Narracja Teoria i praktyka

Publikacja dokumentuje podstawy teoretyczne i koncepcyjne założonego przez wybitnego reportażystę Marka Millera Laboratorium Reportażu, działającego przy Wydziale Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW. Omówiono w niej status reportażu jako praktyki i formy dziennikarskiej oraz dziennikarsko-literackiej, metodykę pracy reportażysty, a także uczestnika warsztatów twórczych i badawczych. Podkreślono związki dziennikarstwa z literaturą beletrystyczną, filmem i teatrem oraz badaniami z zakresu nauk społecznych i humanistycznych.

Książka wskazuje na najważniejsze zagadnienia związane z badaniem kultury i literatury popularnej - łączy rozważania teoretyczne z praktycznymi analizami. Narzędziami są filologia, filozofia i retoryka (w rozsądnych proporcjach). Wśród analizowanych twórców odnajdziemy Stanisława Lema, J.R.R. Tolkiena, E.T.A. Hoffmana (wciąż zaskakuje i niepokoi!), ale i Zbigniewa Herberta, Davida Webera, Terry’ego Pratchetta oraz autorów powieści kryminalnych. To próba pokazania, że podział na literaturę wysoką i niską jest dziś nieaktualny, a tak zwana literatura popularna trafnie opisuje i diagnozuje problemy współczesnego świata. A także - kształtuje nasze tegoż świata postrzeganie. "Niepopularnie o popularnej" to pierwsza część rozważań, których kontynuację stanowi książka "Filologia - Filozofia - Retoryka". Jakub Z. Lichański (ur. 1946) - prof. zw., prof. em. na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Zainteresowania naukowe: retoryka, literatura i kultura popularna, emigracja, cenzura w PRL, polska publicystyka XX i XXI wieku. Autor m.in. książek: „Wtajemniczenia i refleksje. Szkic monograficzny o Janie Parandowskim” (1986), „Opowiadania o... krawędzi epoki czasów Johna Ronalda Reuela Tolkiena, czyli metafizyka, powieść, fantazja” (2003), „Retoryka: Historia - Teoria - Praktyka” (2007), „W poszukiwaniu najlepszej formy komunikacji, czyli dlaczego wciąż jest nam potrzebna retoryka” (2017). Redaktor polskiego wydania „Retoryki i krytyki retorycznej. Kompendium krytycznego” (2012). Należy do grona autorów haseł w „Historisches Wörterbuchder Rhetorik” (1992–2012). Redaktor naczelny kwartalnika „Forum Artis Rhetoricae”.

W części teoretycznej publikacja dotyczy miejsca nauk humanistycznych, kulturoznawstwa i teorii literatury w społeczeństwie, w części analitycznej ukazuje zaangażowanie społeczne, odbiór społeczny psalmów traktowanych jako pierwowzór zaangażowanej literatury. W tej książce chciałbym pokazać czytelnikowi, że pojęcie kultury przywoływane przeze mnie jest równoznaczne z wizją zaangażowanego, troskliwego i empatycznego pielęgnowania – to bardzo bliskie sobie kategorie uczestniczenia w życiu i jego wyzwaniach.
Ze Wstępu
„Nie ma tego rodzaju opracowania w języku polskim, które by łączyło tak różne perspektywy oddziaływania Reformacji na współczesną kulturę w bardzo różnych jej aspektach [...]. Całość rozważań została umieszczona w bardzo szerokim kontekście historycznym, teologicznym, filozoficznym, antropologicznym, literaturoznawczym i językoznawczym. W sensie ogólnym jest to dobrze pomyślane studium interdyscyplinarne skupione wokół kulturowego wymiaru Reformacji.
Z recenzji prof. dr. hab. Sławomira Jacka Żurka (KUL)

To wprowadzenie do teorii literatury określiło na całe pokolenie recepcję literatury wśród – przynajmniej brytyjskich – studentów i badaczy. Bestseller sprzedany w liczbie ponad miliona egzemplarzy, który napisał najbardziej dziś wpływowy brytyjski literaturoznawca Terry Eagleton (ur. 1943), ma długą historię. Opublikowany na początku lat 80. XX wieku, był potem dwukrotnie aktualizowany i poszerzany, stając się swoistym dokumentem epoki. Jest niekonwencjonalnym „podręcznikiem”, tak jak kontrowersyjne jest całe pisarstwo Eagletona – nieakademickiego akademika, religijnego marksisty, bardziej filozofa literatury niż jej teoretyka. Książka – raczej historyczna niż systematyczna – zawiera nadzwyczaj przejrzysty wykład podstawowych nurtów myśli XX wieku w ich literaturoznawczym kontekście od strukturalizmu lat 60. po poststrukturalizm, feminizm, postkolonializm, postmodernizm. Eagleton nie jest bezstronnym teoretykiem i postrzega te koncepcje jako uwarunkowane ideologicznie, co frapująco pokazuje na przykładzie „narodzin” angielskiej literatury po I wojnie światowej w interesie angielskiej polityki. W swoim filozoficznym podejściu do literatury w ogóle odmawia jej tożsamości, a literacki kanon uważa za zideologizowany. To holistyczne podejście postrzegające literaturę jako fragment kultury, a kulturę w kontekście całokształtu życia społecznego może się podobać jako (po?)nowoczesne, choć dla początkującego adepta literaturoznawstwa stanowi niejakie wyzwanie. Ale może to i lepiej – po co czytać łatwe książki?

Tom Znaki czy nie znaki? powstał z inicjatywy profesora Gennadija Zeldowicza w Zakładzie Semiotyki Instytutu Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego i jest plonem cyklu spotkań naukowych pod tym właśnie tytułem. W publikacji przedstawiono różne podejścia zarówno do terminu znaku, jak i kwestii jego inności.
Tom otwiera rozprawa Andrzeja Bogusławskiego, która dotyczy kwestii kluczowej dla tej tematyki, a mianowicie zależności między wyrazem znak a wyrażeniami językowymi, które w ramach semiotyki są zaliczane do znaków.
Autorzy trzech artykułów snują rozważania dotyczące syntaktyki, czyli kombinacji znaków językowych, i miejsca tej nauki w systemie nauk o języku. Kolejne trzy artykuły poświęcone są strukturze dyskursu. Całość zamykają prace dotyczące znaków niejęzykowych: zależności między językiem ciała a przynależnością do określonego kręgu kulturowego, pojęcia narodowych języków ciała, a także problemów teoretycznych i metodologicznych związanych ze zwrotem nauk humanistycznych w kierunku semiotyki kultury oraz możliwości badań frazeologicznych z perspektywy semiotyki kultury.
Publikacja adresowana jest do lingwistów, kulturoznawców oraz osób zainteresowanych zagadnieniami semiotycznymi.

W publikacji przedstawiono różne podejścia do terminu znaku oraz kwestii jego inności. Autorzy snują rozważania dotyczące semantyki polskiej wokabuły sam, kategorii przypadku, problemu kompozycyjnej analizy fraz rzeczownikowych, związków między dwoma systemami semiotycznymi: językiem naturalnym oraz językiem wykresów. Kolejne artykuły poświęcone są zagadnieniom badań semiotycznych w literaturze pięknej: „nieprecyzyjnym” metaforom w twórczości Vladimira Nabokova, znaczeniu powtórzeń w poetyce Nikołaja Gogola, rodzajom strukturalnych modyfikacji frazeologizmów gestycznych w poezji Mariny Cwietajewej, językowemu wyrażaniu zjawiska żalu w twórczości Iriny Grekowej oraz systematyzacji kontekstów użycia znaków w tekstach literackich, a także zjawisku obcości kulturowej na przykładzie analizy wartościowania w przedstawieniach narodowych Polaków w amerykańskiej literaturze dziecięcej oraz analizie dyskursu potocznego.
Drugi tom Znaki czy nie znaki? powstał z inicjatywy profesora Gennadija Zeldowicza w Zakładzie Semiotyki Instytutu Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego. Autorami są badacze z polskich i zagranicznych ośrodków naukowych. Publikacja adresowana jest do lingwistów, kulturoznawców oraz osób zainteresowanych zagadnieniami semiotycznymi. W tomie zamieszczono artykuły w językach polskim, rosyjskim, angielskim.