Magazyn Pocisk Nr 2 (90) marzec/kwiecień 2024

Prezentowana monografia to specyficzna kontynuacja refleksji badawczej zapoczątkowanej książką Między rusofobią a rusofilią. Postawy, poglądy i realizacje w literaturze polskiej od XIX do XXI wieku (Gdańsk 2016). Kontynuacja , ponieważ uwaga wielu autorów, jak w poprzedniej publikacji, skoncentrowana została na analizie artystycznych formuł ujawniania się postaw polskich wobec Rosji. Specyficzna, gdyż szkice podporządkowane zostały namysłowi: czy (i jak) możliwe było (jest) polskie pisanie o Rosji bez wpadania w którąkolwiek ze skrajności: rusofobię i, znacznie rzadziej, rusofilię? [...] Autorzy prezentowanych szkiców podjęli wysiłek odnalezienia takich twórców, w których podejściu trudno się doszukać znaczących nastawień apriorycznych: symptomów rusofobii bądź rusofilii, idiosynkrazji bądź adoracji. (Ze Wstępu).

Książka jest pierwszą próbą całościowego zbadania i opisania codziennych praktyk piśmiennych polskiego psychologa Juliana Ochorowicza (1850–1917). Ponad sto zeszytów i notatników osobistych uczonego, dziś przechowywanych w archiwach biblioteki Zakładu im. Ossolińskich we Wrocławiu, stanowi niezwykłe i dotychczas niezbadane źródło wiedzy o intymnych praktykach piśmiennych autora Jak należy badać duszę?. Autorka dowodzi, że kluczowa dla psychologa metoda introspekcji, rozumiana jako ciągle ponawiane zwracanie się ku sobie, umożliwiła Ochorowiczowi wybór własnej drogi badawczej, a co za tym idzie – rezygnację z przetartych ścieżek rozwoju naukowego.

(…) praca jest nowatorska na tle dotychczasowych publikacji poświęconych sylwetce tego psychologa i jego naukowemu dorobkowi. Wiele jest w niej (…) oryginalnych interpretacji i spostrzeżeń. Na uwagę zasługuje również to, że praca uwzględnia w szerokim zakresie zapiski i komentarze w dziennikach tego naukowca, czym do tej pory nikt w systematyczny sposób się nie zajmował. Tym samym uzupełnia istotną lukę w badaniach na temat jego dorobku (Z recenzji prof. Pawła Dybla).

******

Julian Ochorowicz's Self-Economies of Writing. Everyday Writing and Research Practices of the Psychologist

The book is the first attempt to comprehensively examine and describe the daily writing practices of a Polish psychologist Julian Ochorowicz (1850–1917). More than one hundred notebooks of the scientist, now stored in the archives of the library of the Ossoliński Institute in Wrocław, constitute an extraordinary and so far unexplored source of knowledge about his intimate writing practices. The author proves that the method of introspection, crucial for the psychologist and understood as constantly repeated turning towards oneself, made it possible for Ochorowicz to choose his own research path and, consequently, to abandon the well-trodden paths of scientific development.

Fraza Limy – „bądź szybszy od śmierci” – oddaje w metaforyczny sposób jeden z podstawowych tematów, łączących kolejne rozdziały prezentowanych rozważań. Tematem tym jest idea totalnej egzystencji podmiotu, spajającego w wyobraźni heterotopiczną rzeczywistość, obejmującą życie i śmierć jako dokonującą się w nieograniczonym, nieliniowym czasie projekcję „cogito marzyciela”. Zasada „bądź szybszy od śmierci” oznacza w konsekwencji pragnienie upodmiotowienia wszelkich dostępnych kreacyjnej wyobraźni reprezentacji bytu, pojmowalnego jako „świat zadany” człowiekowi, by nie tylko rozpoznawał „dane” sobie, ograniczające „miejsce”, ale „miejsce” to otwierał, dokonując nieskończenie zróżnicowanych gestów transcendencji i transgresji.

Proponowane eseje wyrastają z uważnego wsłuchania się w powiązanie człowieka i miejsca, co, nieco patetycznie, można nazwać dobrym aktem poddaństwa, służby (w) miejscu. W centrum oglądu znajduje się człowiek lokalny, a wraz z nim doświadczenie kulturowe, które skrywa filozofię lokalności i opowieść o miejscu. Czym byłaby idea lokalności? Czy można podróżować bez idei domu? Czy człowiek lokalny ma moc tworzenia świata? Te i inne pytania towarzyszą rozważaniom nad człowiekiem umiejscowionym.

Poczucie kryzysu umiejscowienia siebie i braku gruntownego przepracowania idei zadomowienia w doświadczeniu ukierunkowuje nas w stronę afirmacji lokalności i człowieka lokalnego. Nadzieja na rozpoznanie misternych związków między człowiekiem i miejscem jest też rozwijaną nadzieją na wydobycie idei lokalności z uproszczonego obrazu tego, co swojskie, archaiczne, monolityczne i zamknięte. Transformacja myślenia o lokalności i człowieku lokalnym jest podyktowana nadzieją na „zluzowanie” nachalnej współczesnej nobilitacji wykorzenienia, mobilności, globalnego traktu kultury. Za afirmacją, jako gestem potwierdzającym wagę umiejscowienia człowieka, kryje się nadzieja na pokonanie zmityzowanego rozdzielenia człowieka wędrownego i osiadłego. Miejsce, z jego nawarstwioną gęstością doświadczeń, splata to, co wykorzenione i wychodzące, z tym, co przywiązane i zadomowione.

Całość stanowi 8 esejów, opatrzonych bogatym materiałem fotograficznym:



"W stronę afirmacji lokalności. Wprowadzenie";

"Człowiek lokalny i moc tworzenia świata";

"Sprawiedliwi. Punkty doświadczeń";

"Metropolis, lokalność i brak metafizyczny";

"Lokalne rzeczy to światowe rzeczy. Śląskie miejsce";

"To, co na uboczu. Po co na Śląsku chodzi się do upadłych parków?";

"Kruche i lokalne. Narracja o granicy kulturowej a świat więzi";

"O lękach wobec gestu nieprzebaczenia. Radykalna lokalizacja myślenia o człowieku".



Lokalna przestrzeń umiejscawia nas w punkcie doświadczeń, czyniąc nas odpowiedzialnym za umiejscowiony gest, ucieleśnione słowo i namacalny ruch. Rozważania nad człowiekiem umiejscowionym prowadzą do rozwijanej idei lokalności, w której, niczym w myśli przepastnej, odnajdujemy na nowo sąsiedztwo z rzeczami najdalszymi, bo będącymi najbliżej.

Analizując twórczość Petera Taylora (1919-1994), autorka podejmuje w książce temat współczesnej kobiecości amerykańskiego Południa jako praktyki performatywnej. Wychodząc z założenia, że kobiecość ta zasadza się na modelu "Idealnej Opiekunki" kultury Południa, oraz że ten ostatni jest "regionalnie nacechowanym" rozwinięciem XIX-wiecznego ideału Prawdziwej Kobiecości, ukazuje, jak model ów wpływał i nadal wpływa na trzy analizowane grupy kobiet Południa: białe mężatki z klasy uprzywilejowanej, białe kobiety niezamężne oraz kobiety czarne.

Książka jest próbą zademonstrowania, iż koncepcja "Idealnej Opiekunki", którą krytyka genderowa swojego czasu uznała za opresyjny model kobiecości, może być również postrzegana jako specyficznie twórczy sposób radzenia sobie z ograniczeniami narzucanymi kobietom Południa przez kulturę, którą przychodzi im się "opiekować".

Bulwersowały, kochały, walczyły o swoje miejsce w świecie baletu, ale przede wszystkim zmieniały oblicze współczesnego tańca. Dla jednej z nich Ravel skomponował słynne Bolero, inna kształciła umiejętności taneczne m.in. Lizy Minelli i Diane Keaton, kolejna oskarżyła Beyoncé o plagiat, jeszcze inna była żoną ambasadora Panamy. Jak pracowały? Jak wyglądało ich barwne życie? Która z pań zasługuje na miano królowej wśród tańczących kobiet?
Czas na kobiety – Jacek Marczyński postanowił napisać kontynuację książki „10 tańczących facetów” z 2014 roku, która prezentowała 10 największych tancerzy naszych czasów.

Tym razem czytamy o 10 tańczących paniach, wśród nich znalazły się: Isadora Duncan, Martha Graham, Marie Rambert, Margot Fonteyn, Maja Plisiecka, Alicia Alonso, Pina Bausch, Anne Terese de Keersmaeker, Sasha Waltz i Bronisława Niżyńska.

„Poziom baletu w ostatnich dekadach niesłychanie się podniósł. Tak mówiło się, co prawda, już ćwierć wieku temu, więc jeśli dziś tę opinię nadal się wyraża, mamy najlepsze potwierdzenie faktu, że balet nieustannie się rozwija. Obserwujemy ciągły postęp techniczny, poza tym dzisiaj balet jest bardziej sztuką choreografa, dawniej bardziej był chyba sztuką wykonawcy. A jednak nie poruszają mnie trzydzieści dwa fouettés, nawet jeśli wszystkie zostaną wykonane precyzyjnie w tym samym miejscu, gdyż tancerka umie zapanować nad tym, by podczas ciągłych obrotów nie przemieszczać się po scenie. Sztuka współczesna bardziej mnie porusza, tym niemniej lubię konwencjonalne przedstawienia baletowe pod warunkiem wszakże, że dostrzegam w nich osobowości. I właśnie na tym polega różnica między prawdziwym artyzmem, jaki prezentowała na przykład Maja Plisiecka i inne bohaterki tej książki, a jedynie bardzo dobrym tańcem.”
Krzysztof Pastor, Dyrektor Polskiego Baletu Narodowego