Do źródła

Five hundred great works of art from all periods and regions in the world have been carefully selected and are arranged in chronological order, breaking through the usual geographical and cultural boundaries of art history to celebrate the vast range of human artistry.

Pierwsza biografia Magdaleny Abakanowicz Jest dziś najgłośniejszą polską artystką. Znów jej prace wędrują po świecie, a na aukcjach osiągają niebotyczne ceny. Pokazywane są w londyńskiej Tate Modern, w Chicago czy Hiroszimie, przyciągają do Wrocławia czy Poznania, ale jej życie wciąż pozostaje wielką zagadką. Magdalena Abakanowicz zrewolucjonizowała sztukę, nie tylko polską. Zmieniła tkaninę artystyczną w dzieło bliższe rzeźbie i architekturze niż tkactwu. Jednak zarówno historię swojego życia, jak i interpretacje swojej sztuki trzymała pod ścisłą kontrolą. Budowała wokół siebie wielki mit, którego początki sięgać miały Czyngis-chana. Jak bardzo ten mit odległy jest od rzeczywistości? Co chciała ze swojej biografii wymazać? Z jakim bagażem żyła i tworzyła w komunistycznej Polsce? Jak udało się jej zrobić błyskotliwą, światową karierę? Co związało ją z wielkimi postaciami historii oraz rodziną Brzezińskich, mimo że unikała polityki? Na czym polegały komplikacje jej życia osobistego? Dlaczego aż do końca budziła kontrowersje? Odpowiedzi na te pytania podjął się nieoczywisty autor. To Paweł Kowal, historyk i muzealnik, ale też polityk i człowiek zafascynowany życiem i sztuką Magdaleny Abakanowicz. Od śmierci artystki odwiedzał archiwa i miejsca z nią związane, nagrywał wspomnienia bliskich jej osób, gromadził materiały i opowieści na temat jednej z najwybitniejszych i jednocześnie najbardziej tajemniczych polskich artystek. Teraz przyszedł czas na opowiedzenie jej porywającej historii do końca.

Piotr Piotrowski (1952–2015) stał się jedną z głównych postaci w dyskursie o historii sztuki w Europie Środkowo-Wschodniej, a także globalnej historii sztuki, będąc wśród tych, którzy rozumieli, że nowa sytuacja geopolityczna na świecie wymaga rewizji sposobów, w jakie art sformułowany jest dyskurs historyczny. Jego koncepcja „horyzontalnej historii sztuki”, opracowana w trakcie pisania historii sztuki powojennej tworzonej w Europie Środkowo-Wschodniej, okazała się mieć znaczenie na całym świecie.1 Jednak znaczenie pism i działań Piotrowskiego wykracza poza to, a w tej książce koncentrujemy się na innym aspekcie, mniej znanym międzynarodowej publiczności - mianowicie na jego zainteresowaniu politycznym zaangażowaniem sztuki, artystów i historyków sztuki.

Historie opowiedziane przez Bettinę Bereś są informacjami bezcennymi, bo pochodzą bezpośrednio od córki, która była uczestniczką wielu opisanych wydarzeń. Jej subiektywne spojrzenie pozwala zajrzeć w głąb, poznać szczegóły niewidoczne dla oczu obserwatora zewnętrznego. Oprócz tego niektóre legendy związane z funkcjonowaniem Marii i Jerzego w świecie artystycznym zostają w książce zweryfikowane.
Dodatkowo Bettina ma niezwykły dar opowiadania. Robi to w sposób szczery, bezpośredni, niepozbawiony humoru, jednocześnie nie pomijając faktów, które mogą być przykre czy wstydliwe. Ten sposób pisania sprawia, że uznani na kartach historii sztuki artyści, jakimi byli Maria Pinińska i Jerzy Bereś, stają się dla nas bliskimi osobami, z którymi czujemy bezpośrednią więź. Długo namawiałam Bettinę do spisania tych historii rodzinnych, gdyż jestem ich ogromną fanką. A teraz cieszę się, że dzięki tej publikacji zostały one ocalone na zawsze.
dr hab. Iwona Demko

Książka Bettiny Bereś jest dla historii sztuki niezwykle cenna, ponieważ z perspektywy córki dwojga osób artystycznych, wręcz ikonicznych dla sceny artystycznej PRL-u, pokazuje to, co nieoficjalne, prywatne i zakulisowe. Doskonale uzupełnia zatem stan badań o Marii Pinińskiej-Bereś i Jerzym Beresiu, informując o kontekstach, które nie zawsze możemy wyczytać z samych dzieł.
prof. dr hab. Marta Smolińska

Wspaniale opisana historia kilku pokoleń niezwykłej rodziny, piórem artystki i córki wybitnych polskich artystów. Rozpięta między XIX i XXI wiekiem, jest cenną kroniką życia artystycznego w czasach PRL-u. Bettina Bereś kreśli jednocześnie galerię barwnych postaci, które ukształtowały autorkę, a następnie pokolenie jej dzieci. To biograficzna narracja, która odsłania przed czytelnikami i czytelniczkami zaskakujące kulisy powstawania prac, a jednocześnie dla nas wszystkich może być lekcją pielęgnowania najdrobniejszych wspomnień i historii. Książka jest dla mnie niezwykle bliska nie tylko ze względu na przyjaźń artystki z Cricoteką, ale też z perspektywy mieszkanki będącego kolejnym bohaterem książki osiedla zamieszkiwanego przez rodzinę Beresiów.
Natalia Zarzecka
Dyrektorka Ośrodka Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka w Krakowie

Bettina Bereś – artystka wizualna, malarka, hafciarka, ceramiczka, graficzka. Wraz z Martą Tarabułą założyła i prowadziła przez cztery lata jedną z pierwszych niekomercyjnych, prywatnych, niezależnych od władz PRL galerii, Galerię Zderzak. Współtworzyła galerię i stowarzyszenie Otwarta Pracownia. Wystąpiła z niego w 2019 roku. Aktywnie uczestniczy w życiu artystycznym, urządziła ponad czterdzieści wystaw indywidualnych często o znaczących tytułach: Obrazy w czasie zarazy (1995), Bez gruntu (2002), Wyprałam (2018), Nie wyglądaj przez cudze okno (2023). Uczestniczyła w wielu wystawach zbiorowych: Krzątaczki i Decydentki w Domu Norymberskim w Krakowie (2015 i 2018), Wieża Bab 2 w Galerii Białej w Lublinie (2021), Niech szyją! Współczesna rzeźba uszyta w Studio Cannaregio w Wenecji oraz w CSW w Toruniu (2022 i 2023). Jest autorką dwóch realizacji efemerycznych w ramach Land Art Festiwalu w Bubel-Granna nad Bugiem: Uczta w Bublu (2018) i Ogród wspomnień (2019). W 2015 roku założyła Wypożyczalnię obrazów, z której każdy może skorzystać, nie angażując środków finansowych.

W latach dwudziestych XIX wieku Hegel osiada w Berlinie, gdzie wykłada swoją teorię sztuki. Wykłady szybko nabierają rozgłosu, a w dłuższej perspektywie przedstawione w nich idee uczynią z Hegla fundatora nowoczesnej estetyki filozoficznej. Znakomita transkrypcja Friedricha von Kehlera utrwala oryginalny wykład ontologii trzech form sztuki jako całościowych historycznych koncepcji świata – symbolicznej, klasycznej i romantycznej – zwieńczonych sztuką najwyższą, dramatem. Według Hegla, architektura i rzeźba, malarstwo i muzyka osiągają kulminację w poezji i „postaciach w działaniu”.

Historia Matejki i jego rodziny – matki wychowującej dzieci „do sztuki”, braci, z których Janek wcale nie czuł się najzdolniejszy, córki Beaty, wyjątkowo utalentowanego zięcia Józefa Unierzyskiego, znakomitego witrażysty Stefana Witolda Matejki (bratanka Mistrza) – to temat na wielką filmową sagę, równie fascynującą jak ta książka. Matejko był artystą i historiozofem, badaczem przyczyn upadku Polski. Zaskakiwał kolorystyką obrazów, oburzał wprowadzaniem na płótna postaci niewymienianych wcześniej przez kroniki.
Marek Sołtysik, autor wielu historycznych gawęd, m.in. Klanu Kossaków, w Klanie Matejków przywołał słowa wielkiego malarza Jerzego Nowosielskiego: „Pamiętajmy, że Hołd pruski i Bitwa pod Grunwaldem to są ewenementy w europejskim malarstwie historycznym – to najlepsze dzieła, jakie w tym gatunku powstały. A czy na co dzień myślimy o Matejkowskiej polichromii kościoła Mariackiego w Krakowie? On [...] dał genialną koncepcję polichromii kościoła gotyckiego. Jeśli chodzi o sposób zdobienia kościoła w Europie XIX wieku, to Matejko stworzył największe dzieło”.
W serii ukazał się Klan Kossaków, w przygotowaniu Klan Wyspiańskich.