Królestwa Karolingów 751-987

Od tłumacza
Prezentujemy czytelnikowi obszerny wybór tekstów zamieszczonych we francuskim miesięczniku „Les Documents maçonniques” („Dokumenty Masońskie”) wydawanym w Vichy od października 1941 do roku 1944 przez Bernarda Fay (1893-1978), historyka i dyrektora paryskiej Biblioteki Narodowej, rojalistę, po wojnie więźnia IV Republiki aż do ucieczki w 1951 roku. Artykuły autorów czasopisma odsłaniają przed nami tajniki masonerii od XVIII wieku do II wojny światowej oraz epizody dziejów wciąż pomijane w opracowaniach i monografiach.
Publikowany tu wybór z „Les Documents maçonniques” zapoznaje nas również specyficznym okresem dziejów Francji – czasami II wojny światowej. Okres ten potępiano (wraz z wybranymi funkcjonariuszami rządu Vichy) po nastaniu IV republiki w 1945 roku. A potępieniu wciąż towarzyszy nieznajomość faktów z tego okresu, zwykle prezentowanych z perspektywy rzeczywistych zwycięzców wojny, oraz całkowite wypaczanie motywów kierujących Francją marszałka Pétaina.
Prezentowany przekład zachowuje specyfikę artykułów, polemik i sprostowań charakterystyczną dla czasopisma, poczynając od wstępniaka wydawcy w numerze październikowym z 1941 roku. Wobec powszechnego dostępu do źródeł internetowych przypisy ograniczono do minimum. Tłumacz może tylko życzyć Czytelnikowi tej samej emocji, której sam doświadczył – emocji odkrywcy zapuszczającego się na obcy ląd źródeł historycznych, pomiędzy ludzi znanych dotąd z karykaturalnych opisów, a w źródłach znowu ożywionych. Dotyczy to zarówno autorów źródeł – wolnomularzy, jak i autorów opracowania – działaczy antymasońskich, wychowanych w tamtym pokoleniu na ogromnym dziele prałata Ernesta Jouin, który w latach 1912-1914 i 1920- 1922 wydawał dostępny w Internecie „Międzynarodowy Przegląd Tajnych Stowarzyszeń” („Revue internationale des sociétés secretes”, RISS).

Autorka tej książki została uwiedziona. Winowajca: słynny francuski styl, lecz Joanna Nojszewska znalazła innych „poszkodowanych” i razem rozpracowali, na czym on polega. O najważniejszym francuskim towarze eksportowym mówią Polacy zakochani we Francji i – dla kontrapunktu – Francuzi zakochani w Polsce.
Gośćmi są między innymi: Andrzej Seweryn, Andrzej Chyra, Marek Bieńczyk, Paulina Młynarska oraz Maciej Zień. Moda, kino, wino, muzyka, kulinaria, uciechy codzienności, nigdy niepublikowane wspomnienia i anegdoty, czyli trzynaście apetycznych wywiadów, w przerwach zaś – frywolitki – mniej lub bardziej frywolne skojarzenia, które za bardzo nie odbiegają od tematu głównego (zostanie m.in. rozwiązana zagadka słynnych
francuskich piżam). A dla praktycznych – praktyczne francuskie adresy.

W tej książce francuski historyk Reynald Secher (ur. 1955) podejmuje bolesny, wprost traumatyczny temat z historii Francji: wojny wandejskie. Była to w sumie jedna przewlekła wojna domowa rozpoczęta w 1793 roku, gdy w trakcie rewolucji Francja stała się republiką. W Wandei, północno-zachodniej części kraju, w obronie religii i monarchii wybuchło powstanie – głównie chłopskie. Po jego stłumieniu doszło do represji mających zdaniem autora charakter ludobójstwa. Władze republiki oczekiwały od armii całkowitej eksterminacji ludności Wandei. Secher szczegółowo przedstawia historię wojen, przywołuje bardzo obfity, wstrząsający materiał w postaci dokumentów, relacji i danych statystycznych w celu zobrazowania przebiegu wydarzeń oraz ustalenia faktycznej liczby ofiar i zakresu strat materialnych. Źródła są w dużej mierze lokalne, często prywatne, odnalezione przez autora wśród mieszkańców Wandei. Teza o ludobójstwie wywołała we Francji żywy spór. Jego stawką jest niesławna rola Francji jako „prekursorki” totalitarnej przemocy, której ofiarą padła Europa w XX wieku. Secher, sam urodzony na terenie Wandei, od kilku dekad prowadzi walkę z „pamięciobójstwem” – walkę trudną, bo każdy naród wolałby zapomnieć o takich tragediach, jak we Francji sprawa katarów, protestanckich kamizardów w XVIII wieku czy szuanów w czasie rewolucji. Obecnie niektórzy parlamentarzyści francuscy chcą uznania wojen wandejskich za ludobójstwo.

Dzień, w którym zamilkł Paryż…
Wieczorem 15 kwietnia 2019 roku świat obiegła zatrważająca informacja: w płomieniach stanęła katedra Notre Dame. Miliony osób na całym globie z przerażeniem śledziły walkę z ogniem i odetchnęły z ulgą, gdy udało się go opanować. Dlaczego pożar wywołał tak silne emocje? Co sprawiło, że katedra Marii Panny stała się fundamentem europejskiej kultury i symbolem francuskiej duszy?
Agnes Poirier, odwołując się do najważniejszych momentów w dziejach Francji, pokazuje, jak w świadomości narodu umacniała się obecność świątyni. Notre Dame – będąca świadkiem koronacji Napoleona, wyzwolenia w 1944 roku czy pogrzebu generała Charles’a de Gaulle’a – stała się symbolicznym sercem Paryża. Wzbudzająca zachwyt budowla, wraz z Quasimodem, Esmeraldą i gargulcami zdobiącymi jej fasadę, jest też od lat ikoną popkultury. Pożar zmieni oblicze 850-letniej katedry, a batalia o odbudowę dopiero się zaczyna. Agnes Poirier uzmysławia nam, że w tej walce ścierają się liberalizm i konserwatyzm, tradycja i nowoczesność, ateizm i wiara. Czy Notre Dame wyjdzie cało z tego starcia? Zobaczymy!
„Wątpię, czy jakakolwiek książka opublikowana w tym roku będzie mogła się poszczycić równie wciągającym początkiem. […] Poirier relacjonuje te i wiele innych historii z niebywałym rozmachem, a przy tym ma oko do osobliwych detali”. „The Times” „Zapierająca dech, starannie udokumentowana i bez reszty wciągająca relacja z rozgrywającego się dramatu […], elegancka, dowcipna i niezmiennie kształcąca”. „The Observer” Agnes Poirier jest urodzoną w Paryżu, wykształconą w Londynie dziennikarką, komentatorką telewizyjną, krytyczką i pisarką. Regularnie pojawia się w brytyjskich i amerykańskich mediach, takich jak „The Guardian”, „The Observer”, BBC, Sky News, CNN. Pracuje jako redaktorka brytyjska we francuskim tygodniku o tematyce politycznej „Marianne”. Dzieli czas między Paryż i Londyn. Uwielbia jeździć na rowerze i słuchać Charles'a Treneta.

Emil Cioran (1911–1995), zaliczany dziś do najbardziej oryginalnych myślicieli XX wieku, większość życia spędził we Francji, którą wybrał na swoją nową ojczyznę – po Rumunii, kraju jego młodości. Osiadł we Francji jeszcze przed II wojną światową i niewiele później postanowił też pisać wyłącznie po francusku. Niniejsza książka jest jedną z dwóch ostatnich (obok Brewiarza zwyciężonych) napisanych po rumuńsku. Opublikowana została dopiero pośmiertnie w 2011 roku w Bukareszcie, 70 lat po jej powstaniu. Młody autor napisał ją pod wpływem określonych wydarzeń: w zajętym właśnie przez Niemców Paryżu, co dało mu okazję do refleksji nad francuską, a nawet całą europejską kulturą. Z perspektywy silnie prawicowych rumuńskich korzeni ocenia racjonalistyczną, oświeceniową Francję, interpretując jej dawną wielkość, a jednocześnie widomy upadek. Te błyskotliwe rozważania, zapowiedź późniejszych, bardziej aforystycznych dzieł, próbują uchwycić metafizycznego ducha Francji, a tym samym także pewnej formacji kulturowej, dla której ennui, egzystencjalna nuda, idzie w parze z pięknym pozorem. Oczywiście do formuł w rodzaju „Francuzi wolą celnie ujętą nieprawdę od prawdy źle sformułowanej” należy podchodzić z odpowiednim dystansem, nie sposób jednak nie dostrzec, że Cioran dokonał bardzo wczesnej analizy modernizmu z antymodernistycznej perspektywy.

Wandalizm był niewątpliwie jednym z najważniejszych przejawów rewolucji francuskiej, w znacznej mierze dokonywał się bowiem w zgodzie z nowym prawem. Biorąc pod uwagę ogrom strat wśród wybitnych i ważnych dzieł sztuki, wydarzenie to należy zaliczyć do największych katastrof kulturalnych w historii Europy. Książka François Souchala jest niezbędną lekturą dla każdego, kto interesuje się europejską historią i sztuką, jest napisaną ze swadą opowieścią o jednym z aspektów rewolucji, a zarazem wywodem starannie usystematyzowanym i opartym na niepodważalnych faktach. Niemałą rolę odgrywają też oceny i interpretacje autora, schodzą one jednak na dalszy plan wobec przytłaczającej siły wstrząsających danych historycznych. François Souchal - archiwista-paleograf i historyk sztuki, wybitny badacz francuskiej rzeźby czasów Ludwika XIV i Ludwika XV, emerytowany profesor Université de Paris-X, pracownik Archives nationales i Musées nationaux oraz były redaktor naczelny Gazette des Beaux-Arts.