Ostatni świadkowie

Igor Kostin, przez „Washington Post” nazwany „człowiekiem legendą”, 26 kwietnia 1986 roku, zaledwie kilka godzin po wybuchu reaktora, przeleciał helikopterem nad płonącym czwartym blokiem elektrowni atomowej w Czarnobylu. W trakcie lotu wykonał kilkanaście zdjęć, ale promieniowanie zniszczyło film. Jedyna ocalała fotografia z kliszy obiegła cały świat.

Wstrząśnięty rozmiarami katastrofy i milczeniem władz, pozostał na miejscu, by udokumentować ewakuację ludności, ich rozpacz i cierpienia, skrajne lekceważenie bezpieczeństwa, ludzką lekkomyślność, ale też nieprawdopodobne poświęcenie likwidatorów i innych osób biorących udział w akcji ratunkowej.

Dwadzieścia lat po tych zdarzeniach, zmagając się z chorobą popromienną, wydał niezwykłą książkę, w której opisał udokumentowane zdjęciami dni tuż po wybuchu oraz tragiczne, rozciągające się na lata skutki katastrofy.

Extraordinary stories about what it was like to be a Soviet child during the upheaval and horror of the Second World War, from Nobel Laureate Svetlana Alexievich

What did it mean to grow up in the Soviet Union during the Second World War? In the late 1970s, Svetlana Alexievich started interviewing people who had experienced war as children, the generation that survived and had to live with the trauma that would forever change the course of the Russian nation. With remarkable care and empathy, Alexievich gives voice to those whose stories are lost in the official narratives, uncovering a powerful, hidden history of one of the most important events of the twentieth century.Published to great acclaim in the USSR in 1985 and now available in English for the first time, this masterpiece offers a kaleidoscopic portrait of the human consequences of the war - and an extraordinary chronicle of the Russian soul.

Każde przeinaczenie prawdy zwiększa niebezpieczeństwa, które nam grożą ze strony bolszewizmu. Ale właśnie dlatego, że pisałem prawdę, przedstawiłem całą ohydę życia bolszewickiego, tego człowieka, którego nie tylko, że jest głodny i źle odziany, ale przede wszystkim ma myśl trzymaną w obcęgach. Człowieka trzymanego w najgorszej katordze, bo katordze myśli.
Stanisław Cat-Mackiewicz

Nie wydaje się, by zestarzał się język, by zwietrzały diagnozy trafiające w najczulsze punktu ludzkiej psychiki poddanej totalitarnej presji. Niestety także nie możemy mieć pewności, że sam temat rozważań Mackiewicza – sytuacja takiej presji, ogłupiającej obcęgami masowej propagandy – jest już tylko wspomnieniem dawno przebrzmiałej historii. Dlatego warto chyba zobaczyć jak wygląda Myśl w obcęgach.
prof. Andrzej Nowak

Photographer Christopher Herwig first noticed the unusual architecture of Soviet-era bus stops during a 2002 long-distance bike ride from London to St. Petersburg. Challenging himself to take one good photograph every hour, Herwig began to notice surprisingly designed bus stops on otherwise deserted stretches of road. Twelve years later, Herwig had covered more than 18,000 miles in 14 countries of the former Soviet Union, traveling by car, bike, bus and taxi to hunt down and document these bus stops. The local bus stop proved to be fertile ground for local artistic experimentation in the Soviet period, and was built seemingly without design restrictions or budgetary concerns. The result is an astonishing variety of styles and types across the region, from the strictest Brutalism to exuberant whimsy.

Fascynujące wspomnienia agenta KGB – opowieść o podwójnym życiu, trudnych wyborach, rozterkach i zdradzie Jedna decyzja może zakończyć wszystko… lub doprowadzić do niespodziewanego odkupienia 8 października 1978 roku obywatel Kanady William Dyson wysiadł z samolotu na lotnisku O’Hare w Chicago i skierował się ku kontroli celnej. Dwa dni później William Dyson przestał istnieć. Jego tożsamość została wymyślona przez KGB, to dzięki niej młody, ambitny agent z Niemiec Wschodnich miał przedostać się do Stanów Zjednoczonych. Plan się powiódł i tak narodził się nowy szpieg: Jack Barsky. Pracował w konspiracji przez kolejne dziesięć lat, realizując tajne operacje w czasie zimnej wojny… aż w końcu znalazł się w sytuacji, która postawiła pod znakiem zapytania wszystko, w co (jak mu się zdawało) dotąd wierzył. W głębokiej konspiracji ujawni tajemne życie człowieka bez ojczyzny, i opowie historię, której nikt się nie spodziewał.

Niektóre opinie Sobczaka budzą mój sprzeciw. Ale nie mogę nie wyrazić przy tym szacunki dla bijącej z Dziennika szczerości. I ona też decyduje o wartości zapisów badacza i bacznego, choć niekiedy nader już krytycznego obserwatora. Sądzę więc, że Zmierzch ery Gorbaczowa i triumf Jelcyna zainteresuje wielu czytelników książki. Opis rodzącej się silnie transformacji ustrojowej w Polsce i jej początków w Rosji wybijam na pierwszy plan w Dzienniku profesora Sobczaka nie dlatego, by stanowił w nim dominantę treści, lecz dlatego że Autor jako historyk szybko zdał sobie sprawę, iż zrządzeniem losu stał się obserwatorem wielkiego przełomu historycznego. A mógł przecież ograniczyć się do rzeczy ważnych, ale nie tak gigantycznego kalibru.
prof. dr hab. Eugeniusz Duraczyński

Zafascynował mnie ten Dziennik. Niezbyt wielu historyków prowadziło podobny, tak starannie oddający wszystkie pasje i punkty widzenia. Prezentowany w Dzienniku moskiewskim tekst daje nam fantastyczny materiał oglądu spraw z tamtej strony. Niezbyt ufryzowany oddaje lepiej ducha epoki, zmagań nie tylko Autora niż nie jedno studium socjologiczne. Na kartach odżywają stare zapomniane spory, wielkie ówczesne wydarzenia, dziś nieinteresujące nawet badaczy epoki.
Prof. dr hab. Norbert Kasparek