Carmen (Książka + Cd)

Między hierarchią a anarchią. Teatr – instytucja – krytyka to zbiór tekstów krytycznych i naukowych, wywiadów i recenzji publikowanych przez autorkę w ciągu ostatniej dekady (od roku 2009). To mapa jawnych i zawoalowanych hierarchii, przemocy symbolicznej, ale także procesów emancypacyjnych i strategii oporu. Książka nie tylko o teatrze, ale także o Polsce ostatnich lat. Monika Kwaśniewska ma wyjątkową zdolność do zaglądania pod powierzchnię teatralnego ekosystemu, umiejętność wglądu w pracę wszystkich jego aktorów, odsłaniania spraw niby-marginalnych, przeźroczystych, ledwie widocznych. Domaga się ich ujawniania i przepracowywania, zdając sobie sprawę z tego, że jest to proces skomplikowany przez spiętrzone zależności i ukryte interesy. Tylko dzięki takiej pracy mamy jednak szansę rozwijać teatr w coraz to bardziej nieoczywistych, ekscytujących kierunkach, podważać skostniale struktury i porzucać przykurzone schematy.
Z recenzji dr Agaty Siwiak

Książka Moniki Kwaśniewskiej tworzy spójną całość opowiadającą historię polskiego teatru krytycznego od pierwszego sezonu-manifestu w wałbrzyskim Teatrze im. Szaniawskiego, przez ustatecznienie nurtu, kryzysy i wewnętrzne pęknięcia, aż po jego rezonans i skutki pozasceniczne w samej instytucji teatru, w kontekście festiwali teatralnych, w świadomości twórczyń i twórców, a także w szerszej refleksji na temat wspólnoty. Autorka jako krytyczka, badaczka i rozmówczyni jest w pełni świadoma niejednoznaczności dyskursu wokół teatru krytycznego, a zarazem nie uchyla się przed jego dalszym komplikowaniem. Książka otwiera zatem nowe możliwości nie tylko kontynuowania refleksji na temat „relacji folwarcznych” w procesie twórczym, ale także podjęcia jej wreszcie w kontekście akcji #metoo, której w polskim teatrze – jak dotąd – na większą skalę nie było. Szczególnie ważne wydaje mi się więc oddanie w tej książce głosu aktorkom. Rozmowy z Agnieszką Kwietniewską, Martą Ścisłowicz czy Marią Maj wnoszą perspektywę dotąd słabo obecną w historyczno-teatralnej debacie – perspektywę, w której cielesność i podmiotowość aktorek nie wykluczają się nawzajem, lecz wprost przeciwnie, współdziałają na rzecz emancypacyjnego przekazu.
Z recenzji dr hab. Joanny Krakowskiej, prof. IS PAN

Monika Kwaśniewska – asystentka w Katedrze Teatru i Dramatu Uniwersytetu Jagiellońskiego, redaktorka „Didaskaliów. Gazety Teatralnej”. Autorka książek Od wstrętu do sublimacji. Teatr Krzysztofa Warlikowskiego w świetle teorii Julii Kristevej (2009) oraz Pytanie o wspólnotę. Jerzy Grzegorzewski i Jan Klata (2016), współredaktorka (wraz z Grzegorzem Niziołkiem) książki Zła pamięć. Przeciw-historia w polskim teatrze i dramacie (2012), autorka licznych recenzji i artykułów dotyczących współczesnego teatru i filmu oraz cyklu rozmów z aktorami i aktorkami publikowanych na łamach „Didaskaliów”, „Polish Theater Journal”, „Dialogu” oraz tomów zbiorowych.

Bogato ilustrowana publikacja, która w wyczerpujący sposób opisuje pięćdziesiąt lat działalności Polskiego Teatru Tańca – instytucji niezwykle ważnej dla Poznania, ale też dla ogólnopolskiej sceny baletowej. Czytelnik dowiaduje się, jak wyglądały początki Teatru, jego rozwój, współpraca z krajowymi i zagranicznymi placówkami – od ery Conrada Drzewieckiego, przez trzy dekady pod dyrekcją Ewy Wycichowskiej, po współczesność. Poznajemy repertuar zespołu oraz opinie mediów i współpracowników na temat instytucji. Całość wzbogacają aneksy, mające wartość historyczną i uzupełniającą treść książki.

Książka analizuje z perspektywy antropologii kultury problem rzeczy w teatrze Jana Klaty. Analizowane rzeczy przynależą do sfery codzienności i popkultury. Przedstawione interpretacje pozwalają dostrzec, iż omawiane przedmioty są zarówno refleksem kultury współczesnej, jak i jej artystycznym przetworzeniem.

Autorka opisuje chwyty reżysera, określając jego strategię twórczą jako tożsamą z działaniem kolekcjonera i bricoleura. Klata gromadzi i wprowadza do swoich spektakli obiekty, które w toku akcji scenicznej zyskują nowe, inne niż prymarne znaczenia i funkcje. Dzięki tej strategii przedmioty funkcjonujące w spektaklach Klaty podlegają mechanizmom semantycznych przekształceń i stają się częstokroć nośnikami kilku znaczeń naraz. Książka jest próbą uchwycenia pozostających w ciągłym ruchu obiektów i przyjrzenia się ich stale zmieniającym się znaczeniom.

Michalina Lubaszewska w swojej książce Rzecz w teatrze Jana Klaty. Kolekcja, zabawa, efekt teatralności postawiła sobie za cel przeprowadzenie analizy rzeczowości w teatrze popularnego w ostatnich latach polskiego reżysera teatralnego, aby w ten sposób uchwycić cechy dystynktywne jego dokonań. Nie ograniczyła jednak instrumentarium analitycznego, jakim posłużyła się do realizacji tak sformułowanego zadania, do narzędzi stricte teatrologicznych, nastawionych na ogląd materialności teatru, w tym – skupiających się na rekwizytach teatralnych i, szerzej, przedmiotach scenicznych, lecz wzbogaciła swoje spojrzenie o podejścia badawcze coraz szerzej wykorzystywane we współczesnej humanistyce, z antropologią kulturową na czele. Mam tu na myśli rozwijający się od lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku nurt refleksji, skupiający się na ontologii rzeczy, ich sprawczości oraz sensotwórczym i kulturotwórczym potencjale. Zaproponowane ujęcie wnosi świeży powiew do pisania o teatrze najnowszym i otwiera czytelników na ważne prądy współczesnej humanistyki.

Z recenzji prof. Grzegorza Ziółkowskiego

Michalina Lubaszewska, doktor nauk humanistycznych, zajmuje się relacjami między antropologią kultury i sztuką. Publikowała m.in. w „Kontekstach”. Pracuje w Katedrze Lingwistyki Komputerowej UJ.

Chociaż w Polsce studiuje się dzieła Corneille’a, Moliera i Racine’a, mało znane pozostają czytywane przez tych autorów podręczniki dramatopisarskiego rzemiosła. Funkcję tę pełniły traktaty poetyki pochodzące z czasów panowania Ludwika XIII oraz jego ministra, kardynała Richelieu, wybitnego mecenasa teatru. To w tych tekstach – dwadzieścia lat przed Nicolasem Boileau – dokonał się proces krystalizacji nowego, racjonalistycznego systemu reprezentacji. Równocześnie, lektura siedemnastowiecznych traktatów pociąga za sobą serię przewartościowań. Podstawowe intelektualne kategorie używane przez twórców klasycystycznego paradygmatu estetycznego jawią się nam jako nieredukowalnie obce.
Nic, co stanowiło o istocie tamtej myśli, nie jest współczesnemu czytelnikowi dane, wszystko natomiast musi stać się przedmiotem historycznej rekonstrukcji.
Tylko taka lektura, prowadzona z poszanowaniem czasowego i kulturowego dystansu, pozwala w dalszej perspektywie dostrzec wciąż aktualne elementy klasycystycznej poetyki.

Książki z serii Teatr publiczny. Przedstawienia przedstawiają subiektywną, nieoczywistą historię teatru. Wybrane przedstawienia teatralne i poruszane w nich kluczowe tematy, opisane zostają z nadzieją,że z opisu wyłoni się nie tylko możliwie rozległa historia teatru w danym okresie, ale także historia ówczesnego życia publicznego. Druga książka poświęcona jest wiekowi XIX.

„Niniejszy zbiór studiów poświęconych wybranym zagadnieniom z zakresu historii dramatu i teatru romantycznego samoczynnie lokalizuje zjawiska z obszaru kultury popularnej i zagadnienia for­my dramatycznej w ramie artystycznych praktyk mitotwórczych romantyzmu – albo odwrotnie: od mitu-układnki do mitu-syntezy prowadzi poprzez zaułki romantycznej popkultury i formalnych eksperymentów. Zjawiska to powiązane czy tylko towarzyszące? Jednak mitologia przyszłości, ów nowy romantyczny fundament kultury, miała być – jak zakładał projekt Friedricha Schlegla – two­rem „sztucznym”, który w takim razie wygenerować można (albo wręcz należy) z formy. Ostatecznie doznanie mistycznej ekstazy w teatralnej transformacji obrzędu Dziadów Mickiewicz konstru­ował z gotowych form dramatycznych, i to form dramatu popular­nego, co nawet zrozumiałe – wszak mit potrzebuje szerokiego za­sięgu”. (Ze Wstępu)