Ciemna Droga Powrotna

„Cicha Ręka. Dziesięć elegii” to obszerna, wieloczęściowa kompozycja poetycka, kontynuująca wielką, elegijną tradycję poezji europejskiej. Elegie Štrpki diagnozują kondycję człowieczeństwa epoki ponowoczesnej. Niemal mityczne wizjonerstwo, pseudonarracje zbudowane z okruchów tradycyjnych dyskursów, generowanie nowych wymiarów tekstu służą tu reorientacji duchowości współczesnego człowieka, otwarciu jej na nieznaną transcendencję.

W „Cyklu białym” Atheny Farrokhzad członkowie rodziny, których łączy doświadczenie rewolucji i migracji, mówią o przemocy i bieli. Głos lirycznego ja pojawia się tu wyłącznie w formie cytatów przytaczanych przez krewnych, cytatów, które na przemian oskarżają owe ja lub go bronią. Cykl biały przypomina koncert chóru; nie istnieje tu jedna odpowiedź na pytania o pochodzenie i odpowiedzialność, ale wciąż na nowo spisuje się potworne prawa represji. Athena Farrokhzad urodziła się w 1983 roku w Teheranie. Zadebiutowała w 2013 roku książką Cykl biały, którą przełożono na dwanaście języków i kilkakrotnie dramatyzowano. Zbiór wierszy Trado z 2016 r. jest wynikiem współpracy z rumuńską poetką Svetlaną Cârstean. Farrokhzad jest również krytyczką literacką, tłumaczką, dramaturgiem i nauczycielką w szkole pisarskiej. Jest jednym z najważniejszych głosów współczesnej poezji szwedzkiej. Mieszka w Sztokholmie.

Czterdzieści dni to wiersz lament, poetycka kronika krzywd (doznanych przez matkę i syna ze strony sadystycznego ojca), która przekształca się w przejmujące świadectwo przepracowywania traum, w zapis bolesnej wędrówki z piekielnych czeluści pamięci, ze środka ropiejącej rany, ku niezmierzonym wodom litości i przebaczenia. Z nieufnością zwykle traktuje się sztukę, która nosi znamiona autoterapii. Cassar nic sobie z tych uprzedzeń nie robi, bo skala cierpienia, z jakim musi się zmierzyć, przewyższa literackie kalkulacje. Efektem jest swoisty poemat drogi: od nienawiści (również wobec samego siebie) do miłosierdzia, drogi w sensie metafizycznym i czysto dosłownym, ponieważ bohater codziennie uporczywie pokonuje pieszo kolejne kilometry. Wędruje przez życie i przez tekst, przez krajobrazy i historię literatury, cierpi jak Hiob i narażony jest na pokusy jak Chrystus podczas czterdziestu dni postu. Romantyczny patos i barokowa metaforyka są jego orężem przeciwko szaleństwu.

Metrum Leonis jest mało znanym utworem skomponowanym na początku XI w. przez Leona biskupa Vercelli, który w ten sposób dał upust swym żalom na los, jaki go spotkał po śmierci cesarza Ottona III. W poemacie, czerpiącym z tradycji bajki antycznej, autor ukrył prawdziwe postaci historyczne, swych wrogów i przyjaciół, by w zawoalowany sposób i bez obaw poddać krytyce sytuację polityczną we Włoszech na przełomie stuleci. Niewielki dorobek literacki Leona z Vercelli nie jest szczególnie znany również w Polsce, chociaż postać tego biskupa z wielu względów może zainteresować polskiego czytelnika. Wiadomo, że przyjaźnił się z pierwszym polskim męczennikiem, św. Wojciechem. Popierał cesarza Ottona III, który we władcy Polan widział godnego siebie sojusznika, i jako zwolennik tego władcy miał niemały wkład w ówczesną politykę nakreśloną w programie Renovatio imperii. Leon nie powinien być dla nas jedynie włoskim biskupem z zamierzchłych czasów, ale osobistością, która miała wpływ na średniowieczną politykę obejmującą również Polskę. Wprawdzie mamy podstawy, by przypuszczać, że Leon napisał wiele dzieł, jednak z dorobku poetyckiego zachowały się jedynie cztery utwory. Metrum Leonis jest z nich najdłuższe i najciekawsze, trudno jednak przypisywać mu jakąś większą rolę w rozwoju literatury europejskiej. Utwór ten spisano bardzo prostym językiem, a jego lakoniczność nierzadko staje się przyczyną problemów ze zrozumieniem. Brak w nim kunsztu i finezji, humor wydaje się momentami grubiański, a metrum proste i monotonne. Trudno mówić też o jakiejkolwiek recepcji. Utwór dotrwał do naszych czasów w jednym autografie. Nie był czytany ani kopiowany. Wydaje się więc, że nie jest to tekst istotny, a jedynie błahostka – jak sam autor nazywa swoje dzieło. Jednak przy wszystkich tych zastrzeżeniach Metrum Leonis zasługuje na uwagę. Przede wszystkim jest to tekst pod wieloma względami niezwykły. Nie zachowało się wiele utworów ani z X, ani z XI w., które, z jednej strony, tak silnie czerpałyby z tradycji bajki ezopowej, a z drugiej – starały się przekazać ukryte znaczenie i dostarczyć komentarz polityczny. Metrum Leonis z pewnością nie mieści się w standardowych ramach twórczości literackiej epoki, w której powstało. Nie wydaje się, by można je nazwać dziełem prekursorskim epiki zwierzęcej, która swój rozkwit świętować będzie dopiero w XII w. Jest to po prostu tekst jedyny w swoim rodzaju, który daje wgląd w niezwykłe pomysły autora obdarzonego poczuciem humoru i sprawiedliwości.

Każda sztuka polega na kadrowaniu rzeczywistości, poetyckie podsłuchiwanie niczym się nie różni od pracy rzeźbiarza, który ociosuje swoją wizję z nadmiaru materiału. Poeta oczyszcza język ze zbędnych szumów. Poezja S?lima Babullaoglu jest jednocześnie mądrościowa i po dziecięcemu naiwna, aforystyczna, ale i dyskursywna. Co najważniejsze zaś – świadoma własnych ograniczeń w konfrontacji z bogactwem doznań, które niesie ze sobą każdy kolejny dzień. Babullaoglu często zwraca się w swoich tekstach do konkretnych osób, kreując atmosferę intymnej przyjacielskiej rozmowy, której mamy okazję się przysłuchiwać. To wiersze bardzo życiowe w sensie dosłownym, dzieciństwo spotyka się w nich z dojrzałością i starością, by wspólnie wyśpiewać pieśń zachwytu nad światem.

Jak pisze w posłowiu tłumaczka: Najbardziej pociąga mnie w tej poezji jej czułość wobec świata, wyczucie szczegółu i odkrywanie ulotnego piękna, które może na pierwszy rzut oka umykać obserwatorowi lub wydawać się nieistotne, zbyt niepozorne, by o nim wspominać. Fascynująca jest w tych wierszach także cicha odwaga, która pozwala podmiotowi lirycznemu pokazać czytelnikowi własną kruchość, szczerze opowiadać o doświadczeniach trudnych, ale jednocześnie uniwersalnych. Obok dziecięcego zachwytu i szczerego zdziwienia pięknem świata pojawia się także melancholia, nostalgia za rzeczami, które odeszły, a nawet strach przed własnym powolnym odchodzeniem. Poezja jest sposobem przeżywania tych z pozoru wykluczających się emocji, choć i w niej natrafiamy na pewne granice. Nie prowadzą one jednak do sprzeczności, a raczej do spokojnej, pogodzonej ze sobą i światem refleksji. Te wiersze to „tarcze przeciw pustce”.

Milan Děžinski (ur. 17 lipca 1974, Kyjov) - czeski poeta i tłumacz. Absolwent uniwersytetu J.E.Purkyně, kierunek: nauczanie języka czeskiego i angielskiego. Aktywny w życiu literackimod połowy lat 90. Wydał tomu wierszy "Cerná hodinka" (Ciemna godzina, Velarium, 1996), "Kašel mé milenky" (kaszel mojej koszanki, Host, 1997), "Slovník noci" (Słownik nocy, Host, 2003), "Přízraky" (Widma, Host, 2007), "Tajný život" (Sekretne życie, Host, 2012), "Obcházení ostrova" (Obchodzenie wyspy, Host, 2017), "Hotel po sezone" (Hotel po sezonie, 2020). Zbiory "Slovník noci", "Přízraky" oraz "Tajný život" były nominowane do nagrody Magnesia Litera w kategorii poezja. Milan Děžinský tłumaczy z języka angielskiego (m.in. E.Dickinson, Ph. Norton, B. Dawe, W.C. Williams, S. Olds). W 2014 roku otzrymał nominację do Dresden Lyrikpreis, a w 2016 został pierwszym laureatem poetyckiej Nagrody im. Václava Buriana. W 2018 otrzymał nagrodę Moleskine Litera za tom "Obcházení ostrova". Mieszka w Roudnicy nad Łabą, gdzie pracuje jako nauczyciel języka angielskiego. Jego wiersze w tłumaczeniu Zofii Bałdygi ukazały się w "Artpapierze" i "Literaturze na Świecie".

Zofia Bałdyga (ur. 1987 w Warszawie) - autor książek poetyckich "Passe - partout" (Warszawa 2006), "Współgłoski" (Nowa Ruda 2010) oraz "Kto kupi tak małe kraje" (Warszawa 2017). Absolwentka Instytutu Slawistyki Zachodniej i Południowej UW. Tłumaczka najnowszej poezji czeskiej i słowackiej. Autorka antologii poetek czeskich "Sąsiadki", która ukazała się w październiku 2020 roku nakładem Wydawnictwa Warstwy. Współredaguje czasopismo "Drobiazgi" Mieszka w Pradze.