Teatr w Rzeszowie

Dorobek naukowy profesora Jana Michalika jest powszechnie znany i szanowany. Z tego względu każda książka jego autorstwa budzi zainteresowanie i niemal w ciemno można powiedzieć, że zasługuje na wydanie. Niemniej Gawędy o teatrze krakowskim przyciągają uwagę z dodatkowych względów.
Książka zbiera teksty rozproszone, w większości już opublikowane, ale w wydawnictwach niszowych, księgach zbiorowych czy czasopismach, nie zawsze łatwo dostępnych. Jest też kilka tekstów wcześniej niepublikowanych. Ułatwienie czytelnikom i badaczom dostępu do tych rozpraw to pierwszy, najprostszy argument za wydaniem tego zbioru. Drugi to prezentacja znakomitego warsztatu badawczego, na którym mogą i powinny się uczyć kolejne pokolenia teatrologów. Właśnie w takim zestawieniu tekstów większych i drobnych znakomicie widać, jak znaczącą naukową wartość mogą mieć hasła słownikowe, przyczynki, emendacje, komentarze, uzupełnienia – nawet w zakresie tematów z pozoru znanych i przebadanych (jak Wyspiański czy Modrzejewska). Profesor Michalik (autor obszernych monografii) jest i w tym zakresie mistrzem. Z recenzji prof. dr hab. Haliny Waszkiel, Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza w Warszawie Prof. dr hab. Jan Michalik – jeden z najwybitniejszych polskich badaczy teatru XIX i XX wieku, historyk scen krakowskich (w szczególności) i galicyjskich (w ogólności), badacz dramatu i sztuki aktorskiej, inscenizacji, wreszcie teatru jako instytucji. Zajmował się teatrem włościańskim w Galicji, a także teatrem amatorskim, teatrem żydowskim, kabaretem oraz muzyką w teatrze. Był nauczycielem i opiekunem wielu obecnych naukowców. Dokonania Profesora Seniora nie oznaczają bynajmniej, że Jan Michalik osiadł na laurach: jest wciąż czynny naukowo, nieustannie uzupełnia luki badawcze polskiej teatrologii – o czym świadczy także niniejszy tom.

Wojciech Nowicki o albumie: "Nigdy jako widz nie widziałem aż tyle, nie tak dokładnie, tak z bliska. Nigdy nie byłem tak bardzo w środku wydarzeń scenicznych. Nie bez przyczyny, bo Hueckel wraz z aktorami krąży tam, gdzie ja nigdy nie będę krążył - w środku wydarzeń. Jest w tych fotografiach nieodparta reportażowość, ale nie ta, do której przywykliśmy, inna, nowa: to przeniesiona do czarnego pudła teatru street photography, zbieranie wszystkiego, co przyniesie życie, cieszenie się światłem odnalezionym w kanionach ulic, zdziwienie twarzą w grymasie. Patrzę więc na zdjęcia Hueckel nie jak na wypełnienie zamówienia, wywiązanie się z kontraktu rzemieślnika (udokumentować to, co ważne, w ten sposób, aby pozostało rozpoznawalne i dawało spektaklowi dłuższe życie) dostrzegam w nich samoistne, oparte na przyjemności obserwacji trwanie. Nie lepsze ani nie gorsze niż trwanie spektakli, które udokumentowała, inne po prostu, bo oparte na innych zasadach. Jej zdjęcia należą już wyłącznie do świata sztuk wizualnych, fotografii dokumentalnej najwyższej próby. Forma - niezależna od materii teatralnej, z którą ma do czynienia - jest jej własna, osobna." Wojciech Nowicki, "Obnażanie" (tekst kuratorski) Magda Hueckel o albumie: "Z założenia staram się nie narzucać ze swoimi interpretacjami. Nie chcę być na kontrze do języka ani sensu spektaklu, wchodzić w żadne krytyczne spięcia. Pamiętajmy jednak, że to bardzo rozmyty obszar, bo mogę iść tylko za własnym odczuwaniem. Siłą rzeczy staję się medium nieobojętnym dla przekazu, mimo że usilnie podążam za opowieścią reżysera, jej temperaturą, dynamiką, sposobem obrazowania, a także tematem. Im dłużej pracuję z jakimś reżyserem, reżyserką i zespołem, tym to doświadczenie staje się ciekawsze. Coraz lepiej rozumiem język artysty, jego dynamikę, coraz lepiej udaje mi się ukazać indywidualność twórczą.
Fotografowanie staje się mniej intuicyjne, coraz bardziej świadome, precyzyjne oraz zdefiniowane, bliskie konkretnej, indywidualnej estetyki. To nie znaczy, że nie ma w moich zdjęciach wspólnego mianownika. Jest kilka tematów i przestrzeni, które szczególnie mnie pociągają. Często na przykład kieruję obiektyw na drugi plan, niekoniecznie zajmuje mnie to, co najbardziej widoczne. Interesuje mnie też relacja między ciałem a projekcjami wizualnymi, tak silnie obecnymi w dzisiejszym teatrze. I oczywiście wracam do tematów poruszanych w moich autorskich fotografiach. Dręczy mnie temat przemijania, transformacji, koła życia i śmierci, jak również alienacji i samotności - i tego też jest dużo w moich fotografiach teatralnych." Magda Hueckel w rozmowie Agatą Adamiecką-Sitek i Iwoną Kurz, "Podglądanie duchów, fotografowanie ciał".

Wyjątkowa publikacja: książka z tekstem słuchowiska, wzbogacona o obrazy Tadeusza Kijańskiego i zdjęcia aktorów - bohaterów opowiadania!

Od Autora:
Człowiek siedzący na kamieniu wzgórza nazywanego `Lisim Pyskiem` jest stary i piękny. Twarz ma pomarszczoną, z oczami zielonymi ukrytymi za metalowymi oprawkami okularów, z nosem prostym i ustami skłonnymi do uśmiechu. Włosy siwe, krótko przystrzyżone, gęste i mocne. Ręce ruchliwe, z długimi palcami i szerokimi dłońmi. Do młodej kobiety, siedzącej naprzeciw niego z mikrofonem w dłoni, mówi głosem dźwięcznym, przywykłym do wydawania rozkazów.

Autor i reżyser:
Tadeusz Kijański
Realizator akustyczny:
Paweł Szaliński
Autor muzyki:
Shadowfinder Piotr Tylczyński
Obsada:
IRMA - EWA BOROWIK
STARY LIS - MARIAN OPANIA
GLACA - MIŁOGOST RECZEK
NOSEK - KRZYSZTOF TYNIEC
DOKTOR SCHULZE - ARKADIUSZ BAZAK
HARRY - KRZYSZTOF GOSZTYŁA
JAMES - ADAM BAUMAN
POLICJANT - MARCIN TROŃSKI
OFICER - TADEUSZ KIJAŃSKI
REDAKTOR MELANIA - AGNIESZKA DYGANT

Henryk Jurkowski, wybitny specjalista historii teatru i teatru lalek, proponuje szerokie spojrzenie na rytuał z punktu widzenia teatrologa, kładąc szczególny akcent na znaczenie materiału. Na około 300 stronicach tekstu autor umiejętnie przedstawia istotne zagadnienia dotyczące badanej kwestii, dbając o ilustrację swych tez przykładami pochodzącymi niemalże ze wszystkich zakątków ziemi.
Charakter informacyjny pracy Materiał jako wehikuł treści rytuału wskazuje na jej niebywałą wartość. Przez systematyzację materiału pochodzącego z różnych kultur prowadzi ona do lepszego i głębszego zrozumienia rozwoju zjawisk kulturowych i powiązania między teatrem a rytuałem. Będzie ona stanowić cenny podręcznik akademicki dla kulturoznawców, religioznawców, teatrologów i etnologów, przekazujący rzetelną wiedzę z historii kultury i sztuki.

"Musical żyje i ma się dobrze” – przypominają autorzy we wstępie, na wypadek gdyby ktoś o tym zapomniał. Choć światła Broadwayu i West Endu zgasły na jakiś czas, pandemiczna przerwa tylko wzmocniła potrzebę istnienia tego gatunku, który powrócił na sceny całego świata ze wzmożoną siłą. Autorzy stanęli przed nie lada zadaniem – wyselekcjonowania najważniejszych i najciekawszych spośród niezliczonych tytułów musicalowych na świecie; zaktualizowania tego, co się dało (bo można to robić w nieskończoność), i puszczenia w świat. Oto owoc ich pracy – w tej książce znajdziecie fabuły aż 104 przedstawień, ich historie i perypetie, a także biogramy ich twórców. Wszystko to bogato ilustrowane zdjęciami. Przed Wami książka autorów, którzy na musicalu zjedli zęby – zarówno od strony praktycznej, jak i teoretycznej. Książka dla tych, którzy zamierzają rozpocząć zawodową przygodę z teatrem muzycznym, ale też dla tych po prostu zakochanych w Broadwayu. Książka, która wciąga w wir musicalu – ostatecznie i nieodwracalnie.

Felietony teatralne 2008-2017

Konserwatysta to człowiek, który sprzeciwia się zmianom – tak długo, aż staną się nieuniknione. Nie wymyśliłem tego zdania. Nie mogę sobie przypomnieć, gdzie je słyszałem, ani wyśledzić źródła. Aliści podpisuję się pod nim chętnie; wyraża to, co mi jest bliskie.
Cenię to, co i dla konserwatystów jest ważne. Ciągłość myślenia o kulturze – i nie tylko o niej. Uwzględnianie w myślowej robocie tego, co ktoś już wykombinował, niezakładanie, że każde własne myślątko ma wymiar odkrycia. Niechęć do uproszczeń, do zerojedynkowych wizji świata, do sloganów i manipulacji. Sympatię do stwierdzenia To nie jest takie proste. Cenię tradycję – intelektualną, estetyczną, etyczną – choć pilnuję się, by jej nie absolutyzować. Zwłaszcza wtedy, gdy ma tendencję (a ma często) do przekształcania się w rutynę, w lenistwo poznawcze, w bezmyślne tak było zawsze, więc tak jest normalnie. Nie nudzę się z założenia czymś, co wydaje się staroświeckie; nudzę się czymś staroświeckim,jeśli rzeczywiście jest nudne. A bywa, i nierzadko. O wiele bardziej alergicznie reaguję jednak na ekstatyczne (i nieuleczalne mimo tylu pouczających nieszczęść) ubóstwienie postępu. Owego przodem do przodu (a tył też do przodu), jak mawiał lokaj i zamordysta Edek u Mrożka. Na kult nowinek, których wartością ma być samo to, że są nowe, a nie to, czy cokolwiek ważą w konfrontacji ze starym. Sam fakt konfrontacji ma im gwarantować fory. Jeżę się na wszystkie te mody artystyczne i intelektualne, stadne zachowania, które sprawiają, że w kulturze coś się gremialnie nosi, coś się ceni, coś jest obowiązkowo ważne. Na nowoczesny żargon, który łączy akolitów w koła wtajemniczonych pełnych wyższości nad resztą zjadaczy kultury. Na łatwość ogłaszania radykalnych przełomów, otwierających się epok i modernizacyjnych przepracowań, które heroldowie postępu skłonni byliby wpoić zacofanym współziomkom w drodze edukacji surowej i bezwzględnej.Dla dobra edukowanych, rzecz jasna.A nasz teatr cielęcym zachwytem nad każdą radykalną nowością i łatwością stemplowania wszelkiej tradycji pieczątką „ramotka” grzeszy namiętnie i powszechnie. Pewnie grzeszył zawsze, dziś nastąpiło jednak w tym względzie potężne wzmożenie. Co więc ma w świecie sceny konserwatysta do roboty? Ano to, co w zdaniu na początku. Może oprotestowywać zmiany, może też oceniać, które są rzeczywiście nieuniknione – bo odbiór kultury się zmienia, choć niekoniecznie w doktrynerską, postępową stronę. Może patrzeć, jak to, co wymyślili młodzi, gra z tym, co było dawniej, dostrzegać nieoczekiwane indukcje i filiacje. Tudzież może samego siebie do niektórych zmian przekonywać, swój tradycjonalistyczny łeb na nie otwierać. Piszę o teatrze od czterdziestu lat, obserwuję go jeszcze dłużej.
Powiedziałem sobie kiedyś, że gdy się przyłapię na tym, iż wspomnienia z przeszłości będą mi przysłaniały i dezawuowały każdy dzisiejszy artystyczny twór – poszukam sobie innego zajęcia. Jeszcze do tego nie doszło. Pisywałem recenzje w wielu czasopismach – w „Teatrze”, w „Twórczości”,
w „Polityce” (najdłużej, 16 lat), w „Przekroju”, w „Zwierciadle”; „Dialogu”, w którym pracuję od 1984 roku nie liczę, bo recenzji sensu stricte pismo nie zamieszcza. W 2008 roku Mieczysław Orski namówił mnie na pisanie do wrocławskiej „Odry”. Pomyślałem sobie wtedy, że, mając trochę więcej miejsca, niż go zwykle daje dziś prasa, spróbuję komentować życie sceniczne, podkładając pod opisy współczesnych dzieł swoją pamięć, swoje doświadczenie, swoją edukację z lat siedemdziesiątych, czasu bardzo specyficznego w polskim teatrze i bardzo odmiennego od zdarzeń dzisiejszych.

Jacek Sieradzki