Kobieta osobna i miasto

Na tom Ewy Elżbiety Nowakowskiej Najpierw oddech. Eseje, recenzje, szkice składają się zarówno teksty publikowane w takich pismach, jak „Topos”, „Fraza”, „Tygiel Kultury” i „eleWator”, jak i nigdzie nie drukowane artykuły. Część pierwsza książki poświęcona jest pisarzom obcojęzycznym (m.in. T.S. Eliotowi, Mertonowi, Borgesowi, Szekspirowi, Blake’owi, Cortazarowi), druga – polskim (m.in. Lipskiej, Zechenter-Spławińskiej, Herbertowi, Moczulskiemu, Lisowskiemu, Strumykowi), a trzecia zawiera wspomnienia oraz eseje o sztuce i miejscach. Autorka, świadoma przemian we własnym pisaniu i myśleniu, uzupełniła teksty i opatrzyła je komentarzami.

„Ewa Elżbieta Nowakowska, krakowska poetka, tłumaczka i eseistka, należy do tych pisarek, które od samego początku swej drogi twórczej otwarcie wyrażają zachwyt rodzinnym miastem oraz szeroko pojętym światem. Jej najnowsza książka Najpierw oddech. Eseje, recenzje, szkice, także stanowi zapis zauroczeń Autorki – książkami pisarzy obcych, głównie angielskojęzycznych, i polskich, w tym zwłaszcza krakowskich. Ale te eseje zawierają nie tylko empatyczną, subiektywną lekturę wrażliwej na materię słowa poetki, lecz także dialog z kontekstami sztuki, historii, przekładoznawstwa (a nawet autoprzekładu) czy biblijnego archetekstu. Książkę tę można czytać jako literacki pamiętnik Autorki z dwudziestu kilku lat – jej zainteresowań, fascynacji i inspiracji, ale także jako busolę trafnych wyborów – oryginalnego zmierzenia się z dziełami wybitnymi, a czasem odkrycia mniej znanych twórców”.

prof. zw. dr hab. Gabriela Matuszek-Stec

Niech nikt nie da się zwieść tytułowi tomu, poeci czasem sugerują dziwne tropy, czasem wiodą nas na manowce. Dla mnie jest to przede wszystkim męska poezja wieku dojrzałego, kiedy „Życie upuściło nam [już] krwi”, kiedy „Nic już nie zdumiewa / nawet teatr cieni”, a „najtrudniejsze drogi / są już chyba / za nami”. Jest nutka żalu za śląskie losy, gdzie „Wystawiono na sprzedaż całe nasze pokolenia”. Nie ma tu jednak afektowanego buntu czy mocno zaznaczonej nostalgii, choć rysuje się obawa „Czy zdążę napisać naszą odyseję?”. Mądrość tego tomu zamyka się w zdaniu „Włosy siwieją dla samych siebie”. Intrygującym dodatkiem są marginalia, w których autor – wydaje się – poczuwa się do obowiązku zajęcia stanowiska wobec spraw wielkich tego świata. Obnaża swą publicystyczną naturę czy tylko chce zaznaczyć swój udział w dyskusji…? Warto sprawdzić! Maciej Zalewski

Tadeusz Dołęga-Mostowicz (1898–1939) – najpoczytniejszy polski autor w dwudziestoleciu międzywojennym. Twórca takich nieprzemijających przebojów czytelniczych, jak Kariera Nikodema Dyzmy czy Znachor, żeby wspomnieć tylko te najbardziej znane. Wbrew powszechnemu mniemaniu powieść Kariera Nikodema Dyzmy, wydana w 1932 roku, nie była jego debiutem jako człowieka pióra. Na przełomie lat 1924/1925 T. Dołęga-Mostowicz został felietonistą dziennika „Rzeczpospolita”.

Czyście zauważyli Państwo, jak wiele rzeczy robią ludzie dla (...) „względów wyższych”? Mówi się kłamstwa, popełnia oszustwa, dokonuje fałszerstw, przemilcza się to, o czym trzeba krzyczeć, i krzyczy się o tym, co powinno się przemilczeć, obrzuca się ludzi błotem (...), robi się każdą podłość prywatną i każde świństwo publiczne dla... względów natury wyższej.

Fragment tekstu „Względy wyższe”



Czytając niektóre teksty Tadeusza Dołęgi-Mostowicza (1898–1939), aż trudno uwierzyć, że napisane zostały w XX-leciu międzywojennym. Nie tracą na aktualności, zmuszają do refleksji, śmieszą (choć czasem przez łzy).

„Dwór polski” to piąty tom tekstów niewydanych T. Dołęgi-Mostowicza, który oddajemy w Państwa ręce. Zawiera on wybór opisów i komentarzy dotyczących przede wszystkim życia na Kresach w XX-leciu. Ponadczasowość i prawdziwość, dla których szczególnie warto czytać stare, choć niestarzejące się felietony autora, widać szczególnie w tekstach, które dotyczą problematyki życia społecznego i politycznego Polaków. To swoisty dokument epoki, który czyta się jednym tchem. O czym świadczą współczesne autorowi recenzje:



Tadeusz Dołęga-Mostowicz jest bezsprzecznie najpoczytniejszym obecnie pisarzem. Tłumaczy się to po prostu: obok wnikliwego wyczucia współczesności, którą Mostowicz czuje jak nikt, zna on świetnie psychikę mas czytelniczych i wie jak do nich trafić.

„Echo”

Kąt widzenia to zapisy znakomitego krytyka literackiego i historyka literatury, które pochodzą głównie z jego autorskiej rubryki Notatki literackie prowadzonej na łamach miesięcznika „Odra”. Kilka z nich opublikowanych zostało w „Tygodniku Powszechnym”, „Kwartalniku Artystycznym” i „Nowych Książkach”, są tu także teksty dotąd niedrukowane. Jak możemy przeczytać w posłowiu do książki: „Nie jest to dziennik krytyka. Krytyk czyta systematycznie nowości, towarzyszy autorom, proponuje nowe kategoryzacje. Także kiedyś towarzyszyłem, ale autorzy, którym towarzyszyłem, poumierali albo się postarzeli. Dużo tu nekrologów. Ale są też poetyckie debiuty”. Ten niejednorodny gatunkowo zbiór tekstów z lat 2004–2015, na który złożyły się notatki, recenzje, wspomnienia, sylwetki oraz przypisy, układa się nie tylko w prywatną opowieść o samej literaturze, ale także o jej obecności w życiu publicznym i społecznym. Literacki świat oglądany jest tu nie tylko przez krytyka i wykładowcę akademickiego, ale także świadka historii i politycznych przemian. „Pisząc o książkach odnoszących się do tamtych czasów, o obrachunkach z okresem stalinowskim – pisałem o nich przed kilku laty jako o czymś w odczuciu społecznym jeszcze świeżym. Dziś czuję: to już tylko pamięć, tylko tradycja, wobec której mam pewną swobodę, która nie determinuje, ale żąda dokonywania wyborów”. Warto dodać, że najnowsza książka Jacka Łukasiewicza intryguje także stroną formalną, teksty, które porządkuje chronologia, układają się tu zarówno w rodzaj literackiego dziennika, jak i w krytyczną powieść.

Kto wymyślił nasz świat? Kto wymyślił tę upiorną, amfiteatralną strukturę życia, w której każdy organizm żywi się innymi organizmami, samemu będąc nieuchroonie skazanym na podobny los, co jego ofiary? Kim jest ten kosmiczny projektant, który tak pomysłowo i oszczędnie zaplanował biosferę naszej planety jako gigantyczne, żywe perpetuum mobile?

Ze wstępu: Książka ta odnosi się do dzisiejszego świata, do naszych warunków życia. Do systemu, którego, chcąc nie chcąc, jesteśmy uczestnikami. Pokazywany jest on z różnych perspektyw, zawsze krytycznych, ale odmiennych, a więc skupiających się na rozmaitych rzeczach. One się dopełniają, a nie wykluczają. Które uznamy za najważniejsze, zależy od nas. Inni mogą nam w tym pomagać, lecz nie wyręczać. Dają szkło powiększające, otwierają opakowanie, ale oczy i myśli musimy mieć własne.