Dobra kontynuacja

Książka jest próbą zrekonstruowania dorobku architektonicznego i teoretycznego Antoniego Jabłońskiego, przede wszystkim zaś prześledzenia funkcjonowania w środowisku warszawskim tego budowniczego, który całe życie zawodowe pracował na stanowiskach urzędniczych w strukturach rosyjskiej służby publicznej. Najważniejsze realizacje architektoniczne – w tym gmachy Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, Instytutu Anatomo-Patologicznego i Poczty Głównej – wykonywał na zlecenie instytucji państwowych.

Książka o Jabłońskim to nie tyle opowieść o stylach, formach i bryłach, ile o człowieku współtworzącym Warszawę przede wszystkim dzięki swojej sprawności organizacyjnej i umiejętnościom budowania porozumienia
z Rosjanami. To opowieść o architekcie, który przez całe
życie zawodowe zajmował stanowiska urzędnicze w rosyjskim systemie władzy: ponad 30 lat był etatowym budowniczym Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego,
przez 25 lat pracował zaś w służbach nadzoru budowlanego podległych w państwie rosyjskim Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Korzystał z wynikających z tego przywilejów, płacąc jednak cenę niechęci środowiska
zawodowego. To także opowieść o roli urzędników
budowlanych i oddziaływaniu przepisów na kształtowanie pejzażu architektonicznego Warszawy oraz o skomplikowanych zależnościach decyzyjnych prowadzących
do realizacji wybranych projektów.

Książka, jako pozycja interdyscyplinarna, ma szanse skierować na nowe tory badania nad budownictwem w Warszawie końca XIX i początku XX wieku, a także w znaczący sposób wzbogacić i uzupełnić wiedzę o sytuacji Polaków w zaborze rosyjskim w tym czasie.
(Z recenzji prof. dr. hab. Wojciecha Bałusa)

[…] książka Małgorzaty Omilanowskiej-Kiljańczyk o Antonim Jabłońskim to […] stojąca na bardzo wysokim poziomie merytorycznym, świetnie zakomponowana i jeszcze lepiej napisana, niezwykle interesująca całość, której lektura wciąga […].
(Z recenzji prof. dr. hab. Lechosława Lameńskiego)

*********

An Architect and an Official in the Russian Service. Antoni Jabłoński Jasieńczyk (1854–1918)

The book does not only attempt to reconstruct the architectural and theoretical oeuvre of Antoni Jabłoński, but it also explores how Jasieńczyk, who spent his whole professional life working for Russian state institutions, operated in his Warsaw environment. Jasieńczyk’s most important architectural projects, including the buildings of the University of Warsaw Library, the Anatomopathological Institute and the Main Post Office in Warsaw were commissioned by state institutions.

*********

Prof. dr hab. Małgorzata Omilanowska-Kiljańczyk (ORCID 0000-0001-9766-0424) – historyczka sztuki, profesorka zwyczajna na Uniwersytecie Gdańskim i profesorka nadzwyczajna w Instytucie Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Specjalizuje się w problemach architektury XIX, XX i XXI wieku, przede wszystkim Warszawy, Gdańska oraz pobrzeża Bałtyku, a także dziejów ochrony zabytków i życia artystycznego. Stypendystka kilkunastu europejskich instytucji naukowych. W latach 2012-2014 podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a w latach 2014-2015 minister kultury i dziedzictwa narodowego.
Autorka ponad 100 artykułów naukowych i kilkunastu książek, m.in. "Świątynie handlu. Warszawska architektura komercyjna doby wielkomiejskiej" (2004), "Architekt Stefan Szyller 1857-1933" (2008), "Nadbałtyckie Zakopane. Połąga w czasach Tyszkiewiczów" (2011), "Budowanie na obcej ziemi" (2016), "Kreacja, konstrukcja, rekonstrukcja. Studia z architektury XIX–XXI wieku" (2016), "Budowanie nad Bałtykiem. Studia z architektury i sztuki Gdańska, Pomorza i Żmudzi" (2017) – za tę publikację otrzymała nagrodę Splendor Gedanensis.

Książka dotyczy porównania architektury gotyckiej południowej Polski z architekturą gotycką
zrodzoną w Saint-Denis pod Paryżem. Suplement podejmuje problem kompozycji wnętrza
sakralnego po II soborze Watykańskim w XX wieku.
Un livre concerne la comparaison de l’architecture gothique au sud de la Pologne avec l’architecture
gothique née à Saint-Denis près de Paris. Le supplément aborde le problème de la
composition de l’intérieur sacré après le Concile Vatican II au XXe siècle.

Suplement dotyczy architektury po II Soborze Watykańskim.

Le supplément concerne l'architecture après le Concile Vatican II.

Lwów nazywany był niekiedy „europejską Jerozolimą”. Nazwa ta wywodziła
się stąd, że był jedynym miastem w Europie – podobnie jak Jerozolima – gdzie
siedzibę mieli najwyżsi hierarchowie trzech wyznań, tj. rzymskokatolickiego,
greckokatolickiego i chrześcijan ormiańskich. Urzędom tym odpowiadały trzy
świątynie katedralne – rzymskokatolicki kościół katedralny pw. Wniebowzięcia
Najświętszej Maryi Panny, katedra wyznania greckokatolickiego pw. św. Jura
i trzeci kościół w randze katedry – świątynia ormiańska.
W ostatnim czasie do świątyń mających status katedry dołączyła cerkiew
św. Jerzego. Funkcjonowała ona już ponad 100 lat, jednak dopiero w 1992 r,
została nobilitowana i wzniesiona do poziomu katedry (soboru).
Obecnie wszystkie te katedry pełnią swoje zaszczytne funkcje, gromadząc
zarówno wiernych swoich wyznań, jak i – z uwagi na swoje walory architektoniczno-
kulturowe – licznych turystów.

Wśród wielu czynników miastotwórczych i kulturotwórczych, które mają wpływ na kształtowanie przestrzeni i interakcji miejskich oraz aktywizację gospodarczą miast i regionów warto wymienić lokację nad brzegami rzek, jezior i mórz. Tak położone siedliska mają walory ekologiczne, estetyczne i kompozycyjne, które wynikają z sąsiedztwa z terenami wodnymi. Dobrym przykładem włączenia doliny rzecznej w strukturę przestrzenno-użytkową miasta jest zagospodarowanie terenów nadrzecznych w Koninie.
Pięknie wydana książka „Metody i narzędzia modelowania nadwodnych przestrzeni publicznych
na przykładzie Bulwarów Nadwarciańskich w Koninie”, autorstwa Krzysztofa Borowskiego, głównego projektanta tej inwestycji, nie tylko dokładnie opisuje jak powstawały konińskie bulwary, ale zawiera ciekawą dokumentację graficzną, np. projekty, zdjęcia kolejnych etapów prac, oraz artystyczne zdjęcia nadrzecznej promenady, które wykonał Maciej Sypniewski.

Bardzo dobrze się stało, że dr Adriana Merta-Staszczak zajęła się złożonym problemem powojennych zabytkowych nieruchomości na Dolnym Śląsku, bo choć poświęcono mu już sporo publikacji syntetyzujących i opracowań poszczególnych aspektów lub pojedynczych zabytków, to brak było dotąd sumarycznego monograficznego przeglądu całości zagadnienia, z jego uwarunkowaniami historyczno-politycznymi, ideologicznymi, psychospołecznymi, administracyjno-prawnymi i ekonomicznymi – które w dużej mierze zapewnia prezentowana książka. […] Na podkreślenie zasługuje bogata podstawa źródłowa monografii. Autorka sięgnęła po zasoby niemal wszystkich polskich archiwów, w których znajdują się dokumenty związane z podjętym problemem, a także archiwalia znajdujące się w zasobach muzeów, uczelni i organizacji społecznych.
z recenzji dr. hab. Stefana Bednarka, prof. UWr

Niewątpliwie mocną stroną książki jest zastosowana przez Autorkę metoda badawcza. Interdyscyplinarny charakter pracy z pogranicza ekonomii, historii i historii sztuki zadecydował o zaadaptowaniu narzędzi metodologicznych dostarczanych przez wszystkie te dyscypliny naukowe.
z recenzji dr. hab. Jędrzeja Chumińskiego, prof. UE we Wrocławiu

Dr Adriana Merta-Staszczak – uzyskała stopień naukowy doktora nauk humanistycznych w zakresie historii na Uniwersytecie Wrocławskim. Obecnie adiunkt w Studium Nauk Humanistycznych i Społecznych Politechniki Wrocławskiej. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Historii Gospodarczej i Dolnośląskiego Towarzystwa Regionalnego oraz uczestniczką krajowych i międzynarodowych programów badawczo-dydaktycznych. Bierze aktywny udział w Dolnośląskich Festiwalach Nauki i Europejskich Dniach Dziedzictwa.
Jej zainteresowania badawcze obejmują takie zagadnienia, jak przeobrażenia w rolnictwie polskim po 1945 roku, rola instytucji w rozwoju obszarów wiejskich oraz zagospodarowanie dolnośląskich obiektów zabytkowych. Jest autorką kilkudziesięciu publikacji naukowych. W ostatnich pracach podejmowała m.in. problematykę funkcjonowania państwowych gospodarstw rolnych, obrotu nieruchomościami zabytkowymi po transformacji ustrojowej oraz czynników wpływających na zachowanie obrazu kulturowego Dolnego Śląska.

Konflikty przestrzenne i specyficzne problemy rozwojowe małych miast w Polsce, zwłaszcza położonych w strefach podmiejskich, skłoniły autorkę do podjęcia badań. Wiodącym celem naukowym jest analiza kierunków przekształceń, jakie nastąpiły w tych ośrodkach od 1939 roku, a w szczególności przez ostatnie 30 lat (po transformacji ustrojowej). Szczegółowa analiza badanych miast została zamieszczona w pierwszej części monografii, a w prezentowane opracowanie zawiera studium wybranych ośmiu małych miast położonych w strefie podmiejskiej Warszawy: Błonie, Górę Kalwarię, Karczew, Mszczonów, Radzymin, Serock, Tarczyn i Zakroczym. Wszystkie te ośrodki położone są w odległości 20−40 km od Warszawy, przy dawnych traktach handlowych. Cztery z nich mają 4 do 7 tys. mieszkańców, a cztery inne około 10 tysięcy. Są też dziś często zmarginalizowane, a ich liczba ludności (w kilku przypadkach) zmniejszyła się od 1939 roku, co świadczy o ich stagnacji czy nawet upadku. Stanowią jednak świadectwo historycznego rozwoju regionu podwarszawskiego, a ich wartości kulturowe wnoszą wkład do naszego dziedzictwa.

Monografia ma osiem rozdziałów, każdy poświęcony jednemu z badanych miast. Poprzedzone są one wprowadzeniem, zawierającym uzasadnienie tematyki oraz opis celu i metodyki badań. Zakończenie to wnioski końcowe z podsumowaniem diagnozy stanu zagospodarowania.

Każde zaprezentowane miasto badano według jednakowych kryteriów, w kolejnych etapach rozwoju, obrazujących stan ich zagospodarowania. Przyjęto 5 etapów, co około 15 lat (do 1939 roku, 1945–1960, 1960–1985, 1985–2000 oraz 2000–2017). Badane kryteria to: etapy rozwoju przestrzennego miasta (przyrosty terenów budowlanych i zmiany układu przestrzennego w kolejnych etapach rozwoju); struktura demograficzna i rynku pracy (zmiany struktury zatrudnienia i społecznej); struktura funkcjonalna (rozmieszczenie usług i miejsc pracy, zmiany funkcji dominującej, rola centrum, przestrzenie publiczne); krajobraz miejski (fizjonomia zabudowy i terenów zielonych); morfologia tkanki miejskiej (w tym: działek, układów ulic, typów i form zabudowy). Tak postawione warunki pozwoliły stworzyć wielokryterialną analizę porównawczą kolejnych przekształceń struktury przestrzennej badanych miast jako typowych dla małych ośrodków położonych w strefach podmiejskich.