Kazania sejmowe

Kolejny tom akt sejmikowych województw poznańskiego jest kontynuacją wydawnictwa zapoczątkowanego jeszcze w połowie XX w. przez Włodzimierza Dworzaczka, a podjętego i realizowanego od 2002 r. przez Michała Zwierzykowskiego. Obejmuje 340 różnorodnych tekstów, pochodzących z lat 1676–1695, a więc z okresu panowania Jana III Sobieskiego, od koronacji do ostatniego sejmiku, jaki odbył się za jego życia. Wydane źródła to nie tylko bezcenne materiały do wielu aspektów dziejów Wielkopolski, ale w znacznej mierze do historii parlamentaryzmu całej Rzeczypospolitej; obejmują między innymi komplet uniwersałów królewskich zwołujących sejmy oraz instrukcje monarsze na sejmiki przedsejmowe. Po raz pierwszy w tak znacznym stopniu uwzględniono również obcojęzyczne źródła dyplomatyczne (z archiwów w Berlinie i Wiedniu), dotyczące funkcjonowania sejmików wielkopolskich.

Projekt wydawniczy realizowany jest dzięki finansowaniu przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach programu pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki”. Dzięki pozyskaniu nowych grantów w ramach NPRH, w opracowaniu są kolejne tomy obejmujące wielkopolskie materiały sejmikowe z lat 1633–1668 oraz 1764–1793, a także trzy tomy akt sejmiku województwa bełskiego z lat 1572–1772, które ukazywać się będą w kolejnych latach.

W książce w całości przytoczono i szczegółowo przeanalizowano dwa unikatowe i komplementarne źródła spisane przez ks. Jana Karola Lipowieckiego, dokumentujące remont i rozbudowę cerkwi w Szczebrzeszynie, którymi kierował on w latach 1777–1789. Lipowiecki prowadził nie tylko szczegółowe rachunki, ale także kronikę, gdzie w bardzo emocjonalny sposób przedstawił swój udział w tych pracach.

W publikacji omówiono wcześniejsze dzieje cerkwi, jej formy architektoniczne oraz wyposażenie, ze szczególnym uwzględnieniem siedemnastowiecznej ikony Hodegetrii. Ponadto książka zawiera wiele informacji na temat dziejów Kościoła wschodniego pod koniec XVIII w., a także codziennego życia w prowincjonalnym mieście galicyjskim po pierwszym rozbiorze.

Pamiątki Soplicy są zbiorem gawęd szlacheckich opowiadających o latach konfederacji barskiej, czyli zbrojnego związku szlachty polskiej wymierzonego przeciwko kurateli Imperium Rosyjskiego i reprezentującemu tę kuratelę ostatniemu królowi Rzeczypospolitej Obojga Narodów Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. Utwór składa się z dwudziestu pięciu gawęd, których bohaterem i fikcyjnym narratorem jest Seweryn Soplica, archetyp polskiego szlachcica, kierujący się w swoim postępowaniu typowymi dla swojego środowiska wartościami, światopoglądem i poczuciem humoru. Pamiątki Soplicy zostały napisane w połowie dziewiętnastego wieku przez Henryka Rzewuskiego, który kierował się pragnieniem zachowania pamięci o utraconych czasach, tradycjach i języku. Książka spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem i na trwałe wpisała do kanonu polskiej literatury pięknej.

Lektura dla szkół średnich

Niniejszy "Poczet królów i książąt Polskich" posiada nie tylko walory poznawcze i edukacyjne, ale dzięki swej formie graficznej jest niewątpliwie źródłem doznań estetycznych. Interesującą ikonografię tworzą portrety władców, ciekawe zdjęcia oraz mapki z zaznaczeniem ważnych miejsc związanych z ich panowaniem. W procesie przyswajania wiedzy, zwłaszcza przez młodzież, ma to istotne znaczenie. Zachęcając Czytelników do lektury tej publikacji, szczególnie akcentuję sposób i język narracji, który jest jej największą wartością. Tekst zasadniczy uzupełniają liczne ciekawostki z życia i czasów poszczególnych monarchów, co znacznie wzmacnia jego przesłanie.
Prof. dr hab. Lech Wyszczelski

Publikacja Andrzeja Marca przedstawia ważny okres w dziejach państwa polskiego, jakim były dwunastoletnie rządy Ludwika Węgierskiego. Ostatnie monograficzne opracowanie tego zagadnienia wyszło spod pióra Jana Dąbrowskiego sto lat temu (Ostatnie lata Ludwika Wielkiego 1370–1382, Kraków 1918). Marzec, wziąwszy pod uwagę szereg kwestii dotyczących zarówno ustroju Królestwa Polskiego, jak i wiedzy na temat funkcjonowania ówczesnego społeczeństwa, przedstawił całościowe ujęcie tematu.

Książka składa się z pięciu rozdziałów oraz szczegółowej bibliografii. W pierwszym rozdziale autor przedstawił dzieje Królestwa Polskiego na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIV stulecia. Swoje rozważania rozpoczął od analizy opisu przybycia do Krakowa i koronacji królewskiej Ludwika Węgierskiego, przedstawionego w Kronice Jana z Czarnkowa. Rozdział drugi opisuje objęcie władzy przez Ludwika Węgierskiego – zasadniczym celem badacza było uchwycenie relacji między poddanymi a monarchą i możliwe zarysowanie ewolucji postaw elitarnych kręgów Królestwa Polskiego. Rozdział trzeci stanowi próbę wyświetlenia na nowo okoliczności, które doprowadziły do wystawienia przywileju koszyckiego przez króla Ludwika we wrześniu 1374 roku. W dwóch końcowych rozdziałach monografii autor przedstawił ostatnie lata panowania Ludwika.

Najważniejsza część sporu o Ordynację Zamojską toczyła się w latach 1665-1673 i była istotnym konfliktem politycznym w państwie polsko-litewskim w tym okresie.
 Książka ta stanowi nie tylko opis tej rywalizacji, która sama w sobie nie doczekała się dotychczas osobnego opracowania. Odpowiada też na liczne związane z nią pytania badawcze. Jest więc skierowana do wszystkich tych, którzy chcą wiedzieć nie tylko „jak coś się stało”, ale też „dlaczego coś się stało”. Sięgnąć po nią może każdy. Nawet ktoś, kto na co dzień nie zajmuje się zawodowo historią. Do walki o spadek po III Ordynacie – zmarłym bezpotomnie 7 kwietnia 1665 r. Janie „Sobiepanie” Zamoyskim – stanęło w sumie osiem osób. Zgodnie ze statutem Ordynacji i ostatnią wolą zmarłego prawo do dziedziczenia majątku posiadała boczna linia Zamoyskich. Nie uznawały go jednak pozostałe strony sporu. Wspomniany konflikt był ważnym tematem nie tylko spraw w sądach i trybunałach, ale też obrad niemalże wszystkich sejmów i sejmików tego okresu. Rywalizujące strony nie zawahały się też uciec do walki zbrojnej. Stanowił problem polityczny, który miał wpływ na wiele innych wydarzeń zaistniałych w tym czasie; na przykład na przebieg sejmu elekcyjnego 1669 r., niemalże przyczyniając się do jego zerwania, czy na rywalizację stronnictwa królewskiego z tzw. „malkontentami” za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego. W jego rozwiązanie musiało zaangażować się całe aktywne politycznie społeczeństwo I Rzeczypospolitej. Niewątpliwie niósł on ze sobą duże zagrożenie nie tylko dla jedności politycznej państwa polsko-litewskiego, ale też (choć jedynie pośrednio) dla jego suwerenności. Stał się też jedną z przyczyn zwiększania się niewydolności politycznej Rzeczypospolitej, która finalnie doprowadziła do jej upadku.