Między hierarchią a anarchią

Autorka – teatrolog, sinolog i komparatysta – przedstawia unikatowe formy tajwańskiego teatru tańca i ruchu końca XX i początku XXI w. W efekcie wieloletnich studiów powstała wyjątkowa w skali międzynarodowej praca, w której autorka wnikliwie, z naukową pasją bada głęboki sens uważnej obserwacji, fizycznego, mentalnego i duchowego samodoskonalenia oraz precyzyjnego rzemiosła artystycznego. Pokazuje, w jaki sposób tajwańscy tancerze i choreografowie czynią drogę tańca drogą życia. Opisuje światowej sławy zespoły tajwańskie prowadzone przez charyzmatyczne artystki Lin Lizhen i Liu Ruoyu (Liu Jingmin): Legend Lin Dance Theatre (Wugou Wudao Juchang) i U-Theatre (You Juchang / Youren Shengu), analizując twórczość artystek i zespołów w szerokim kontekście historycznym, społecznym, kulturowym, estetycznym. Klarownie wyjaśnia zawiłości terminologiczne, kulturowe niuanse, filozoficzne problemy i sposób kształtowania przez trzy dekady wyjątkowych form ekspresji artystycznej w środowisku o dość krótkiej tradycji tańca nowoczesnego. Książka stanowi zaproszenie do fascynującej podróży przez różne sposoby rozumienia ciała/cielesności, samodoskonalenia duchowego i fizycznego poprzez zastosowanie zróżnicowanych technik medytacyjnych i oddechowych, aż do uzyskania odczucia psychosomatycznej jedni – pełnej integralności ciała, umysłu i duszy.

Dorobek naukowy profesora Jana Michalika jest powszechnie znany i szanowany. Z tego względu każda książka jego autorstwa budzi zainteresowanie i niemal w ciemno można powiedzieć, że zasługuje na wydanie. Niemniej Gawędy o teatrze krakowskim przyciągają uwagę z dodatkowych względów.
Książka zbiera teksty rozproszone, w większości już opublikowane, ale w wydawnictwach niszowych, księgach zbiorowych czy czasopismach, nie zawsze łatwo dostępnych. Jest też kilka tekstów wcześniej niepublikowanych. Ułatwienie czytelnikom i badaczom dostępu do tych rozpraw to pierwszy, najprostszy argument za wydaniem tego zbioru. Drugi to prezentacja znakomitego warsztatu badawczego, na którym mogą i powinny się uczyć kolejne pokolenia teatrologów. Właśnie w takim zestawieniu tekstów większych i drobnych znakomicie widać, jak znaczącą naukową wartość mogą mieć hasła słownikowe, przyczynki, emendacje, komentarze, uzupełnienia – nawet w zakresie tematów z pozoru znanych i przebadanych (jak Wyspiański czy Modrzejewska). Profesor Michalik (autor obszernych monografii) jest i w tym zakresie mistrzem. Z recenzji prof. dr hab. Haliny Waszkiel, Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie Prof. dr hab. Jan Michalik – jeden z najwybitniejszych polskich badaczy teatru XIX i XX wieku, historyk scen krakowskich (w szczególności) i galicyjskich (w ogólności), badacz dramatu i sztuki aktorskiej, inscenizacji, wreszcie teatru jako instytucji. Zajmował się teatrem włościańskim w Galicji, a także teatrem amatorskim, teatrem żydowskim, kabaretem oraz muzyką w teatrze. Był nauczycielem i opiekunem wielu obecnych naukowców. Dokonania Profesora Seniora nie oznaczają bynajmniej, że Jan Michalik osiadł na laurach: jest wciąż czynny naukowo, nieustannie uzupełnia luki badawcze polskiej teatrologii – o czym świadczy także niniejszy tom.

Historia białoruskiego teatru przełomu XX i XXI wieków czeka jeszcze na swojego kronikarza, który podejmie próbę syntetycznego spojrzenia na to, co wydarzyło się w białoruskim teatrze w trzydziestoleciu względnej wolności: od rozpadu Związku Radzieckiego w 1991 roku i powstania niezależnego państwa Republika Białoruś do roku 2020, kiedy w wyniku represji całkowicie zniszczono niezależną kulturę Białorusi i znacznie ograniczono prawa funkcjonowania kultury oficjalnej. Ta książka – składająca się z tekstów białoruskich autorów, którzy w ojczyźnie stracili prawo głosu, a na obczyźnie występują pod pseudonimami – jest pierwszą próbą opisu ostatniego dziesięciolecia (2010–2020) naznaczonego rozwojem nowego dramatu i teatru niezależnego. Irina Lappo (ze wstępu)

Antonin Artaud (1896–1948) to jedna z najwybitniejszych dwudziestowiecznych postaci francuskiego życia kulturalnego: reżyser, teoretyk teatru, aktor teatralny i filmowy, poeta, pisarz, scenarzysta, rysownik.

Książka Teatr i jego sobowtór, zawierająca liczne manifesty, teorie i projekty Artauda, zachwycająca oryginalnością poetyckiego wyrazu, odegrała istotną rolę w rozwoju współczesnej sztuki teatralnej. 

Tworzący książkę zbiór wypowiedzi o polskim teatrze lat 70.i dramacie lat 80., w innej postaci już wcześniej publikowanych, został skomponowany w sposób tak przemyślany i konsekwentny, że kompozycja tomu współdecyduje o znaczeniach całej pracy. Nie tylko bowiem wyznacza pole obserwacji autora, mieszczące się pomiędzy teatrem śmierci a śmiercią teatru, ale także pozwala wydobyć rzecz najważniejszą — diagnozę kondycji teatru (i rzeczywistości) schyłku XX wieku.
Z krakowskiego punktu obserwacyjnego ujawniają się trzy podstawowe właściwości naszego życia teatralnego. Dwie z nich uderzają na pierwszy rzut oka: to dominacja przestrzeni międzytekstowej, w której toczy się wszechogarniający dialog dramatów i spektakli oraz zabsolutyzowanie awangardowego nakazu wolności tworzenia, usprawiedliwiającego wszelkie działania artystyczne. Nie dziwi więc, że śmierć Kantora, ostatniego wcielenia prawdziwego awangardzisty, symbolicznie zamyka historię teatru nie tylko lat 70. i 80., ale i całej, napiętnowanej wymogiem awangardowości współczesnej formacji kulturowej, wziętej w „nawias” przez dwóch wielkich twórców krakowskich: Wyspiańskiego i Kantora.
Ostatnia, trzecia cecha naszego życia teatralnego, kształtowanego przez mijającą na naszych oczach formację, to przeczucie a następnie wiedza o tym, że ludzki dramat został w XX wieku zmiażdżony przez nie-ludzką (zatem i nie-boską) formę, będącą wieloodmianową postacią śmierci.
To najważniejszy problem tej doskonałej książki, w której sztuka teatru mówi głosem Kasandry — nigdy, jak wiadomo, niewysłuchanej.
                      
 z recenzji profesor Dobrochny Ratajczakowej


Krzysztof Pleśniarowicz: profesor zwyczajny Uniwersytetu Jagiellońskiego, założyciel i kierownik Katedry Kultury Współczesnej UJ, współtwórca Instytutu Kultury UJ. W latach 1994-2000 dyrektor Cricoteki, Ośrodka Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora, w latach 2008-2016 prodziekan Wydziału Zarządzania i Komunikacji Społecznej UJ. Od 5 XI 1977 do 13 XII 1981 recenzent teatralny „Dziennika Polskiego”.
Autor m. in. książek: Teatr Śmierci Tadeusza Kantora (1990); Kantor. Artysta końca wieku (1997); Dylemat jedynego wyjścia. Absurd w dramacie u schyłku realnego socjalizmu (2000); The Dead Memory Machine. Tadeusz Kantor’s Theatre of Death (2004); Pogodzić Mrożka z Grottgerem. Ostatnie chwile przed Dwustuleciem Sceny Narodowej w Krakowie (2005); A Halott Emlékek Gépezete. Tadeusz Kantor Halálalszínháza (2007); Kantor (2018); Przestrzenie deziluzji. Dwudziestowieczne modele dzieła teatralnego (2020), Wschodni dramat absurdu u schyłku sowieckiego bloku (2021). Edytor pism Maurice’a Maeterlincka, Tadeusza Kantora i Jerzego Pleśniarowicza.

Jerzy Pleśniarowicz (1920 – 1978) – poeta, tłumacz literatury białoruskiej, czeskiej, słowackiej, rosyjskiej, ukraińskiej, reżyser teatralny i radiowy, dramaturg, animator kultury.
Autor Ballady o ułanach i innych wierszy (1987), antologii Wiersze z Rzeszowskiego (1974), monografii Kartki z dziejów rzeszowskiego teatru (1985), współautor Antologii poezji ukraińskiej (1978), autor Wierszy i przekładów wierszy (2018), Przekładów prozy (2019), Przekładów dramatów cz, 1 – 3 (2020 – 2021), tomu O poezji i recytacji, o dramacie i teatrze (2021).

Kolejny tom Pism Jerzego Pleśniarowicza: Teatr w Rzeszowie gromadzi wszystkie teksty napisane przez kierownika literackiego Teatru Ziemi Rzeszowskiej, następnie Teatru im. Siemaszkowej (w latach 1952 – 1974) na temat tradycji teatralnych Rzeszowa (cykle: O czym mówią stare afisze, Kartki z dziejów rzeszowskiego teatru, Wanda Siemaszkowa) oraz opracowane na podstawie materiałów zebranych przez Jerzego Pleśniarowicza: Kalendarium: Życie teatralne w Rzeszowie w latach 1830 – 1939 i Słownik teatrów amatorskich Rzeszowa 1845 – 1918. Są tu także teksty poświęcone pierwszemu zawodowemu teatrowi Podkarpacia, powstałemu po II wojnie światowej (cykle: Pierwsze dwudziestolecie, Świadectwa, Ludzie rzeszowskiego teatru oraz Od „Wesela” do „Wesela”. Repertuar Teatru w Rzeszowie 1944 – 1964).