Autentyczność i nowoczesność Idea autentyczności od Rousseau do Freuda

Książka jest kolejnym zaproszeniem do spotkania z myślą Jana Pawła II. Złożył się na nią zestaw 39 pojęć, wokół których na przestrzeni kilkudziesięciu lat konsekwentnie była budowana myśl autora Osoby i czynu oraz Redemptor hominis – filozofa, teologa, poety, duszpasterza, namiestnika Chrystusa na ziemi, w końcu świętego, który przez ponad 27 lat przewodził Kościołowi katolickiemu. Przybierająca formę alfabetu publikacja odbiega nieco od większości prac poświęconych myśli polskiego papieża, których autorzy wybierają jedno, może dwa, pojęcia, które – czyniąc pilotującymi poprzez bogactwo pozostawionych przez niego tekstów – traktują jako klucz do ich poznawania i systematyzowania. Niniejsza książka nie aspiruje do wyczerpującej prezentacji wszystkich pojęć, jakimi posługiwał się w swoich wypowiedziach papież. Haseł w Alfabecie Jana Pawła II mogłoby być znacznie więcej. Wybrane zostały te, które – zdaniem autora – mogą stać się najlepszymi przewodnikami dla tych, którzy chcą wędrować śladami myśli Karola Wojtyły, by – współmyśląc wraz z nim – coraz lepiej poznawać i rozumieć tajemnicę człowieka, a więc i samego siebie.
Zamiarem autora niniejszej książki jest nie tyle całościowe opracowanie każdego z przywołanych haseł, ile próba uchwycenia istoty tych problemów i zagadnień, które – zdaniem papieża Wojtyły – odgrywają szczególną rolę w znalezieniu odpowiedzi na fundamentalne pytanie: kim jest człowiek? O każdym z tych haseł można powiedzieć, że jest zarówno próbą punktowego wydobycia sensu z tego doświadczenia, które zostało określone przez Wojtyłę na początku studium Osoba i czyn jako „doświadczenie człowieka”, jak i drogowskazem, który wskazuje kierunek do dalszego, coraz wszechstronniejszego, rozumienia rzeczywistości osoby oraz tworzonych przez nią różnych wymiarów wspólnoty.
Podstawowym kryterium wyboru haseł jest zamiar przedstawienia, jak papież Wojtyła rozumiał na przykład istotę dialogu, prawdy, etyki czy kultury. Pojęcia, zwłaszcza filozoficzne, wzajemnie się uzupełniają i tłumaczą. Chcąc wyjaśnić jedno pojęcie, w sposób konieczny trzeba odwołać się do innego czy innych. Czytelnik Alfabetu przy analizach niektórych zagadnień napotka pewne powtórzenia, będące wynikiem tej prawidłowości. Są one trudne do uniknięcia w publikacji mającej charakter nie typowej monografii, ale katalogu ułożonych w porządku alfabetycznym haseł.
Drugim kryterium, które podyktowało wybór pojęć, jest aktualność zaprezentowanego przez papieża z Polski ich ujęcia. Myśl Karola Wojtyły dojrzewała w nim w zmieniających się historycznie realiach. Dojrzewał w nim także sposób rozumienia niektórych pojęć, przez pryzmat których od 16 października 1978 r. patrzył na świat ludzkich problemów z perspektywy Głowy Kościoła. Autorzy tacy jak Rocco Buttiglione, Andrzej Szostek i Alfred Wierzbicki klucz do zrozumienia wypowiedzi Jana Pawła II, zwłaszcza tych, które stały się tematami jego kolejnych encyklik społecznych – czyli praca, rozwój, przedsiębiorczość – widzą w pojęciach omówionych przez Karola Wojtyłę w ostatnim rozdziale studium Osoba i czyn, w szczególności w pojęciach solidarności i uczestnictwa.
W książce przywołane zostanie również jedno nazwisko – Cypriana Kamila Norwida. Jest to poeta, do którego Karol Wojtyła chętnie się odwoływał i którego twórczość wywarła największy wpływ na styl jego myślenia. Utworem Norwida szczególnie inspirującym dla Wojtyły był Promethidion, z charakterystyczną triadą: piękno – praca – zmartwychwstanie.
Źródłami Alfabetu Jana Pawła II są zarówno pisma filozoficzne, jak i teologiczno-pastoralne papieża Wojtyły. Głównym tekstem filozoficznym jest studium antropologiczne Osoba i czyn w wydaniu z 1994 r. Cenne są również artykuły krakowskiego filozofia: Uczestnictwo czy alienacja (1975 r.) oraz Osoba: podmiot i wspólnota (1976 r.). Głównymi encyklikami Jana Pawła II, do których odwołuje się autor, są: Redemptor hominis (1979 r.), Laborem exercens (1981 r.), Sollicitudo rei socialis (1987 r.), Centesimus annus (1991 r.), Evangelim vitae (1995 r.) oraz Fides et ratio (1998 r.). Spośród opracowań myśli Karola Wojtyły – Jana Pawła II – należy wymienić książkę bezpośredniego ucznia kardynała Karola Wojtyły ks. prof. Andrzeja Szostka, Śladami myśli świętego. Osoba ludzka pasją Jana Pawła II (Lublin, 2014 r.).
Każde z zaprezentowanych w książce haseł jest czymś w rodzaju zapisków z dalekiej, fascynującej podróży; ich autor na bieżąco próbował naszkicować to, co widział albo uchwycić kwintesencje tego, co przeżył i czym chciał koniecznie podzielić się z innymi. Można potraktować je także jak notatki do wykładu, sporządzone w szkole Wielkiego Mistrza. Być może notatki te w przyszłości zostaną przez kogoś odkryte i zainspirują tę osobę do napisania własnej książki…

Stworzyliśmy, zwłaszcza w ciągu ostatnich 150 lat, świat, w którym – z utylitarystycznego punktu widzenia – żyje nam się lepiej niż kiedykolwiek wcześniej. O tym, jak do tego doszło, opowiada pięć pierwszych rozdziałów tej książki. Ale tworząc „najlepszy z ludzkich światów” dokonaliśmy zmian stanu Ziemi i życia na niej w stopniu przekraczającym pod szeregiem względów tzw. granice planetarne. Niewiele brakowało, byśmy zniszczyli warstwę ozonową. Do środowiska trafiają tysiące substancji, jakich tam wcześniej nie było, czego długofalowych skutków nie potrafi przewidzieć nikt. Globalne temperatury wciąż rosną. Dzikie życie znika z powierzchni Ziemi. Drastycznie zakłócamy obieg azotu i fosforu. Kopalnie, transport, przemysł, a także współczesne rolnictwo nieodwracalnie – w ludzkiej skali czasowej – dewastują planetę. Wisi nad nami groźba wojny atomowej. O wszystkich tych zagrożeniach opowiadają rozdziały od 6 do 11. Na koniec Autorzy starają się odpowiedzieć na pytanie, dlaczego nie ma dziś takich sił społecznych, które byłyby w stanie tym i innym zagrożeniom zapobiec. Antropocen. Szanse i zagrożenia to wyważone spojrzenie na cywilizacyjne i ekologiczne realia współczesności oraz trzeźwa analiza naszych szans na uniknięcie planetarnej katastrofy.

Książka jest komentarzem fragmentu „Księgi rodzaju” Starego Testamentu, w którym stary Patriarcha Abraham zostaje postawiony w obliczu nakazu Boga do uśmiercenia swojego syna Izaaka. Duńczyk zarysowuje tu w sposób niebanalny, a jednocześnie przejmujący, tak zwaną sytuację konfliktową, doniosły problem etyczny, wskazując jednocześnie na różne sposoby jej rozstrzygania, jako że od czasu zamordowania Abla w izraelskiej społeczności obowiązywała norma „nie zabijaj”, a teraz ten sam Normodawca żąda dokonania zabójstwa, który to czyn ma się okazać ofiarą, a nakaz ma być próbą wiary. Na temat wyżej zarysowany napisano dziesiątki książek i setki artykułów, ponadto powstała cała galeria malarstwa pędzla najbardziej znanych europejskich malarzy, żeby wspomnieć choćby Rembrandta czy Caravaggio, a w XX wieku na przykład M. Chagalla.

Co to dziś znaczy: BYĆ SOBĄ? Czy w dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości chodzi o to, bym za każdy razem dopasować się do zmieniających się okoliczności? Czy najważniejszą kompetencją jest dziś idealne odgrywanie ról, które piszą dla nas inni? Jakie jest kryterium doboru ról? Skuteczność medialna? Rozpoznawalność? Uznanie takiej lub innej grupy? Wyróżnianie się i ekstrawaganckość? Czy w życiu chodzi o odgrywanie wszystkich pojawiających się przede mną ról, czy też w odniesieniu do siebie samego chodzi o jak najlepsze zagranie mojej własnej roli, w której nie jestem kimś innym, lecz właśnie JESTEM SOBĄ. Kto przeczytał „Inny Świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego ten może dostrzec, że niezależnie od zmieniających się okoliczności – zmieniających się nawet do tego stopnia, że ceną staje się walka o przetrwanie – obowiązuje świat zasad i wartości, który nie traci swojej ważności w odniesieniu przede wszystkim do siebie samego. To ten świat – zasad i wartości – konstytuuje najbardziej wewnętrzny rdzeń człowieka i jest zarazem źródłem autentycznego poczucia własnej tożsamości. Ludzie, którzy niejedno w swoim życiu przeszli i przemyśleli, mają nam coś ważnego do powiedzenia. Warto ich posłuchać. Warto o nich poczytać. Warto razem z nimi się zastanowić. O tym, jak w dzisiejszej „płynnej rzeczywistości” się nie utopić i mimo wszystko pozostać sobą jest najnowsza moja książka, do której lektury serdecznie Państwa zapraszam.

Przedstawiony tom jest próbą ukazania kluczowego znaczenia wartości jako obiektu konstytuującego oraz kształtującego zarówno działania zbiorowe człowieka, jak i samą kondycję człowieka jako takiego. Wartości pojmowane są tu jako czynniki określające kierunek ludzkiej aktywności, związane z reguły z sytuacją wyboru. Tytuł tomu Człowiek w świecie wartości odzwierciedla podstawową charakterystykę ludzkiej kondycji – człowiek ujmowany nie abstrakcyjnie, ale uspołeczniony jest w swych działaniach, ukierunkowany ku wartościom i tylko w takim świetle może być właściwie odczytany sens jego działań i zamierzeń. Książka składa się z ośmiu artykułów przygotowanych przez pracowników naukowych, w większości związanych z Instytutem Komunikacji Społecznej i Mediów Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, którzy mają nadzieję, że przedstawione teksty staną się ważnym przyczynkiem do dyskusji o roli kategorii pojęciowej wartości w szeroko pojętej humanistyce.

Wykazawszy mylność czy niedostateczność dotychczasowych ujęć zasady racji dostatecznej, autor charakteryzuje ja jako wyrażającą prawidłowy i co do formy określany a priori związek między przedstawieniami, przedmiotami istniejącymi dla podmiotu. Ponieważ przedmioty te są różnego rodzaju, wspomniany związek przybiera odpowiednio różne postaci. Wspólny korzeń zasady racji dostatecznej ulega czworakiej modyfikacji, a to stosownie do czterech klas przedstawień. (...)