Edukacja pod lupą

Nuda jest zjawiskiem powszechnym w szkołach, jednak dotychczas słabo zbadanym i opisanym. Wynika to częściowo z jego niejednoznaczności i złożoności , częściowo z braku zainteresowania badaczy. Książka Igi Kazimierczyk wypełnia tę lukę, pokazując, że zjawisko nudy zasługuje na uwagę i wymaga reakcji zarówno tych, którzy decydują o systemie edukacji, jak i rodziców i opiekunów. Praca powstała na podstawie analizy setek wywiadów przeprowadzonych z uczniami i nauczycielami. To ważny głos w dyskusji o obecnym stanie polskiego szkolnictwa i potrzebie jego zmian w przyszłości.

Książka ma bardzo spójną i logiczną strukturę, zarówno w części teoretycznej, jak i empirycznej. Napisana jest komunikatywnym językiem. Autorka ukazuje wielowymiarowość tylko pozornie oczywistego zjawiska nudy i wielość jego uwarunkowań.
dr hab. Jacek Pyżalski, prof. UAM

Iga Kazimierczyk, prezeska Fundacji "Przestrzeń dla edukacji", od 15 lat związana z sektorem pozarządowym i organizacjami działającymi w sektorze edukacji. Prowadzi zajęcia ze studentami na Wydziale Pedagogicznym UW, a także szkolenia dla nauczycieli. Autorka materiałów edukacyjnych na temat wspierania funkcji wychowawczej szkoły. Nauczycielka mianowana, inicjatorka i koordynatorka kampanii społecznych związanych z edukacją.

„Wybór źródeł do dziejów ZHR”, Tom I, Utworzenie i rozwój Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej 1989-1999, Tom II, Rozwój Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej 2001-2016, Tom III, Statuty oraz komentarze, dokumenty, dotyczące Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego 1989-2016, jest kontynuacją serii wydawniczej wydanej nakładem Oficyny Wydawniczej „Impuls”, dotyczących dziejów organizacji harcerskich od chwili powstania stowarzyszeń do czasów współczesnych:
- z 2014 r. trzytomowego „Wyboru źródeł do dziejów ZHP”. Tom I Utworzenie ogólnopolskiego Związku Harcerstwa Polskiego i czas próby ruchu harcerskiego (1918-1944), Tom II Walka, sowietyzacja, odwilż, kryzys i upadek (1944-1988), Tom III Odrodzenie, lata demokracji (1989-2014)
- z 2016 r. „Dziedzictwo, którego nie można odrzucić. Próba interpretacji wybranych źródeł z lat 1918–2015 do dziejów Związku Harcerstwa Polskiego”. -z 2017 r. „Wybór źródeł do dziejów ruchu harcerskiego w Polsce Ruch harcerski w latach 1980–1989”.
Opublikowanie tych źródeł ma na celu udostępnienie szerszemu gronu czytelników materiałów dostępnych jak dotąd nielicznym. Chcę w ten sposób ułatwić zainteresowanym studia nad dziejami ruchu harcerskiego przez samodzielną lekturę i własną interpretację zgromadzonych dokumentów.
Umieściłam tu źródła odnalezione podczas kwerend przeprowadzonych w latach 2014–2016 w zasobach Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), Archiwum ZHR w Warszawie przy ulicy Litewskiej, na stronach internetowych ZHR, we wcześniejszych publikacjach zawierających źródła oraz zasobach kolekcjonerów.
Na serię „Wybór źródeł do dziejów Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej” składają się trzy tomy:
– tom I, Utworzenie i rozwój Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej (1989–1999);
– tom II, Rozwój Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej (2001–2016);
– tom III, Statuty, komentarze i inne dokumenty dotyczące Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego (1989–2016).
Ze względu na obszerność i dużą liczbę materiałów do dziejów ZHR zrezygnowałam z zamieszczenia ich wszystkich i skoncentrowałam się tylko na wybranych, dlatego każdy tom zawiera dokumenty sklasyfikowane według następujących kategorii:
– w tomie pierwszym i drugim zamieszczono dokumentację Zjazdów ZHR, pozjazdowe decyzje władz ZHR (ze względu na ogrom materiałów źródłowych zamieściłam tu tylko źródła odnoszące się do ideologii ZHR, współpracy z innymi organizacjami, stosunków z instytucjami państwowymi; pominęłam np. zagadnienia finansów stowarzyszenia, odznak, wydawnictw, tzw. działalności dotyczącej „Wschodu”; uchwały, wnioski i stanowiska dotyczące Statutu, Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego umieściłam w tomie ich dotyczącym) oraz inne dokumenty, takie jak listy, informacje, komunikaty, uchwały, apele; – do tomu trzeciego weszły statuty ZHR, komentarze i inne dokumenty dotyczące Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego.

Trudno sobie wyobrazić świat bez szkoły. A może właśnie to powinniśmy dziś zrobić? Czego uczy nas szkoła? Czy poza tabliczką mnożenia nie wpaja w nas uległości, bierności, posłuszeństwa, rywalizacji i pracy pod przymusem? Wierzymy, że szkoła rozwija w dzieciach zaradność, niweluje nierówności społeczne i przyczynia się do postępu świata. To mit! Jest dokładnie na odwrót! To ona w dużym stopniu sprawia, że ludzie są nieszczęśliwi. To ona prowadzi społeczną selekcję, już kilkulatków dzieląc na lepszych i słabszych. To ona czyni świat coraz gorszym miejscem do życia i to również przez nią najczęściej zapominamy, kim jesteśmy, przestajemy być sobą. Szkoła jest instytucją stworzoną w konkretnym czasie i dla realizowania określonych celów. Tyle tylko, że ten czas i cele dotyczą XIX wieku – wtedy narodził się system edukacji, w ramach którego funkcjonują nasze szkoły. Zwłaszcza dziś w dobie nauki zdalnej – bardziej niż kiedykolwiek wcześniej – potrzebujemy zupełnie innego myślenia o edukacji i jej roli w naszym życiu, zrozumienia, jak szkoła niszczy ludzi, społeczeństwa i świat. Potrzebujemy też konkretnej wiedzy, by uratować nasze dzieci – zróbmy wszystko, by szkoła nie zabiła w nich kreatywności, głodu poznawania świata i marzeń!

Książka jest zapisem rozmów autorki z jedenastoma osobami, które wychowywały się w domach dziecka. Doświadczenie z pobytu w placówkach jest wspólnym mianownikiem wszystkich historii, ale każda z nich jest wyjątkowa i poruszająca. Rozmówcami są ludzie w różnym wieku i z różnych placówek opiekuńczo-wychowawczych, którzy szczerze i otwarcie opowiadają o swoich losach, nie pomijając trudnych i bolesnych tematów, takich jak przemoc domowa, molestowanie, stany depresyjne.
Mimo trudnej historii bohaterki i bohaterowie książki dali sobie radę i lepiej lub gorzej ułożyli swoje życie. Większość z nich założyła rodziny, część skończyła studia wyższe, prawie wszyscy pracują. We wszystkich wybrzmiewa jednak historia ich dzieciństwa i młodości. Ich opowieści są dowodem na to, jak wielkie znaczenie mają ludzie spotykani na naszej drodze oraz siła, którą umiemy znaleźć w sobie.

Książka Moniki Tadry i zebrane przez nią opowieści „tych, którzy przetrwali” mogą dać nam wszystkim bardzo dużo. To uniwersalne historie o radzeniu sobie z kryzysem, o winie, o wstydzie, o wyjściu z sytuacji stygmatyzacji, o stawaniu wobec braku wsparcia grupy, o ranach zadanych przez odrzucenie.
Niech więc te historie będą przyczynkiem do refleksji – o nas samych, o tym, jak pokonujemy nasze własne trudności, budujemy więzi, ale też o tym, jak funkcjonujemy jako opiekunowie młodych ludzi, o tym, co możemy zrobić (czasem całkiem niewielkiego), by dać komuś pozbawionemu rodzicielskiego wsparcia nadzieję na dobrą przyszłość.
dr Joanna Heidtman

Monika Tadra
Ukończyła Szkołę Główną Handlową w Warszawie oraz studia podyplomowe z rachunkowości. Pisze od kilku lat, a jej ulubioną formą są wywiady i opowiadania. Od trzech lat prowadzi własną stronę internetową www.swiatspotkan.pl. Zamieszcza tam przede wszystkim zapisy swoich rozmów z wyjątkowymi gośćmi, wśród których są Agata Tuszyńska, Justyna Dąbrowska, Joanna Heidtman, Marcin Kydryński i Mikołaj Grynberg. Obecnie na stronie można przeczytać zapis blisko trzydziestu spotkań. Książka To nie nasza wina jest jej debiutem.
Zwolenniczka dialogu, w której największe zainteresowanie wzbudza człowiek. Kocha życie, szczególnie to niespieszne, uważne, w otoczeniu przyrody. Ceni przede wszystkim wolność, niezależność i relacje oparte na szacunku. Fascynuje ją codzienność, książki, wędrówki oraz fotografia.

Obraz oświaty na wsi, powstały na bazie obszernego zbioru źródeł z kilkudziesięciu archiwów, nie kończy się laudacją. Widzimy szkołę jako ognisko życia i dumę lokalnych społeczności, ale są tam także dzieci zmuszone chodzić do szkoły przez bagnistą łąkę, bo projekt mostu ponad trzęsawiskami był trudny do zrealizowania. Natomiast oświata pozaszkolna miała ambicję oddzielenia się od szkoły. Z mozołem szukała własnego lokalowego oparcia, stąd domy ludowe, świetlice, specjalne budynki uniwersytetów ludowych i niedzielnych.. Oczywiście, że nazwa „uniwersytet” była zbyt pretensjonalna i nie należy jej uzasadniać poziomem kształcenia. W tle obrazu widać aspiracje kulturowe przeważającej części gromad chłopskich oraz opór przedstawicieli konserwatywnych elit społecznych, obawiających się nadmiernego usamodzielnienia wsi.

W badaniach nad szkolnictwem wyższym w Polsce brakuje prac eksplorujących proces zmiany, gdyż dominują publikacje będące diagnozą jego stanu. Dlatego ze względów poznawczych interesujące wydawało się Autorce publikacji postawienie pytań o to, jak przebiega taki proces w nowych warunkach systemowych. Za podjęciem takiej problematyki przemawiał także wyraźny niedobór opracowań teoretycznych i empirycznych poświęconych polskiemu wyższemu szkolnictwu zawodowemu, jak również przekonanie, że każda zmiana edukacyjna jest zjawiskiem domagającym się badania. Ich prowadzenie przyczynia się do wzbogacenia teorii zmian edukacyjnych, a także doskonalenia polityki oświatowej.