Bezpieczeństwo państwa w XXI wieku. Podręcznik akademicki

Jerzy Giedroyc miał dwie pasje – politykę i historię. Przez ponad pół wieku konsekwentnie realizował własną politykę historyczną. Jego działalność w tym zakresie zmierzała do gruntownej rewizji historycznego imaginarium Polaków. W najogólniejszym sensie, dążenie to wyrastało z doświadczeń II Rzeczypospolitej i bolesnej lekcji II wojny światowej. Społeczną funkcję wiedzy o przeszłości Jerzy Giedroyc rozumiał jako krytyczny, wielogłosowy i wolny od wszelkich tematów tabu namysł nad przeszłością Polski, jej relacjami z sąsiadami oraz miejscem w Europie. Chciał, aby była to refleksja wolna od wszelkich „fanatyzmów narodowych, klasowych, rasowych, religijnych, obyczajowych”.
Prezentowana Czytelnikowi trzytomowa edycja korespondencji Jerzego Giedroycia z badaczami przeszłości i jej bohaterami została przygotowana w ramach projektu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki „Jerzy Giedroyc, historycy i świadkowie historii”. Składające się na nią listy z zasobu Archiwum Instytutu Literackiego w Paryżu nie były dotychczas publikowane. Zawierają nie tylko mniej lub bardziej poufne glosy do historiograficznych debat toczonych na łamach „Kultury” i „Zeszytów Historycznych”, zaprezentowanych przez edytorów w tomie W poszukiwaniu innej historii. Antologia tekstów opublikowanych na łamach periodyków Instytutu Literackiego w Paryżu (WUŁ, 2015). Odnaleźć w nich można również wiele nieznanych, a nawet sensacyjnych informacji o działalności krajowych i emigracyjnych placówek naukowych, warunkach życia i specyfice pracy dziejopisarzy oraz świadków historii, wreszcie o kulisach wydarzeń politycznych, społecznych i kulturalnych, których jedni i drudzy byli uczestnikami.

Podpisany 17 czerwca 1991 r. Traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy zakończył okres ustanawiania podstaw dla bilateralnych stosunków polsko-niemieckich. Nieprzypadkowo jego polityczne znaczenie mierzone jest wagą francusko-niemieckiego Traktatu Elizejskiego (podpisanego 22 stycznia 1963 r.). „Duży” Traktat pozostaje symbolem dobrego sąsiedztwa polsko-niemieckiego. Zadaniem niniejszej książki nie jest analizowanie i poddanie ocenie realizacji programu sformułowanego w „dużym” Traktacie. Autorzy poszczególnych rozdziałów koncentrowali się raczej na uwarunkowaniach historycznych i politycznych, które doprowadziły do jego podpisania oraz na roli Traktatu w konsolidowaniu nowych kierunków w polityce zagranicznej niepodległej Polski po 1989 r. Z tego punktu widzenia należy podkreślić znaczenie Traktatu w zapewnieniu stabilnego, polityczno-prawnego miejsca Polski na mapie Europy w okresie wielkich zmian politycznych, w toku których zmienili się wszyscy sąsiedzi Polski.

„Duży” Traktat pozostaje symbolem dobrego sąsiedztwa polsko-niemieckiego. Dzięki potwierdzonym i ustanowionym w tym Traktacie możliwościom, sąsiedztwo polsko-niemieckie wypełnione zostało treścią intensywnych relacji gospodarczych i siecią powiązań społecznych. Sąsiedztwo to ujęte zostało w mocne ramy wynikające z członkostwa w Unii Europejskiej, które chroni i gwarantuje status podmiotów gospodarczych i prawa obywateli Unii. Dobre sąsiedztwo polsko-niemieckie stało się „odporne” na zawirowania polityczne oraz na próby wykorzystania starych resentymentów dla doraźnych celów politycznych. Świadczy to o rzeczywistym dorobku ostatnich trzydziestu lat sąsiedztwa polsko-niemieckiego oraz o znaczeniu „dużego” Traktatu.

„Ameryka” obejmuje tematykę, której znajomość jest niezbędna dla całościowego zrozumienia podstawowych zjawisk, które miały decydujący wpływ na powstanie i bezprecedensowo szybki rozkwit Stanów Zjednoczonych pod względem politycznym, ekonomicznym i kulturowym. Wielką zaletą tomu jest interdyscyplinarne podejście do prezentowania genezy, rozkwitu i aktualnej problematyki Stanów Zjednoczonych. Czytelnik otrzymuje podstawowe, klarownie podane informacje związane z powstaniem i rozwojem Stanów Zjednoczonych, które są ukazane z punktu widzenia tak zróżnicowanych dziedzin jak historia, polityka zagraniczna, militarna i imigracyjna, ustrojowe i prawne zasady działania państwa, gospodarka, szkolnictwo, religia, media i szeroko pojęta kultura – słowem, książka przekazuje kompleksową wiedzę o Stanach Zjednoczonych.

Z recenzji prof. dr hab. Elżbiety H. Oleksy, Uniwersytet Łódzki

Autorzy w krótkich esejach zawierają zarówno historię omawianej przez siebie problematyki jak i współczesne jej uwarunkowania. Podkreślają też atrakcyjność wzorców amerykańskiego stylu życia dla współczesnego świata. Praca stanowi kompendium wiedzy o dziejach i polityce Stanów Zjednoczonych i może zainteresować wszystkich, którzy chcą poznać to państwo z istniejącą tam różnorodnością instytucji, ludzi oraz tradycji.

Z recenzji prof. dr hab. Izabelli Rusinowej, Uniwersytet Warszawski

Amerykanie wybierają nowego prezydenta. Jaka dziś jest Ameryka, mityczna ziemia obiecana dla wielu pokoleń Polaków? Nie da się ukryć, że Stany Zjednoczone cały czas są potęgą militarną i ekonomiczną, ale dzisiaj świat nie jest już ani jedno-, ani tym bardziej dwubiegunowy. W ciągu kilkudziesięciu lat na światową potęgę wyrosły Chiny, nie wolno zapominać o Rosji, a w Europie wystarczy wspomnieć o Niemczech czy ostatnio choćby Turcji, która jest najpotężniejszym, po USA, członkiem NATO.
Autorka książki, polska dziennikarka mieszkająca od ponad 20 lat w Ameryce, opisuje tamtejszą rzeczywistość w sposób dosyć zaskakujący, stawia tezę, że mamy tam do czynienia z socjoekonomicznym trzęsieniem ziemi, do którego doprowadziła globalizacja, korporatyzacja, elektronizacja życia prywatnego i publicznego. Amerykańska klasa średnia, która była filarem sukcesu gospodarczego, kurczy się coraz bardziej, rysują się coraz większe podziały na rozszerzającą się warstwę biednych i coraz biedniejszych, i coraz węższą warstwę osób bogatych, które stają się coraz bogatsze.
W książce Sarnacka zwraca także uwagę na słano zauważaną na świecie monstrualną metamorfozę etnicznego makeupu USA, która jest wynikiem głębokich zmian nie tylko samej kultury, ale także jej fundamentalnych zasad.
Zbiór felietonów powstawał na przestrzeni kilku ostatnich lat, odnosi się także do ostatnich zmian wprowadzanych przez Baracka Obamę.

Spis treści:
Wstęp:
1. Cywilizacja rosyjskiej ruletki.
2. Dobrze już było.

Część I. Społeczeństwo i cywilizacja.
3. Siła rodziny.
4. Przemijalność made in USA.
5. Don Kiszot kontra stereotypy.
6. Halloweenowe pret-a-porter.
7. Palin&Palin, ale niekoniecznie tandem.
8. Patriotyzm w plecaku.
9. Bądźmy z młodzieżą.
10. Soft drinki i soft wychowanie.
11. Z kryminalistą za pan brat.
12. Święta w globalnym nadmiarze.
13. Zanikające publiczne przedszkole.
14. Bezrobocie spada - nie cieszmy się wcale.
15. W chorym ciele chory duch.
16. Poszukiwane: media z misją.
17. Kto teraz trzyma ster?
18. Obywatelskie, czyli odpowiedzialne.
19. Przyznać się do strachu w imię bezpieczeństwa.
20. Ameryko, czas podnieść głowę

Częśc II: Edukacja
21. Teksas w ataku na tornistry.
22. Od myślenia głowa boli.
23. Niepożądany: dyplom z prywatyzacji.
24. Do szkoły z własnym mydłem i papierem.
25. Szkoła for-profit: jak to się robi w Ameryce.
26. Mężczyźni na uniwersytety!
27. Ministerstwo niegłupich pomysłów.
28. Niemieccy homeschoolerzy na amerykańskiej wojnie.

Część III:
29. Skąpiec w pogoni za prawdą.
30. Wojna klas - oszczędźmy jej sobie.
31. W duchu Robin Hooda.
32. Kombinowanie ma głos.
33. Etaty zostaną za granicą.
34. Kabaret ze stacji paliw.
35. Pomysł na foreclosure...foreclosed?
36. To idzie młodzież i myśli.
37. Homo podatnikus americanus.
38. Ignorantów boje o budżet.
39. Szybka kolej w USA - nieszybko?
40. Co nam zostało z tamtych lat?
41. Żarty się skończyły.

Część IV: Prawo i polityka.
42. Taniec z konstytucją.
43. Prawda leży pośrodku.
44. Połykanie świń.
45. Pisać o Obamach: jak, co i dlaczego? - nie sposób.
46. Oczekiwanie na "niusa".
47. Moc niewidzialnego państwa.
48. Kryminalny wymiar ciastka.
49. Jak ciało za Busha rozmawiało.
50. Amerykanki ostrzą obcasy.

Część V: Imigracja i zagranica.
51. Co czeka pomidory?
52. Edukacja cywilna jak koło ratunkowe.
53. Meksyk - sprawa dla wszystkich.
54. Tchórze w krainie imigracji.
55. Państwo prawa czy "wyjątków od prawa"?
56. Żegnając prezydenta - Polska ma prawo do dumy.

Część VI: Zdrowie i talerz.

Współcześnie Azja Centralna ponownie znalazła się w centrum światowej uwagi. Argumenty natury geopolitycznej oraz potencjał energetyczny regionu sprawiają, że na nowo rozgrywa się tam Wielka Gra (Great Game) z udziałem licznych aktorów. […] Rywalizacja o wpływy w Azji Centralnej toczy się na poziomie regionalnym i międzynarodowym. Uczestniczą w niej zarówno państwa, jak i inni aktorzy w postaci korporacji międzynarodowych, ugrupowań religijnych, ruchów terrorystycznych, separatystycznych oraz ekstremistycznych.
Z punktu widzenia Chin prymat w odniesieniu do regionu Azji Centralnej zyskują zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa oraz współpracy gospodarczej, w tym również energetycznej. Podejmowanie współpracy ponadnarodowej w zakresie bezpieczeństwa połączone jest z koniecznością zapewnienia stabilności na obszarach przygranicznych Chin. To zagadnienie należy rozpatrywać pod kątem zabezpieczenia integralności terytorialnej samych Chin.
Ważne miejsce zajmują tu inicjatywy realizowane wspólnie z krajami regionu związane ze zwalczaniem terroryzmu, separatyzmu i ekstremizmu. […] Chiny dostrzegają fakt, że rozszerzanie powiązań gospodarczych z krajami Azji Centralnej stwarza szansę na zdynamizowanie polityki rozwojowej oraz zmniejszenie ryzyka zaburzeń społecznych w zachodniej części kraju. […] W kontekście współpracy gospodarczej Chin z krajami Azji Centralnej ważne miejsce zajmuje płaszczyzna energetyczna. Wytwarza się tu bowiem relacja symbiotyczna pomiędzy centralnoazjatyckimi producentami energii a chińskim konsumentem. Zabezpieczenie surowcowe pozwalające na utrzymanie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego stanowi podstawę legitymizacji rządzącej partii komunistycznej. Współpraca na polu energetycznym z regionem Azji Centralnej służy ponadto częściowemu uniezależnieniu się od transportu surowców drogą morską.

Choć przestrzeń miast brytyjskich nie jest obca polskim badaczom, to jednak niekoniecznie koncentrują się oni na kwestiach bezpieczeństwa. Autor postanowił uzupełnić tę lukę i przybliżyć polskiemu czytelnikowi przykłady miast z Wielkiej Brytanii. Wybrał interesujący z perspektywy polskiego czytelnika przedmiot badań. Jest tak m.in. dlatego, że wielu Polaków osiadało w Wielkiej Brytanii, a ich rodziny interesują się tym państwem. Jeśli dodać do tego przemiany, jakie zachodzą w polskich miastach, których włodarze (i nie tylko) winni sięgać po doświadczenia brytyjskie, by nie podejmować błędnych decyzji dotyczących ich rozwoju, można stwierdzić, że istnieje zapotrzebowanie na tego typu pracę o walorach poznawczych, opartą na rzetelnych badaniach. Wartościowym wkładem w rozwój badań jest interdyscyplinarne łączenie analizy wybranych zjawisk, szczególnie z perspektywy socjologicznej, architektonicznej i urbanistycznej, co czyni pracę szczególnie wartościową dla nauk o bezpieczeństwie.

Autora umiejętnie łączy kilku perspektyw rozumienia tego, czym jest miasto jako fenomen społeczny. Przestrzeń miejską traktuje on bowiem holistycznie, uwzględniając zwłaszcza paradygmaty: politologiczny, socjologiczno-antropologiczny, filozoficzny i architektoniczno-urbanistyczny. Niezwykle treściwe, syntetyczne i inspirujące są rozważania odnoszące się do pojęcia przestrzeni miejskiej. Autorowi udało się poddać analizie wiele różnych, często alternatywnych wobec siebie sposobów rozumienia tego fenomenu. Książka stanowi udaną i wartościową próbę syntezy dotychczasowych badań z zakresu bezpieczeństwa przestrzeni miejskich.