O Platonie, Arystotelesie i o sobie samym

Od początku XX w. dominujący dyskurs interpretacyjny utożsamia kultury modernizmu skandynawskiego z postępem, optymizmem, emancypacją, równouprawnieniem i spełnioną utopią społeczną. Książka A propos Inferno ukazuje inne oblicze literatury i kultury północy Europy. Miejsce centralne zajmują w niej figury zejścia, ruch ku dołowi wiodący od współczesności do tradycji literackiej i kulturowej, od oficjalnej religii do heretyckich wędrówek po sferach piekielnych, od antropologii logocentrycznej do poetyki cielesności, od porządku symbolicznego do semiotycznego. Książka ukazuje procesy formowania się kanonu literackiego, konstruowania i dekonstruowania prekursorów, dialogu intertekstualnego, translacji między kulturowej a wreszcie przekraczania granic między literaturą a innymi obszarami kultury na przykładzie tekstów Augusta Strindberga, Knuta Hamsuna, Oli Hanssona i Gunnara Ekelöfa.

Od wielu lat zajmuję się rosyjską myślą filozoficzną, społeczną, religijną: najpierw filozofią narodników, później sporem słowianofilsko-okcydentalistycznym, wreszcie koncepcjami Włodzimierza Sołowjowa. Pracy nad filozofią Sołowjowa towarzyszyły, rzecz jasna, badania poświęcone jej źródłom, kontekstom, horyzontom historycznym i teoretycznym; powstawały w związku z tym teksty względnie autonomiczne wobec Sołowjowa (a poświęcone choćby Dostojewskiemu, Fiodorowowi, Tołstojowi). Próbowałem śledzić konsekwencje i owoce filozofii Sołowjowa, zależało mi przy tym na ukazywaniu wielostronności wpływu i inspiracyjnej mocy jego myśli; powstawały więc przy tej okazji studia o myśli Szestowa, Bierdiajewa, Franka, Bachtina, a także bardziej przekrojowe oraz syntetyczne ujęcia filozofii rosyjskiej, skupiające się na jej ogólnym charakterze i określających ją tendencjach. Istotną motywacją i sprzyjającą okolicznością tych badań był „powrót” rosyjskiej filozofii emigracyjnej do ojczyzny po upadku ZSRR, dokonane w krótkim czasie szerokie udostępnienie czytelnikom i badaczom całej rosyjskiej spuścizny filozoficznej, intensywne i owocujące monografiami studia i dyskusje nad rosyjską filozofią, zwłaszcza filozofią religijną, prowadzone w Polsce, Rosji, jak i na Zachodzie. Końcowe partie tej książki są zarazem hołdem dla dwóch moich filozoficznych mistrzów: Andrzeja Walickiego i Marka Siemka.
Janusz Dobieszewski

Wbrew powszechnym dziś tendencjom do kompromisu i rezygnacji, autorzy postanowili napisać książkę zaangażowaną, która nie byłaby utopią, lecz ich wkładem w walkę rozgrywającą się na progu nowego stulecia.
Odbudowa. Marks stworzył wielką utopię dwudziestego wieku. Choć doznała ona wielu porażek, Marksowskie wyzwanie pozostaje aktualne. Autorzy starają się je zrekonstruować i oprzeć na stabilniejszych podstawach. Proponowana przez nich gruntowna przebudowa teoretyczna korzysta jednocześnie z narzędzi filozofii i ekonomii, czerpie z historii i socjologii.

Nowy marksizm. Współczesne społeczeństwa są podporządkowane dwóm społecznym siłom – jedna z nich wiąże się z własnością kapitału, druga z organizacyjnymi i kulturowymi kompetencjami specjalistów. Autorzy wzywają do zawiązania sojuszu klas podporządkowanych ze specjalistami i wyeliminowania siły związanej z własnością kapitału. Walka powinna toczyć się równolegle na dwóch frontach i doprowadzić do zniesienia wszystkich przywilejów.

Dla nowego świata. Neoliberalizm doprowadził do końca proces tworzenia się systemu państw narodowych uporządkowanego według hierarchii imperialistycznej. Stopniowo zaczyna się w nim jednak pojawiać nowa logika rodzącego się państwa światowego, w którym dochodzi do globalnej symbiozy walki klas, walki o równość narodów oraz równość płci.

Ponownie narodzisz się w jakimś łonie, ponownie ukształtuje się twój szkielet, ponownie trafi ta właśnie stronica do tych samych twoich rąk, ponownie przemierzysz wszystkie godziny aż do godziny twej niepojętej śmierci [Borges, Doktryna cykli].
Sformułowanie Jorge Luisa Borgesa wydobywa inspirującą siłę Nietzscheańskiej myśli o wiecznym powrocie, a równocześnie uwypukla jej przenikliwy i dojmujący charakter. Zdanie sobie sprawy z możliwości takiego powtórzenia może prowadzić do zakwestionowania oczywistości naszego trwania w czasie, wyobcowuje nas z nas samych. Idea wiecznego powrotu skłania do zadania pytania, które od tej pory powinno nam towarzyszyć nieustannie: „Czy chcesz tego jeszcze raz i jeszcze niezliczone razy?”.
Hanna Buczyńska-Garewicz, komentując chyba najbardziej znane wyrażenie tej idei – paragraf 341 Wiedzy radosnej – twierdzi, że na to pytanie można odpowiedzieć dwojako: wściekłością „zgrzytania zębami” lub „boską radością powtórzenia”, która rodzi się wraz z umiłowaniem wiecznego powracania losu. Monografia Boska radość powtórzenia. Idea wiecznego powrotu ponawia pytanie o filozoficzne znaczenie Nietzscheańskiej idei wiecznego powrotu w przekonaniu, że wywołane w ten sposób odpowiedzi będą istotne nie tylko dla badaczy pism Nietzschego, lecz także dla wszystkich zainteresowanych problemem ludzkiego istnienia w czasie.
Prezentowana praca jest próbą, z jednej strony, ustosunkowania się do obecnych w literaturze interpretacji „myśli przepaścistej”, poddania ich refleksji i krytyce, z drugiej – pokazania nowych możliwości jej rozumienia. Obok rozważań filozoficznych proponuje rozważania filologiczne, które porządkują system pojęć związanych z kategorią czasu w języku greckim oraz w literaturze greckiej..

Charles Sanders Peirce jest myślicielem, którego nie sposób przypisać do żadnej szkoły lub kierunku filozoficznego. Niewierny uczeń Kanta, pragmatysta odcinający się od innych pragmatystów, wybitny logik uznający siebie za idealistę. Peirce niewątpliwie wyrastał ponad doktrynalne podziały, gdyż był jednym z myślicieli, który nadał zupełnie nowy kierunek filozofii. Jego twórczość przyczyniła się bowiem do najważniejszego przełomu we współczesnej filozofii – zerwania z paradygmatem mentalistycznym i powstania paradygmatu lingwistycznego.

Dlatego książka ta stanowi próbę opisania kształtowania się wspomnianego przełomu w myśli amerykańskiego filozofa w oparciu o bogaty materiał źródłowy.

Przedstawiony tom jest próbą ukazania kluczowego znaczenia wartości jako obiektu konstytuującego oraz kształtującego zarówno działania zbiorowe człowieka, jak i samą kondycję człowieka jako takiego. Wartości pojmowane są tu jako czynniki określające kierunek ludzkiej aktywności, związane z reguły z sytuacją wyboru. Tytuł tomu Człowiek w świecie wartości odzwierciedla podstawową charakterystykę ludzkiej kondycji – człowiek ujmowany nie abstrakcyjnie, ale uspołeczniony jest w swych działaniach, ukierunkowany ku wartościom i tylko w takim świetle może być właściwie odczytany sens jego działań i zamierzeń. Książka składa się z ośmiu artykułów przygotowanych przez pracowników naukowych, w większości związanych z Instytutem Komunikacji Społecznej i Mediów Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, którzy mają nadzieję, że przedstawione teksty staną się ważnym przyczynkiem do dyskusji o roli kategorii pojęciowej wartości w szeroko pojętej humanistyce.