą problematyką. Od publikacji dostępnych na Zachodzie różni się przede wszystkim tym, że traktuje filozofię średniego platonizmu nie jako płytką, eklektyczną i pozbawioną własnego charakteru interpretację filozofii Platona, ale jako spójną i oryginalną. Książka jest adresowana do miłośników filozofii starożytnej, zwłaszcza platonizmu w wersji uduchowionej.

Najważniejsze filozoficzne dzieło Macha, choć dyskurs tu zastosowany ma charakter zdecydowanie interdyscyplinarny. Opisy eksperymentów i obserwacji z dziedziny fizyki, fizjologii czy psychologii stanowią dużą część dzieła i obudowują teoretyczną koncepcję autora zaskakującymi szczegółami praktycznymi. Czytelnik, śledząc klarowny wywód, w którym filozof-fizyk dowcipnie i z energią staje w obronie racjonalnego myślenia, ma też okazję delektować się opisami niezwykłych machin lub zwyczajów zwierząt. Są to wszystko narzędzia służące oddzieleniu tego, co symboliczne i konwencjonalne w naszym postrzeganiu rzeczywistości, od samych wrażeń, czyli treści zmysłowych. Ludzki umysł przywykł, jak pokazuje autor, podporządkowywać różnorodność i wielość treści jednej ogólnej kategorii, z której czyni niezanalizowaną, zbiorczą abstrakcję o samodzielnym istnieniu. Krytyki ze strony Macha doczekały się więc pojęcia Ja i materii, które utrudniają ostre i realistyczne widzenie świata.

Rozważania na granicy nauk przyrodniczych i filozofii wydają się dziś szczególnie aktualne wobec gwałtownego rozwoju kognitywistyki. Ernst Mach i jego fenomenalizm to doskonałe wprowadzenie do badań nad relacją między tym, co psychiczne, a tym, co fizyczne i fizjologiczne.

To nie Ja jest pierwotne, lecz elementy (wrażenia). […] Elementy tworzą Ja. Ja odczuwam (empfinde) zieleń, to znaczy, że element zieleni występuje w pewnym kompleksie innych elementów (wrażeń, wspomnień). Kiedy ja przestaję odczuwać wrażenie zieleni, gdy ja umieram, wówczas elementy nie występują już w ich znanym, zwykłym powiązaniu. To wszystko. Przestała istnieć tylko idealna z punktu widzenia ekonomii myślenia, lecz nie realna jednostka. Ja nie jest niezmienną, określoną, ostro odgraniczoną jednostką. Nie chodzi o niezmienność, o określoną odróżnialność od innych ani o ostre odgraniczenie, gdyż wszystkie te aspekty (Momente) są zmienne już w trakcie indywidualnego życia, a do ich zmiany jednostka nawet dąży. Istotna jest tylko ciągłość. […] Ciągłość jest jednak tylko środkiem mającym służyć do przygotowania i zabezpieczenia treści Ja. Najważniejsza jest ta treść, nie zaś Ja. Nie dotyczy to wyłącznie jednostki. Z wyjątkiem błahych i bezwartościowych wspomnień osobistych, pozostaje ona po śmierci jednostki w innych. Elementy świadomości jednej jednostki łączą się ze sobą silnie, lecz słabo [z elementami] innej jednostki i z rzadka w zauważalny sposób. Dlatego też każdy sądzi, że zna tylko siebie, uważając się za niepodzielną i niezależną od innych jedność. Treści świadomości o ogólniejszym znaczeniu przełamują bariery jednostkowe i kontynuują ogólniejsze, bezosobowe, ponadosobowe życie, oczywiście ponownie związane z jednostkami, [lecz już] bez względu na osobę, przez które zostały opracowane. Wielkim szczęściem artysty, naukowca, wynalazcy, reformatora społecznego itd. jest się do tego przyczynić. Nie można uratować Ja. Po części ta obserwacja (Einsicht), po części lęk przed nią prowadzi do najdziwniejszych niedorzeczności, pesymistycznych i optymistycznych, religijnych, ascetycznych i filozoficznych. Prosta prawda, które wynika z analizy psychologicznej, nie da się na dłuższy czas zamknąć pod kluczem.

Książka stanowi oryginalną propozycję filozoficznego spojrzenia na epokę antropocenu oraz kryzysu klimatycznego. Nawiązuje do takich współczesnych nurtów filozoficznych, jak nowy materializm (Karen Barad, Anna Tsing, Donna Haraway), realizm spekulatywny (Graham Harman) oraz ontologia zwrócona ku przedmiotom (Timothy Morton, Levi Bryant).

Książka stanowi próbę analizy metamorfoz, jakim podlegało pojęcie autentyczności w epoce nowoczesnej. Od Rousseau, poprzez Herdera, Shelleya czy Nervala, aż po Nietzschego, Freuda i późniejszych krytyków psychoanalizy śledzi historię jednej z największych obsesji człowieka nowoczesnego.

Głównym celem książki jest przedstawienie zarysu ontologii rzeczywistości wirtualnej. Autor prowadząc rozważania nad problematyką wirtualności, stara się uzasadnić tezę, iż rzeczywistość wirtualna jest pewnym rodzajem rzeczywistości, funkcjonalnie odpowiadającym światu realnemu lub nawet go przewyższającym (egzystencjalnie, funkcjonalnie, jak również pod względem możliwości przeżywania doświadczeń – tych znanych nam ze świata realnego, jak i tych, które dotychczas pozostawały jedynie w sferze wyobrażeń lub fikcji).