Literatura ustna

Przedmiotem niniejszych rozważań jest dzieło, bynajmniej nie jako hermetycznie zatrzaśnięta i wpatrzona w samą siebie monada, lecz ukazana w barwnym spektrum ars creandi et legendi. Niepozbawiona metafizycznych tajemnic literatura w tych dwóch wyniesieniach, ku tworzeniu i odbiorowi, sięga swą ezoteryczną genezą odwiecznego dionizyjsko-apollińskiego dyskursu. Od zarania przenika ją archetyp pierwszego słowa-zdania, będącego całokształtem ludzkiej myśli wypowiedzianej na progu mowy. […] Ars scribendi niewątpliwie ugruntowana już została, nim człowiek przemówił, nim pomyślał, że warto powiedzieć coś, czego dotąd nie było, o czymś, co rozszerzy widzialny i niewidzialny kosmos. Ukryta w nim tęsknota nie tylko w nim drzemała, ale też uparcie dążyła do spełnienia. Toteż teleologiczna moc dzieła potrafi rozszczepić beczkę wszechświata i dać bystrym obserwatorom możność wejrzenia w transcendentalną szparę, przez którą przesączają się krople światła poznania.

Jest to rodzaj podsumowania ważnego nurtu w dziejach naszej humanistyki. Na pytanie „Co nam zostało ze strukturalizmu?” Janusz Sławiński odpowiadał przed laty: „wszystko” [. . .] Strukturalizm we wszelkich swych odmianach stawiał sobie za wzór modele lingwistyczne, choć wykraczał daleko poza tematykę językową. Maria Renata Mayenowa jako pole badań wybrała jednak właśnie tę tematykę, splot, gdzie łączą się sprawy języka i literatury. Zapoczątkowała w swej Pracowni Poetki Historycznej (IBL PAN) wieloletnią robotę w tej dziedzinie. Działalność pracowni promieniowała na inne polonistyczne ośrodki krajowe oraz znalazła uznanie w bliskich metodologicznie ośrodkach zagranicznych. Kierunek ten rozwijał się równolegle do naszego ściśle literaturoznawczego strukturalizmu, bardziej znanego, bo obejmującego szerszą problematykę kulturoznawczą. Oba warianty naszego strukturalizmu stale zresztą łączyły się unią personalną i merytoryczną, tak że ścisłych granic nie da się wytyczyć. Z recenzji prof. Zdzisława Łapińskiego Sięgając po parokrotnie wykorzystywaną i analizowaną w tomie metaforę mostu, można by powiedzieć, iż tą podstawową dyspozycją - „habitusem” naukowo-życiowej aktywności Teresy Dobrzyńskiej było budowanie mostów (współpracy, porozumienia czy wspólnej dyskusji, kontaktów, łączenia dziedzin czy ujęć traktowanych jako odrębne bądź nawet niewspółmierne) tam, gdzie wcześniej stawiano i dostrzegano jedynie bariery i granice. Ta właśnie postawa życiowa i strategia badawcza nie tylko sprzyjała oryginalnym i nowatorskim poszukiwaniom poznawczym Teresy Dobrzyńskiej, ale też zapewniła jej (jak sądzę) rangę autorytetu - ponad podziałami (dyscyplinowymi czy światopoglądowymi) - autorytetu tyleż naukowego, co autentycznie osobowego i osobistego. Z recenzji prof. Ryszarda Nycza

Aktualny, XXII już numer rocznika „Napis. Pismo poświęcone literaturze okolicznościowej i użytkowej” nosi tytuł "Warunkiem trwałości jest przemiana. Parafrazy, kontynuacje i aluzje literackie". Proponując ten temat, nie zamierzaliśmy ograniczać się do dzieł pisanych, powstałych na przestrzeni dziejów (tekstów literackich, okolicznościowych i użytkowych). Zakładamy bowiem, że używanie i rozumienie aluzji literackiej stanowi wyraziste świadectwo przynależności do danego kręgu kulturowego, połączonego wspólnotą znajomości pewnego kanonu dzieł, co potwierdza zarazem wspólnotę fundamentalnego systemu wyznawanych wartości. Kanon ów może być zdumiewająco trwały i żywotny (kontynuacje) lub też podlegać modyfikacjom, zmieniając się dla kolejnych pokoleń i stanowiąc odbicie różnorodnych wpływów kulturowych (odmiany parafraz w zakresie języka, stylu, tematu i tonu; nawiązania polemiczne i stylizacyjne – w tym parodia czy pastisz). Wyszliśmy bowiem z być może nieco prowokacyjnego założenia, że tradycja, która ma pozostawać żywa, musi być wykorzystywana i przekształcana także w sposób dyskusyjny czy obrazoburczy. Mamy nadzieję, że rozważania nad literackimi echami i lustrami zaowocowały powstaniem zbioru artykułów, które przekonująco zilustrują tytułową tezę – to właśnie przemiana umożliwia trwanie. Gdyż przemiana, przeobrażenie i przekształcenie to nie tylko świadectwo dyskusji z tradycją, po której śladach stąpają następcy, to przede wszystkim znak jej żywotności i warunek jej istnienia.

Publikacja niniejsza gromadzi materiały XXXII Konferencji Teoretycznoliterackiej zorganizowanej przez Katedrę Antropologii Literatury i Badań Kulturowych Instytutu Polonistyki UJ oraz Pracownię Poetyki Historycznej Instytutu Badań Literackich PAN pt. Narracja i tożsamość. Współczesne problemy antropologii literatury. W tomie drugim publikacji, Antropologiczne problemy literatury, zgromadzone zostały studia skoncentrowane na badaniach problematyki antropologicznej w literaturze i w literaturoznawstwie (tzn. przede wszystkim w teorii, historii oraz interpretacji literatury).

John Bryant (ur. 1949), literaturoznawca i edytor, profesor emeritus Hofstra University i współzałożyciel Digital Research Center at Hofstra University; redaktor (1990–2003) „Melville Society Extracts”, założyciel i redaktor (1999–2014) periodyku „Leviathan. A Journal of Melville Studies and of the Melville Electronic Library”; wieloletni członek oraz prezes (2016) Melville Society, laureat Distinguished Editor Award przyznawanej przez Council of Editors of Learned Journals (2015). Bryant poszukuje rozwiązań, które poszerzają zastosowanie narzędzi filologicznych i rozwijają edukację dzięki wykorzystaniu technologii cyfrowej. Wynikiem jego badań są rozprawy poświęcone teorii tekstu, m.in. The Fluid Text (2002), Melville Unfolding (2008), pionierskie edycje i projekty cyfrowe: H. Melville, Typee. A Fluid Text Edition (https://rotunda.upress. virginia.edu/melville/default.xqy, 2006), Melville Electronic Library. A Critical Archive (https://melville.electroniclibrary. org/archive.html, od 2009), a także TextLab, narzędzie do edycji płynnego tekstu (https://melville.electroniclibrary.org/textlab.html).

Pierwszy na polskim rynku wydawniczym podręcznik akademicki poświęcony tekstologii. Autorzy szczegółowo omawiają zagadnienia związane z tworzeniem, odbieraniem i przekształcaniem tekstów. Wykład został podzielony na 4 główne części: zagadnienia teoretyczne, pragmatyka tekstu, struktura i semantyka tekstu oraz działania na tekście. Całość uzupełniają przykładowe teksty przeznaczone do samodzielnych ćwiczeń obejmujących m.in. streszczanie, indeksowanie, komentowanie i adiustację.