Ciemne źródła

Nuala Ní Dhomhnaill jest czołową irlandzką poetką piszącą w języku gaelickim, eseistką, krytyczką literacką, autorką scenariuszy i książek dla dzieci. Ceniona jest zarówno z powodu doskonałej poezji tworzonej w małym języku, jak z odważnego i krytycznego konfrontowania się z tradycją patriarchalną. W 2018 roku została laureatką Międzynarodowej Nagrody Literackiej im. Zbigniewa Herberta. Jej twórczość jest "aktem ratowania języka z pozoru skazanego na zagładę, gestem przeciwstawiania się kulturowej unifikacji" - uznali jurorzy.

Ta książka to wspaniałe odkrycie! Wspaniałe – bo mówimy o wierszach jednego z najważniejszych pisarzy niemieckich minionego wieku w wyborze i przekładzie jednego z najwybitniejszych współczesnych pisarzy polskich. Odkrycie – bo mówimy o książce, która istniała od lat czterdziestu, tyle że niedostępna dla czytelników. Ukazała się dwukrotnie, w późnych latach siedemdziesiątych, w jednym z podziemnych wydawnictw poznańskich, a następnie, w roku 1980, w warszawskiej NOW-ej.

Bertold Brecht pamiętany jest dziś przede wszystkim jako dramaturg, zwłaszcza autor arcydzielnej „Opery za trzy grosze” i równie świetnej „Matki Courage”, a songi z „Opery...” we wspaniałym spolszczeniu Władysława Broniewskiego pozostają najbardziej znanymi u nas wierszami Brechta.

Ryszard Krynicki pokazuje w swoim wyborze Brechta jako znakomitego, a chwilami wielkiego liryka, mistrza krótkiej formy, nawiązującego do poezji chińskiej w taki sposób, że nigdy nie wiemy, czy odnosi się do rzeczywistych postaci, czy raczej chodzi o mistyfikację. Pokazuje go także jako poetę politycznego – który, trzeba koniecznie dodać, okazuje się dzisiaj bardziej może aktualny niż przed czterdziestu laty, kiedy te przekłady powstawały.

Miłość nie jest jedna, wymyka się definicjom i słowom. Czym więc jest? Książka Hélene Delforge i Quentina Grébana, duetu znanego już z cenionej książki „Mama”, to wielobarwna, czasem radosna, czasem nostalgiczna, innym razem zasmucająca próba zebrania emocji, wrażeń, kolorów i odcieni najważniejszego uczucia na ziemi. Jaka jest miłość, gdzie ją spotkać, jakie ma odcienie w młodości i gdy lat przybywa? Uczucia, które znajdziesz w każdym okruchu dnia, codziennych gestach, słowach, w powietrzu i w piasku. Książka dla wszystkich absolutnie obowiązkowa.

Prezentowany w niniejszej książce wybór tłumaczeń poetyckich z wielu języków i epok stanowi niewątpliwie znaczący wkład w dorobek translatorski Leszka Engelkinga. Prezentowani przezeń poeci to wybitni twórcy wzbogacający kulturę literacką (m.in.: Dante, Gumilow, Garcia Lorca, Yeats, Lowell) swoich narodów, będący jednocześnie niekwestionowanym dziedzictwem literatury światowej. Najstarszy tłumaczony w proponowanej książce tekst to hiszpański anonimowy utwór średniowieczny, wiersze najnowsze zaś to przekłady utworów z drugiej połowy wieku dwudziestego. Oryginały prezentowanych dzieł pochodzą z różnych okresów historii, wielu rozmaitych literatur. Oryginalne teksty sytuują się w czasach współczesnych, choć zarazem przekładane utwory nie kryją swej historycznej proweniencji i faktu, że jednym z ich założeń translatorskich jest tu stworzenie słownych artefaktów uzupełniających literaturę docelową, między innymi o dzieła wcześniej w Polsce nieznane. Nie brak również w prezentowanej antologii przekładów konkurencyjnych wobec translacji już istniejących, wpisujących się w szeregi tłumaczeniowe i uzupełniających rozmaite sekwencje translatorskie, stanowiących różne propozycje, które ukazują rozmaite teksty, zderzające się ze sobą w jednej książce w sposoby nieoczekiwane, pobudzające wyobraźnię i często osobliwe.

Język Menno Wigmana oddycha ulicą i biblioteką. Jego utwory – zasycone obserwacją codziennych zdarzeń, niestroniące od przyziemności i dosadności, są jednocześnie nonszalancką rozmową z książkami, które zaszły poecie za skórę. Bohater Wigmana młodzieńczo droczy się ze światem, zdając sobie sprawę, że jego wiersze i uwagi nikomu, poza czytelnikami poezji, nie są potrzebne. Czy ma o to pretensje do tzw. społeczeństwa? Sam nie jest lepszy: „Książka? Od deski do deski? Brak mi sił. / Męczy mnie nawet pojedynczy wiersz” – wyznaje w jednym z tekstów. W tych bezpretensjonalnych wierszach, które dzieją się w przestrzeniach jak najbardziej codziennych: knajpach czy supermarketach, udaje się Wigmanowi połączyć lekkość z dyscypliną formalną. Nie jest jednak formą spętany, jego klasycyzm jest jak świeży i zaczepny jak granat. I rozbrajająco szczery.

Wiersze zawarte w tomie pH neutralna wobec życia i śmierci – podobnie jak w sześciu innych książkach poetyckich Dimkovskiej – pełne są bogato rozgałęzionych asocjacji, ostrych ripost, parodystycznych parafraz, zaskakujących skojarzeń i metafor. To poezja niezależna, odważna i skłonna do autodestrukcyjnej refleksji. Dimkovska w pełni korzysta z wolności tworzenia własnego poetyckiego świata, którego nowoczesność godzi z macedońską tradycją kulturową i religijną. „Odkopuje” to, co jest w nich żywe i co żywe jest w poezji. Wyzwolona z banalności, poszukuje sensu, nie stroniąc od ironii. Aktualnym zagadnieniom naszych czasów potrafi nadać odpowiednią formę poetycką. Śmiało porusza problemy ciała i cielesności, niezależna od konwencji społecznych i poetyckich. Silna, często radykalna, pozostaje wierna własnej ars poetica. Żyje i tworzy na swój nomadyczny sposób, a wyznawana przez nią wolność wyróżnia ją nie tylko wśród pisarzy macedońskich.