Emblematy

Człowiek schylony nad białą kartką papieru. Skupiony i milczący, skupiony tylko na tym, co rozgrywa się pomiędzy nim a nienadchodzącym słowem. To jeden z trwałych motywów europejskiej wyobraźni. Milczenie jest tu oczekiwaniem na trans, na SŁOWO, które ma go nawiedzić, które przyjdzie lub zostanie zesłane. Chodzi właśnie o pierwszy impuls, o to, aby – jak przez katodę – zaczęły przebiegać drgania, prąd, wytrącający to, co niepotrzebne, aby myśli i słowa zaczęły płynąć własnym, czystym nurtem. Kim jest ten człowiek? Jego praobraz to zapewne szaman, czarownik oddzielony od całego świata, samotny, w upojeniu oczekujący, aby podjąć swój obrzędowy taniec, modlitwę, ekspresję. To kapłan wśród ciszy wiernych szukający słów, którymi ma za chwilę przemówić do nich – i do Boga. To śpiewak, jeszcze nieobecny, jeszcze wsłuchany w samego siebie – zanim uderzy w struny.

Stanisław Jaworski, „Piszę, więc jestem” (z Rozdziału I)

Drugie wydanie książki Stanisława Jaworskiego, opublikowanej po raz pierwszy w roku 1993, nie jest edycją jubileuszową, antykwaryczną, reprintową. Uzasadnia je przeświadczenie, że „Piszę, więc jestem” pozostaje nadal – po trzydziestu latach – książką ciekawą i inspirującą. Jest w niej pewna energia myśli i wyobraźni, którą warto dziś wykorzystywać. Co stanowi siłę tej pracy? Najkrócej: intrygujące i integrujące wyznaczanie zakresu refleksji o procesie twórczym. Mateusz Antoniuk (z Posłowia)

Książka ta proponuje ponad trzydzieści wypraw w przeszłość dyscypliny, która w ostatnich dekadach przeżywa rozkwit za sprawą rosnącego zainteresowania problematyką przekładu oraz kontaktów, interferencji i hybrydyzacji związanych z globalnym przepływem ludzi i kapitału symbolicznego. Zabieramy czytelnika w wędrówkę po historiach i teoriach komparatystyki powstających od jej nowoczesnych narodzin w epoce Herdera po drugą połowę XX wieku. Zamieszczone tu teksty fundacyjne, manifesty, programy, wykłady czy polemiki opracowane zostały z myślą o studentach, badaczach, a także wszystkich zainteresowanych zarówno mechanizmami rządzącymi kontaktem języków i kultur, jak i sposobami ich poznawania.

„Ta książka chce być moją historią literatury, moim romansem z Melpomeną, dziennikiem podróży, nade wszystko: pamiętnikiem o ludziach […] o moich z nimi rodzinnych sympatiach, zażyłościach, niewinnych awanturach […]” pisał o Awanturach w rodzinie ich autor. Jest to zbiór wybranych przez niego recenzji, wspomnień i zapisków z podróży świadczących niewątpliwie o talencie satyrycznym, wrażliwości prawdziwego artysty i dziennikarskim zmyśle obserwacji.

Czytanie Lechonia to zbiór dziesięciu artykułów, które ukazują na nowo poezję autora "Erynii". Cel tej arcyciekawej pracy został ze wszech miar osiągnięty – oto bowiem widzimy autora wierszy z prawdziwego zdarzenia, niezwykle utalentowanego i posługującego się sztuką słowa z iście nieziemskim polotem. Redaktorzy tomu wyjaśniają we wstępie, że długo funkcjonował i chyba nadal funkcjonuje stereotyp, iż szczytowym osiągnięciem Lechonia jest jego, niebywały zresztą, "Dziennik". Liryki tragicznie zmarłego emigranta zostały przysłonięte przez ten wstrząsający dokument świata wewnętrznego wielkiego artysty. A przecież one są wspaniałymi tekstami literackimi, godnymi z całą pewnością uwagi. Sądzę zatem, iż wyłania się z tego znakomitego opracowania ciekawy portret artysty sztuki poezji, portret niezwykle zachęcający do dalszego poznawania – ciągłego studiowania jego utworów. [...] "Czytanie Lechonia" to zbiór, który przynosi odkrywcze interpretacje, sprawia wiele intelektualnej satysfakcji, jest cennym przewodnikiem w podróży przez poetyckie światy Jana Lechonia.(z recenzji wydawniczej dr. hab. Pawła Tańskiego, prof. UMK)Okazuje się, że mimo badań nad twórczością skamandrytów, kilkunastu książek na temat ich pisarstwa, setek (!) artykułów nadal można rozpoznawać ich teksty, dochodząc do oryginalnych wniosków, interesujących konstatacji, a nieraz niespodziewanych odczytań. I to pomimo brutalnie formułowanych sądów sugerujących zbanalizowane treści albo nieskomplikowaną formę wypowiedzi poetów z tej, bynajmniej niejednolitej, grupy.(z recenzji wydawniczej dr. hab. Włodziemierza Próchnickiego, prof. UJ)

Mikołaj Oloch z Szamotuł, mistrz Uniwersytetu Krakowskiego (wypromowany w 1459 r.), był wieloletnim kaznodzieją i altarzystą katedry w Poznaniu. Spod jego pióra wyszły dwa wierszowane łacińskie dziełka, zatytułowane "De hiis malis que aguntur in hoc mundo" (O niedolach, które rządzą na tym świecie) oraz "De curie miseria" (O marności życia dworskiego). Pierwsze należy do tzw. form sentencjonalnych – czyli zbiorów przysłów i sentencji, cenionych bardzo w średniowiecznej dydaktyce szkolnej. Oloch zebrał pouczenia dotyczące chciwości, gadatliwości i obmowy, kłamstwa, nieuczciwości w handlu, nieobyczajnści. Ze względu na treść można "De hiis malis" przypisać do nurtu literatury poświęconej krytyce ludzkich ułomności i grzechów w rodzaju satyry stanowej (Standessatire). Natomiast "De curie miseria" jest wierszowanym minitraktatem poświęconym krytyce życia dworskiego. Autor pokazuje w krzywym zwierciadle życie na dworze, nędzne warunki, w jakich dworzanie i pachołkowie mieszkają, jak się źle odżywiają, przede wszystkim jednak jest to krytyka stosunków społecznych tam panujących. Oloch wskazuje zatem antywartości, jakim służą dworzanie: pochlebstwo, zdrada, chciwość, nielojalność, brutalność, a więc przywary będące zaprzeczeniem dworskości i łączącej się z nią rycerskości (curialitas). Obie prace stanowią rzadki w Polsce przykład literatury szkolnej XV w. Edycji krytycznej obu dziełek towarzyszą przekład na język polski oraz objaśnienia.

Jubileuszowy, 15 tom czasopisma „Góry – Literatura – Kultura” dedykowany jest prof. Jackowi Kolbuszewskiemu — pomysłodawcy i twórcy serii wydawniczej „Góry-literatura-kultura” ukazującej się nakładem Wydawnictwa Uniwersyteckiego, która w 2012 roku została przekształcona w regularny rocznik. Wtedy też zmieniono formę zapisu tytułu, nie naruszając jego warstwy brzmieniowej i semantycznej.

Praca nad 15 tomem zbiegła się z dwoma spektakularnymi wydarzeniami. Po pierwsze, rok 2021 został ogłoszony Rokiem Dantego. Patronuje mu zatem poeta, który nadając w swoim wiekopomnym dziele Divina Commedia znaczenie symboliczne formom górskim, jako pierwszy twórca nowożytny posłużył się motywem wspinaczki, dając w ten sposób początek nowoczesnym ujęciom tematyki górskiej w literaturze europejskiej (temu zagadnieniu poświęcony został pierwszy, otwierający niniejszy tom, szkic autorstwa Jacka Kolbuszewskiego). Drugim wydarzeniem, na które warto zwrócić uwagę, były Igrzyska Olimpijskie 2020 w Tokio, które ze względu na pandemię COVID-19 zostały zorganizowane rok później i rozpoczęły się 23 lipca 2021 roku. Podczas uroczystości otwarcia na stadionie w Tokio zapłonął znicz w kształcie słynnej wulkanicznej góry Fudżijama. Nie przypadkiem zatem na okładce niniejszego tomu znalazły się przedstawienie słynnej dantejskiej Góry Czyśćcowej i japoński wulkan symbolizujący historyczne — bo rozegrane w trudnym czasie pandemii — Igrzyska Olimpijskie, podczas których po raz pierwszy w historii igrzysk rozegrano zawody wspinaczce sportowej.

Tom zawiera prace polskich i zagranicznych autorów z różnych ośrodków badawczych, stanowiące kontynuację problematyki podejmowanej w poprzednich rocznikach.