Miasto bajka

Wydanie trzecie, zmienione.

Ostrzegamy: Rosja Jacka Mateckiego wciąga! Od zaśnieżonych rozległych przestrzeni Kamczatki po pustynie Uzbekistanu, autor przemieszcza się po ogromnym rosyjskim terytorium, zwykle w bok od utartych szlaków, i swym czujnym reporterskim okiem ogląda kraj od środka. Nieważne, czy akurat odwiedza więzienie dla najcięższych przestępców zwane Białym Łabędziem, czy zagubioną w lasach mnisią pustelnię, trzy muzea poświęcone Josifowi Brodskiemu w mieście jego... zesłania czy zaułki Buchary - Matecki o każdym miejscu potrafi opowiedzieć fascynującą historię. Jego Rosja ma smak (fantastycznych, wielodaniowych posiłków albo chleba ze smalcem), zapach (kadzideł lub papierosów), a także twarz (ludzi z sercem na dłoni i zawodowych wyłudzaczy, artystów i zdegenerowanych alkoholików...). Jak pisze sam autor: Żaden ze mnie ekspert! Widziałem tylko to i owo. [...] Jedyne, co mogę, to zdać relację z kilku lat włóczęgi. Warto się powłóczyć razem z nim.

„Dwieście lat razem”, dzieło poświęcone historii współistnienia Rosjan i Żydów od końca XVIII w. po współczesność, ukazało się w dwóch tomach w latach 2001 i 2002. Niniejsze polskie wydanie to drugie, po niemieckim, tłumaczenie na świecie.

Trudny temat koegzystencji w jednym państwie społeczności wzajemnie dla siebie egzotycznych i często zantagonizowanych obrósł wieloma mitami. Autor starał się zbadać go wszechstronnie. Dążył do zrozumienia racji obu stron, ale też obie nawołuje do uznania swoich win. Książka jest tym bardziej interesująca dla polskiego czytelnika, że liczna żydowska obecność w Rosji była efektem rozbiorów naszego kraju. Polskie odniesienia są w książce nader liczne.

Putin rządzi Rosją już ponad 21 lat. Nic nie zapowiada, by to się miało szybko zmienić Potężne wojsko, wszechobecna propaganda i wszechwładne siły bezpieczeństwa. Ograniczanie wolności demokratycznych i obywatelskich, dobrze znany w krajach komunistycznych kult jednostki. Cyberprzestępstwa, zabójstwa polityczne i zbrojne ataki. Świat patrzy na współczesną Rosję z mieszaniną strachu, respektu i podziwu. Rosja ma wielkie pieniądze i silną armię. Rosja to Władimir Putin. Niewiele można mu zrobić i trzeba się z nim liczyć. Jak Polskę widzą z Kremla? Czego jeszcze nie wiemy o rządach Putina? Co sami Rosjanie myślą na temat własnego kraju?

Robert Service, jeden z najwybitniejszych historyków specjalizujących się w dziejach Rosji i ZSRS, autor biografii Lenina, Stalina i Trockiego, w swojej najnowszej książce opisuje kulisy rządów człowieka, który nagiął do swej woli naród i dużą część świata. Rządzi Rosją niepodzielnie od ponad dwóch dekad i nie powiedział jeszcze ostatniego słowa.

Oddajemy do rąk polskiego czytelnika dzieło, które nie jest prostym tylko sprawozdaniem z wydarzeń, które przywiodły Rosję od słabo oświeconej monarchii do reżimu autorytarnego socjalizmu. Autor, znany amerykański specjalista od spraw Rosji i Związku Sowieckiego, dokonuje analizy zjawiska sowieckiej rewolucji i pomaga czytelnikowi lepiej zrozumieć proces następowania po sobie kolejnych faz instalowania się tam systemu, który nazywa ideokracją biurokratyczną.

„To jest taki Russian Style! 12 000 kilometrów na kraniec Rosji... i z powrotem"" nie jest klasyczną książką podróżniczą. Nie jest relacją z podróży, choć o podróży opowiada. Podróży pełnej nieplanowanych zwrotów i przypadków. Maciej Stroiński, pojechał na koniec kontynentu, aż do Magadanu nad Morzem Ochockim. Koleją Transsyberyjską i autobusem. Choć nie jest podróżnikiem, to świadomie zrezygnował z wygód, które gwarantuje samolot, choć w jego książce samolot też musiał się pojawić. Stroiński, jako rasowy reporter, uważnie obserwuje świat, który znika na naszych oczach i barwnie go opisuje. Te obrazy mają różne odcienie. Jest feria barw syberyjskiej przyrody, ale zaraz obok zdarta niebieska farba ze ścian porzuconych budynków, w których kiedyś toczyło się życie. Prawdziwy koloryt tej książki jednak tworzą ludzie. Opowiadają swoje historie i pokazują swój świat. Zapraszają do niego Stroińskiego, który koduje każdy szczegół, czytelnikom podpowiadając hasła potrzebne do zrozumienia tytułowego „russian style”. Maciej Stroiński nie jest zakochany w Rosji. Nie jest także jej antagonistą. Jest obserwatorem, który próbuje zrozumieć zjawiska. Brutalnie nazywa absurdy, którymi ten potężny kraj otacza mieszkańców, ale gdy jest ku temu okazja, pisze o kraju Puszkina, Lenina i Putina z prawdziwą sympatią. Choć można chwilami odnieść wrażenie, że najczęściej występującym odczuciem autora jest… niedowierzanie. Dlaczego warto sięgnąć po książkę Macieja Stroińskiego – „To jest taki Russian Style!”? Bo czyta się ją jak książkę przygodową, a chwilami nawet awanturniczą. Autor, który wyjeżdżając kompletnie nie pamiętał języka rosyjskiego, po kilkunastu dniach w królestwie Miszki, postanowił rzucać się chwilami w najgłębszą rosyjską wodę. I nie chodzi tu tylko o Bajkał, w którym Stroiński postanowił popływać pomimo ostrzeżeń miejscowych…

O ROSJI, JAKIEJ NIE ZNACIE
Książka burzy utrwalony obraz patriarchalnej Rosji i udowadnia, że system oparty na niewolnictwie powinien budzić wstyd i zdziwienie, a nie nostalgię. W chwili zniesienia pańszczyzny w 1861 roku dwadzieścia trzy miliony rosyjskich obywateli stanowiło prywatną własność ziemiaństwa. Chłopi byli sprzedawani jako żywy towar, przegrywano ich w karty, zsyłano na Syberię, okrutnie karano za nieposłuszeństwo i składanie skarg. Wiele postaci skrzywdzonych chłopów opisanych przez Turgieniewa, Tołstoja, Puszkina czy Dostojewskiego miało swoje pierwowzory w realnym życiu. Przykład okrutnego księcia Gagarina, który torturował i zabił służącego, po czym zainscenizował jego samobójstwo, jest tego najlepszym dowodem. Tak jak i plastyczne opisy chłopskich buntów, przeważnie zakończonych rzezią lub zsyłką.
Borys Kierżencew odkrywa nowe karty historii naszego wschodniego sąsiada i skłania do refleksji nad zjawiskiem niewolnictwa w Europie Wschodniej.