Odbudowa i restauracja zabytków architektury w Polsce w latach 1918-1930 teoria i praktyka

Wraz z zagładą Żydów w czasie II wojny światowej została zniszczona ich kultura materialna. Większość obiektów związanych z religią i kulturą zburzono. Dom przedpogrzebowy na żydowskim cmentarzu przy ulicy Miodowej w Krakowie pozostał jednym z niewielu tego typu obiektów zachowanych w Europie Środkowej. Ocalał, bo hitlerowcy zamierzali w nim urządzić miejskie krematorium. Wielkość domu i sposób jego dekoracji odpowiada ogólnej tendencji przemian w obyczajach Żydów w XIX i na początku XX wieku. Budynek wykorzystywano do przygotowania zwłok do pogrzebu i samego pogrzebu. Wygłaszano w nim obowiązkową mowę pogrzebową. Zachowane na ścianach domu przedpogrzebowego modlitwy przypominają o praktykowanej z dawien dawna liturgii.

Autorka buduje interpretacje wybranych dzieł architektury i sztuki wokół pojęć zapożyczonych z nurtów fenomenologii (Hans-Georg Gadamer, Maurice Merleau-Ponty, Hermann Schmitz), psychologii postaci (Rudolf Arnheim, Juliusz Żórawski) oraz współczesnej estetyki atmosfer (Gernot Böhme, Tonino Griffero) i pokrewnych jej teorii architektury (Hubert L. Dreyfus, Alberto Pérez-Gómez, Peter Zumthor).

Grunt i horyzont, pole sił wizualnych w architekturze, przezroczystość i przejrzystość, przestrzeń bezkrawędziowa, atmosfery i nastroje, niesamowitość to terminy ułatwiające opis doświadczenia dzieł architektury i sztuki, takich jak zbudowany wokół drzewa pawilon „L’Esprit Nouveau” Le Corbusiera i Pierre’a Jeannereta (1925), projekt pomnika Droga do Żelazowej Woli Krystiana Burdy (1961) czy architektoniczna makroinstalacja Chmura Jacka Damięckiego (1994).

Grunt i horyzont… to refleksje z lat 2013–2020 na temat teorii i historii architektury nowoczesnej oraz przestrzeni i reprezentacji architektury we współczesnych sztukach wizualnych.

The reflections from the years 2013-2020 concerning the theory and history of modern architecture as well as space and the representation of architecture in modern visual arts. The interpretations of selected architectural and art. Works are built around the notions borrowed from phenomenology (Hans-Georg Gadamer, Maurice Merleau-Ponty, Hermann Schmitz), Gestalt psychology (Rudolf Arnheim, Juliusz Żórawski), modern aesthetics of atmospheres (Gernot Böhme, Tonino Griffero) and theories of architecture related to it (Hubert L. Dreyfus, Alberto Pérez-Gómez, Peter Zumthor).
The ground and the horizon, visual forces in architecture, transparency and clarity, edgeless space, atmospheres and moods, weirdness – these are the terms which facilitate experiencing works of architecture and art. Such as „L’Esprit Nouveau” – a pavilion built by Le Corbusier and Pierre Jeanneret around a tree (1925), a monument design “A Road to Żelazowa Wola” by Krystian Burda (1961) or “Cloud” – an installation by Jacek Damięcki (1994).

W swojej książce autor analizuje kompozycję dzieł architektury, które poznał i fotografował w wielu krajach Europy, Ameryki Północnej i na Bliskim Wschodzie. Dopatruje się zasad w przykładach historycznych i współczesnych, standardowych i osobliwych, wybitnych i powszednich.

Znakomity zbiór tekstów jednego z najwybitniejszych w Polsce znawców w dziedzinie architektury krajobrazu. Autor opisuje m.in.: pokusy w kształtowaniu krajobrazu, fragmentację przestrzeni, krystalizację postaci miasta, manowce partycypacji społecznej, opłacalność ładu przestrzennego, polską tradycję "sprawlu", ochronę i tworzenie piękna w otoczeniu człowieka, udział elit w zagospodarowaniu ziem górskich, dobrą i niedobrą tożsamość krajobrazu, skutki populizmu i postprawdy, pozycję urbanisty jako reprezentanta niechcianego zaufania publicznego oraz postać profesora Gerarda Ciołka.

Ta książka to lektura obowiązkowa dla badaczy, studentów i doktorantów tej dyscypliny, ale także przedstawicieli organów administracji państwowej i władz samorządowych mających bezpośredni wpływ na planowanie przestrzenne i kształtowanie krajobrazu w Polsce. Ogromna wiedza Autora i wspaniały język tych tekstów sprawiają, że jest to również publikacja nie do przeoczenia dla wszystkich zainteresowanych dalszymi losami miejsc, w których żyją.

Autor sporo miejsca poświęca „ochronie i tworzeniu piękna w otoczeniu człowieka i w dalszej scenerii kraju”. Odnosi się również do degradacji krajobrazu, sięgając do licznych przekładów, których praprzyczyną są ułomności krajowego systemu planowania przestrzennego. Podaje źródła powstawania chaosu w krajobrazie i jednocześnie podkreśla znaczenie działań środowisk naukowych – zarówno w sferze badawczej, jak i dydaktycznej. […] Tak wielowątkowe i jednocześnie precyzyjne ujęcie problematyki krajobrazowej nie znalazło jeszcze znaczącego miejsca w krajowym, a także europejskim piśmiennictwie (Z recenzji prof. dr. hab. inż. Krzysztofa Młynarczyka).

W pełni zgadzam się z Autorem twierdzącym, że nie umiemy albo nie chcemy rozważnie i zgodnie choćby z zasadami równoważenia rozwoju odnosić się do wartości, jakie dla naszego życia ma krajobraz. […] [zmiany] w krajobrazie, wynikające zarówno z chciwości inwestorów, jak i bezmyślności, są prawie nieodwracalne i niszczą to, co jest wspólnym dobrem i nieodnawialnym, jednostkowym zasobem. Zwracanie uwagi na takie fakty jest obowiązkiem wszystkich osób znających przykłady i powody zniszczeń oraz mogących pracować na rzecz ochrony krajobrazu. […] prof. A. Böhm jest jednym z najwybitniejszych polskich znawców tematu. Należy do grona animatorów kierunku architektura krajobrazu na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej […] Jest to świetnie zorganizowana pod względem intelektualnym szkoła naukowa, w której dziś kontynuowane są prace inspirowane przez Autora (Z recenzji prof. dr. hab. arch. Sławomira Gzella).

******

Landscape in Times of Populism and Post-truth

An impressive collection of texts written by one of the most eminent Polish landscape architecture experts. The author describes, among others, temptations to create landscape, fragmentation of space, crystallization of the city form, intricacies of social participation, profitability of spatial order, Polish tradition of urban sprawl, protection and creation of beauty in human environment, participation of elites in development of mountainous terrains, good and bad landscape identity, consequences of populism and post-truth, the role of an urban planner as a representative of unwanted public confidence and the figure of professor Gerard Ciołek.

W 1938 roku naziści wysadzili w powietrze największą po berlińskiej synagogę w Niemczech. Nikt sobie wówczas nie wyobrażał, że to zwiastun przerażającego gruzowiska, w jakie zamieni Wrocław II wojna światowa. Wedle komunistycznej propagandy finałem tej masakry było zakończenie walk i niezwłoczna odbudowa. Jednak Wrocław długo jeszcze był celem rabunku i barbarzyńskiej eksploatacji, z pejzażu miasta znikały zabytki. Siedem dekad po wojnie, pomimo astronomicznego rachunku strat, historycy nadal alarmowali o nasilającym się zjawisku niszczenia cennego dziedzictwa cywilizacyjnego...


NIEWIDZIALNE MIASTO to jedyna taka książka o stolicy Dolnego Śląska. Tragiczna opowieść zilustrowana ponad 400 zdjęciami o budowlach Wrocławia zrównanych z ziemią w latach 1938 - 2000.




OPINIE


Wydawać by się mogło, że o wojennych i powojennych zniszczeniach Wrocławia zostało już powiedziane wszystko. Ta książka jest jednak wyjątkowa. Autor nie tylko opisuje nieistniejące miasto, ale je POKAZUJE! Odkrywa „Niewidzialne białe plamy", rozprawia się z mitami, nie pomijając współczesnych problemów z ocalałym dziedzictwem. Wspaniały spacer po nieistniejącym mieście, placach, parkach, ulicach pełnych okazałych budowli, które pozostały jedynie na starych fotografiach.

Sebastian Borecki, zabytkidolnegoslaska.com




Kawał dobrej publicystyki. Kiedy za źródła bierze się autor powieści, płaskie obrazy stają się trójwymiarowe, barwne. I takie właśnie jest ,,Niewidzialne Miasto": pozwala poczuć, zobaczyć, zrozumieć. Do tego solidna warstwa dokumentalna i dosadny komentarz do rzeczywistości. Co tu dużo mówić, drugiej takiej książki o zabytkach długo, oj długo, nie będzie.

Maciej Wołodko, Czerwona Lista Zabytków Dolnego Śląska



Książka jest pierwszym na rynku polskim zestawieniem nieistniejących budowli stolicy Dolnego Śląska. Autor przedstawił nie tylko budynki zniszczone podczas II wojny światowej, ale także te wyburzone w czasach PRL i III RP, a jak się okazuje, takich było wcale niemało. Co więcej, odrzucił (i słusznie) rozpowszechniane nieprawdziwe informacje o zniszczeniu wielu budynków w 1945 r., podczas gdy w rzeczywistości zburzono je o wiele później. Książkę polecam wszystkim miłośnikom Dolnego Śląska, a Wrocławia w szczególności.

dr Jakub Jagiełło, Uniwersytet Warszawski



Spis treści


1. Z tym jednym wyjątkiem

2. Niekiedy źródła krzyczą

3. Niekiedy źródła milkną

4. Z miłości do miasta



Breslau

Kataklizm

Wrocław

Epilog



Stare Miasto

Śródmieście

Krzyki

Fabryczna

Psie Pole

Pomniki, fontanny



Wybrane źródła

W prezentowanej monografii przedstawiono wybrane, zrealizowane i niezrealizowane na terenie Syrii, projekty architektoniczne i urbanistyczne opracowane przez polskich specjalistów. Kraj ten od roku 2011 jest nieustannie niszczony działaniami wojennymi, które prowadzone są we wszystkich jego rejonach. W wielu przypadkach trudno jest dziś jednoznacznie stwierdzić, czy obiekty realizowane przez polskich urbanistów i architektów przetrwały działania wojenne.
Przedstawione w opracowaniu materiały projektowe są zbiorem dokumentów udostępnionych przez autorów wybranych dzieł. Projekty te stanowią tylko część wszystkich, które powstały w Syrii. Są to materiały, które udało się przywieźć naszym specjalistom do kraju. Dzięki licznym spotkaniom i rozmowom autorki książki z autorami projektów powstała możliwość przybliżenia działalności naszych rodaków w Syrii. Przedstawione w książce materiały niejednokrotnie są jedynymi, jakie pozostały autorom po opracowanych projektach. Część z wybranych przez autorkę projektów, stanowiących własność autorów, jest jedynym zachowanym egzemplarzem. Materiały źródłowe były bazą do stworzenia katalogu i digitalizacji prac udostępnionych na potrzeby naukowe. Większość zdjęć obrazujących zrealizowane projekty została zrobiona przez autorkę podczas licznych podróży do Syrii, w latach 2002–2007, jeszcze przed rozpoczęciem działań wojennych.
Wyniki rozmów przeszły najśmielsze oczekiwania, ponieważ wynikło z nich, że w prawie każdym zakątku Syrii Polacy realizowali swoje projekty i na stałe wpisali się w krajobraz tamtejszych miast. Niestety, nie wszystkie dokumenty udało się odnaleźć, nie do wszystkich osób udało się dotrzeć z racji nieubłaganego upływu czasu. Nie wszystkie materiały projektowe udało się autorom przewieźć do Polski. Dlatego przybliżenie tego tematu wydaje się być istotne z punktu widzenia historii architektury i polskich osiągnięć poza granicami kraju.