Niepopularnie O Popularnej. O Narzędziach Badań Literatury

Przedmiotem niniejszych rozważań jest dzieło, bynajmniej nie jako hermetycznie zatrzaśnięta i wpatrzona w samą siebie monada, lecz ukazana w barwnym spektrum ars creandi et legendi. Niepozbawiona metafizycznych tajemnic literatura w tych dwóch wyniesieniach, ku tworzeniu i odbiorowi, sięga swą ezoteryczną genezą odwiecznego dionizyjsko-apollińskiego dyskursu. Od zarania przenika ją archetyp pierwszego słowa-zdania, będącego całokształtem ludzkiej myśli wypowiedzianej na progu mowy. […] Ars scribendi niewątpliwie ugruntowana już została, nim człowiek przemówił, nim pomyślał, że warto powiedzieć coś, czego dotąd nie było, o czymś, co rozszerzy widzialny i niewidzialny kosmos. Ukryta w nim tęsknota nie tylko w nim drzemała, ale też uparcie dążyła do spełnienia. Toteż teleologiczna moc dzieła potrafi rozszczepić beczkę wszechświata i dać bystrym obserwatorom możność wejrzenia w transcendentalną szparę, przez którą przesączają się krople światła poznania.

Tematem publikacji jest poetyka europejskiego wiersza litanijnego, przedmiotem opisu – problematyka gatunku, rytmu i figur retorycznych oraz wersologia porównawcza, tłem zaś – kulturowa tożsamość Europy. Zagadnienia te są analizowane w ścisłym związku z rekonstrukcją implikowanej kosmologii litanii. Autor dowodzi, że litania powstała jako próba przełożenia na rytm tekstu starożytnych wyobrażeń na temat czasoprzestrzeni świata. Strukturę tej czasoprzestrzeni trudno przedstawić na płaskiej mapie, oddają ją natomiast bizantyjskie mozaiki w sklepieniach półkolistych, gotyckie rozety witrażowe i właśnie – litania.
Badania obejmują okres od starożytności do połowy XIX wieku. Autor prowadzi Czytelnika tropem genezy i metamorfoz wiersza litanijnego od poezji staroegipskiej, biblijnej, syryjskiej i greckiej, przez twórczość w języku łacińskim, aż do literatur nowożytnej Europy (szczególnie w językach francuskim, włoskim i angielskim, także niemieckim oraz w językach słowiańskich, iberyjskich czy skandynawskich).
W świetle rozważań Autora wiersz litanijny – choć wykorzystywany przez poetów różnych narodowości i rozmaitych wyznań – był w okresie nowożytnym formą jednoczącą kulturowo Europę wokół wspólnego gatunkowego obrazu świata.

Na przełomie XX i XXI wieku określenie „tożsamość” zaczęło w Polsce znaczyć na wiele nowych sposobów. Choć tradycyjne wzory myślenia o narodzie z ich romantycznymi motywami wciąż mają się dobrze, w przestrzeni publicznej pojawiły się nieznane dotąd zjawiska. To właśnie one wzbudziły zainteresowanie autorów tej książki. Najważniejszym jest zapewne zmiana otoczenia komunikacyjnego, Nowe techniki przekazu – wśród nich Internet – tworzą możliwości, w których zbiorowe i indywidualne identyfikacje kształtują się inaczej niż dotychczas. Z propozycji wywodzących się z dwudziestowiecznego pojmowania tożsamości zajęliśmy się tymi, które dostrzegają nową sytuację i starają się na nią odpowiedzieć. Interesują nas także zjawiska zupełnie nowe, takie jak narracje nie-politycznych emigrantów po roku ’89, fenomen literatury miejsca, zagadnienia gender i ich związek z tożsamością czy wreszcie tak silne we współczesnej kulturze zainteresowanie subwersją istniejących wzorów identyfikacji. Wszystko to składa się na tytułowe „gry o tożsamość w czasach wielkiej zmiany”, której wszyscy jesteśmy świadkami. Tomasz Żukowski

Studia zawarte w niniejszym zbiorze poświęcone są kwestii odradzania się mitów w literaturze powszechnej XX i XXI wieku. Ich autorzy, analizując najciekawsze reinterpretacje najbardziej znanych mitów, poszukują odpowiedzi na kilka kluczowych pytań: dlaczego mityczne historie wciąż inspirują pisarzy, w jaki sposób mity funkcjonują w dziełach literackich i czy współczesna literatura, stawiająca pod znakiem zapytania tradycyjne przesłanie mitycznych opowieści, jest rzeczywiście, jak twierdzą niektórzy badacze, przestrzenią palingenezy mitu.

Słownik adresowany jest do uczniów i nauczycieli, studentów kierunków humanistycznych i każdego, kto pragnie doskonalić swoje kompetencje literackie. Znaleźć w nim można wytłumaczenie pojęć, bez których nie sposób dziś rozprawiać o osobliwościach sztuki pisarskiej - nie tylko dawniejszej, ale i całkiem nowej.

Na podstawie własnego doświadczenia czytelniczego każdy z nas potrafi wskazać momenty lektury, w których tekst (nawet jeśli nie zadamy sobie trudu sięgnięcia po oryginał) nie pozwala nam zapomnieć o tym, że jest przekładem. W klasycznej literaturze przekładoznawczej opisuje się to zjawisko jako wynik zderzenia kultury oryginału z kulturą przekładu, właśnie tutaj poszukując podstawowych przyczyn nieprzekładalności. W rzeczywistości jednak jednoznaczność tego podziału podważająca dające się wychwycić zarówno w oryginale, jak i w przekładzie czynniki dodatkowe, a mianowicie elementy kodu kulturowego zaczerpnięte z kultur zewnętrznych w stosunku zarówno do tekstu wyjściowego, jak i docelowego, określane jako składniki tzw. trzeciej kultury. Obserwacja ich "transplantacji" między oryginałem a przekładem stanowi przedmiot zainteresowania tej książki.