Filologia Lekcja Wolności. Antologia Rosyjskich Tekstów Naukowych

„New Literary History” nie stało się nigdy organem programowym żadnej doktryny badawczej (...)„ a swą specyfikę oparło raczej na formule swobodnej konwersacji między przedstawicielami różnych tradycji, szkół czy kierunków (publikowano tu teksty tak odmiennych autorów, jak choćby Jurgen Habermas i Stanley Fish, Hélene Cixous i Terry Eagleton, Claude Lévi-Strauss i Harold Bloom). Zasada różnicowania perspektyw i stanowisk jest utrzymana - z zachowaniem wszelkich proporcji - także w przedstawianym wyborze (choć przeważają w nim prace autorów nieco mniej znanych, wydobyte spoza podstawowej listy lektur dzisiejszego humanisty). Wywody inspirowane radykalną krytyką społeczną sąsiadują tu z emfatycznym wyznaniem miłości do książek, spekulatywne roztrząsania pojawiają się obok historycznych rekonstrukcji, poststrukturalistyczne swawole kontrapunktują poczciwą moralistykę, a szczegółowe glosy filologiczne przeplatają się z globalnymi diagnozami stanu dzisiejszej kultury. Żywię jednak nadzieję, że wielogłosowość tomu nie oznacza całkowitej kakofonii, a jego zawartość nie tworzy chaotycznego składowiska przypadkowych komentarzy. Zgromadzone artykuły (poza dosłownie paroma wyjątkami) pochodzą z ostatnich lat, były dobierane z myślą o tym, by umożliwić wielostronny ogląd stylów badawczych funkcjonujących we współczesnej humanistyce, ale zarazem, by mogły ze sobą korespondować, sytuować się wobec wspólnych punktów odniesienia i uwydatniać pewne szersze tendencje.

Aktualny, XXII już numer rocznika „Napis. Pismo poświęcone literaturze okolicznościowej i użytkowej” nosi tytuł "Warunkiem trwałości jest przemiana. Parafrazy, kontynuacje i aluzje literackie". Proponując ten temat, nie zamierzaliśmy ograniczać się do dzieł pisanych, powstałych na przestrzeni dziejów (tekstów literackich, okolicznościowych i użytkowych). Zakładamy bowiem, że używanie i rozumienie aluzji literackiej stanowi wyraziste świadectwo przynależności do danego kręgu kulturowego, połączonego wspólnotą znajomości pewnego kanonu dzieł, co potwierdza zarazem wspólnotę fundamentalnego systemu wyznawanych wartości. Kanon ów może być zdumiewająco trwały i żywotny (kontynuacje) lub też podlegać modyfikacjom, zmieniając się dla kolejnych pokoleń i stanowiąc odbicie różnorodnych wpływów kulturowych (odmiany parafraz w zakresie języka, stylu, tematu i tonu; nawiązania polemiczne i stylizacyjne – w tym parodia czy pastisz). Wyszliśmy bowiem z być może nieco prowokacyjnego założenia, że tradycja, która ma pozostawać żywa, musi być wykorzystywana i przekształcana także w sposób dyskusyjny czy obrazoburczy. Mamy nadzieję, że rozważania nad literackimi echami i lustrami zaowocowały powstaniem zbioru artykułów, które przekonująco zilustrują tytułową tezę – to właśnie przemiana umożliwia trwanie. Gdyż przemiana, przeobrażenie i przekształcenie to nie tylko świadectwo dyskusji z tradycją, po której śladach stąpają następcy, to przede wszystkim znak jej żywotności i warunek jej istnienia.

„Narracja" - słowo to coraz częściej pojawia się w środkach masowego przekazu czy w potocznym języku. Gdy jakieś pojęcie staje się słowem kluczem, może być łatwo nadużywane i stracić swój pierwotny sens. Prezentowana publikacja pozwala zrozumieć narrację jako kategorię ważną, niezbędną do opisu istotnych zjawisk i procesów. A skoro autorami tej książki są filolodzy, psycholodzy, językoznawcy, psychiatrzy i psychoterapeuci, wybitni teoretycy i praktycy z tych dziedzin, przystępując do lektury czytelnik tej pracy słusznie może oczekiwać, że wiele z zagadnień dotyczących narracji zostanie wyjaśnionych. Można też mieć nadzieję, że powstanie wiele nowych pytań...

W części teoretycznej publikacja dotyczy miejsca nauk humanistycznych, kulturoznawstwa i teorii literatury w społeczeństwie, w części analitycznej ukazuje zaangażowanie społeczne, odbiór społeczny psalmów traktowanych jako pierwowzór zaangażowanej literatury. W tej książce chciałbym pokazać czytelnikowi, że pojęcie kultury przywoływane przeze mnie jest równoznaczne z wizją zaangażowanego, troskliwego i empatycznego pielęgnowania – to bardzo bliskie sobie kategorie uczestniczenia w życiu i jego wyzwaniach.
Ze Wstępu
„Nie ma tego rodzaju opracowania w języku polskim, które by łączyło tak różne perspektywy oddziaływania Reformacji na współczesną kulturę w bardzo różnych jej aspektach [...]. Całość rozważań została umieszczona w bardzo szerokim kontekście historycznym, teologicznym, filozoficznym, antropologicznym, literaturoznawczym i językoznawczym. W sensie ogólnym jest to dobrze pomyślane studium interdyscyplinarne skupione wokół kulturowego wymiaru Reformacji.
Z recenzji prof. dr. hab. Sławomira Jacka Żurka (KUL)

Teksty Drugie. Teoria literatury, krytyka, interpretacja” to dwumiesięcznik literaturoznawczy wydawany od 1990 przez Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk we współpracy ze Stowarzyszeniem Pro Cultura Litteraria. Pismo należy do najlepiej punktowanych na liście MNiSW i w European Reference Index for the Humanities (ERIH). Znajduje się także na liście filadelfijskiej ISI Master Journal List (Arts & Humanities Citation Index). Artykuły z poszczególnych numerów są dostępne on-line w Central and Eastern European Online Library. „Teksty Drugie” w kilku słowach „Teksty Drugie” to czasopismo poświęcone przede wszystkim wiedzy o literaturze, teorii i krytyce literackiej, sięgające jednak do dziedzin pokrewnych, otwarte na interdyscyplinarne dyskusje nad problemami współczesnej humanistyki. Specjalnością pisma są numery monograficzne, dotyczące aktualnych zagadnień z zakresu wiedzy o literaturze, języku i kulturze, a także filozofii i estetyki, antropologii (kulturowej i literackiej), studiów genderowych i postkolonialnych. Od czasu założenia czasopisma w 1990 roku publikują tu – na równych prawach – uczeni o najwyższym autorytecie i debiutanci (doktoranci a nawet studenci), poloniści krajowi i poloniści-slawiści pracujący za granicą, literaturoznawcy innych specjalności i językoznawcy oraz czołowi reprezentanci innych dyscyplin (filozofii, antropologii, kulturoznawstwa, socjologii, historii, historii sztuki i in.).

Zbiór studiów z pogranicza filozofii i literaturoznastwa poświęconych kategorii tragizmu i zagadnieniu tragiczności. Przedmiotem analizy grecka tragedia (m,in. Ifigenia), postacie biblijne (Hiob), poezja Kacenelsona, Miłosza i in. Inspiracje Ingardenowskie, analiza zagadnienia prawdy w literaturze, obszerne fragmenty interpretujące literaturę. Pomieszczone w tomie studia są rezultatem badań nad kategorią tragiczności, prowadzonych przeze autora od wielu lat. W nawiązaniu do Ingardenowskiego pojęcia jakości metafizycznych rozważania zostały oparte na dwóch biegunowych punktach odniesienia. Pierwszy wyznacza tragedia grecka oraz niektóre teksty Starego Testamentu, ujęte tu jako szczególnego rodzaju archetragiczności w kulturze Zachodu lub, innymi słowy, podstawowe dla tej kultury strukturalizacje doświadczenia tragiczności (część I). Drugi biegun wyznaczony jest natomiast przez doświadczenie ponadindywidualnych „tragedii dziejowych” dwudziestego wieku, reprezentowanych w książce przez analizę tekstów Czesława Miłosza i Icchaka Kacenelsona (część II), a także – zawartą w części pierwszej – próbę opisania Holocaustu w kategoriach tragedii ofiar. W rozprawach zawartych w III części książki, analizując dwa przypadki prawdy w literaturze, autor próbuje obok prawdy rozumianej w kategoriach wartości logicznych ugruntować pojęcie „prawdy” jako partycypacji sztuki słowa w nawarstwiającym się dziejowo doświadczeniu ludzkiego sposobu istnienia. Tragiczność w tym ujęciu stanowi jego istotną strukturalizację. „…Absurd jest kategorią doświadczenia świata przemocy i zagłady od wewnątrz, od strony getta, obozu, dołu z wapnem czy komory gazowej, ale jest to punkt widzenia niedostępny nikomu poza ofiarami. Jeśli doświadczenie to ma być w jakikolwiek sposób rozjaśnione za pomocą kategorii tragiczności, to konieczny jest - i jedynie możliwy – inny, zewnętrzny punkt widzenia, w którym tragedia ofiar zostaje uchwycona nie tyle jako doświadczenie jednostki, lecz jako struktura świata, „w którym coś takiego jest możliwe”. Z tego punktu widzenia tragiczna niewinność ocala najbardziej poruszający i posępny zarazem jego element, „skandal moralny”, który ten „świat” ustanowił…”