Paradygmaty polskiej psychologii lat 80. XX wieku.

Autobiografia sławnego wiedeńskiego psychiatry, który wprowadził do psychologii metodę psychoanalizy. To osobiste wyznanie wybitnego myśliciela, twórcy kierunku, który zrewolucjonizował poglądy na temat ludzkiej psychiki i wywarł znaczący wpływ na naukę , kulturę i obyczajowość XX wieku. Freud, jak sam pisze, osiągnął światowy sukces na polu naukowym dzięki wytrwałej pracy i silnemu uporowi.

Trzeci tom Dzieł Sigmunda Freuda obejmuje wybór pism przedstawiających psychoanalityczne interpretacje psychologicznych procesów życia codziennego: dowcipu, komiki, humoru, sprośności, niesamowitości, pamięci i zapominania. Prace Dowcip i jego stosunek do nieświadomości oraz Humor przedstawiają metody zyskiwania rozkoszy z aktywności psychicznej w procesie powstawania dowcipu: rozkosz, utracona w wyniku procesu dojrzewania, musi zostać przywrócona człowiekowi jako euforia płynąca z przywołania nastroju dzieciństwa, który odnajdujemy w niepohamowanym śmiechu towarzyszącym dowcipowi, humorowi i sprośności. Te same założenia, jakie legły u podstaw Dowcipu, wykorzystuje Freud w studium O przeciwnym sensie prasłów, dowodzi, że ambiwalencję psychologiczną, charakterystyczną dla procesu powstawania marzenia sennego i dowcipu - ambiwalencję wynikającą z gry rozkoszy i braku rozkoszy - znaleźć można również w procesie powstawania słów używanych w najstarszych językach ludów cywilizowanych, paradoksalnie jednoczących w sobie dwa przeciwstawne znaczenia, informujące o występowaniu jakiejś cechy i o jej braku.
W pracy pt. Niesamowite Freud pokazuje uczucie niesamowitości jako wyraz procesu przywołującego dziecięcy lęk przed niezamierzonym powrotem tego samego, lęk przed sobowtórem, który - choć nosi wszelkie cechy podmiotu - przecież nie jest nim samym, jest bowiem niesamowity. Także ów lęk nosi wszelkie cechy ambiwalencji, bo chociaż w postaci sobowtóra rozpoznajemy to, co znane - i z tego czerpiemy rozkosz rozpoznania - to jednak znajdujemy w niej również to coś, co nie należy do nas: niesamowite.

Pierwsze polskie syntetyczne opracowanie psychologii analitycznej Karola G. Junga oraz wybranych inspiracji jungowskich we współczesnej psychologii i psychoterapii. Prezentuje podstawowe koncepcje psychologiczne Junga, m.in. teorie ekstrawersji i introwersji, typów psychicznych, kompleksów i archetypów nieświadomości zbiorowej, koncepcję Cienia, psychologię kobiecości i męskości, proces indywiduacji. Książka dla zainteresowanych psychologią głębi, psychoanalizą, psychoterapią, psychologią kultury.

Książka jest kontynuacją oraz dopełnieniem antologii Od Jekelsa do Witkacego. Psychoanaliza na ziemiach polskich pod zaborami 1900?1918 i realizuje dwa odmienne, choć uzupełniające się wzajemnie cele. Po pierwsze więc, pokazuje, że wbrew pokutującym nie tylko wśród laików opiniom psychoanaliza stanowiła w Polsce okresu międzywojnia realną siłę. Wywołała w rodzimych kręgach intelektualnych spory oddźwięk oraz zyskała grono oddanych zwolenników i zwolenniczek. Upewniają o tym fascynujące teksty zawarte w tej antologii. Wśród ich autorek i autorów znaleźć można zarówno postaci znaczące i szanowane w swoich środowiskach profesjonalnych (jak choćby Tadeusz Bilikiewicz, Stefan Borowiecki, Maurycy Bornsztajn, Gustaw Bychowski czy Natalia Zylberlast-Zandowa), jak i osoby mniej znane, stanowiące jednak „sól” naszej freudowskiej „ziemi”. Po drugie jednak, Polskie zmory prowokują do pytań, które dotyczą nie tylko przeszłości „polskiej psychoanalizy”, lecz również naszej trudnej współczesności. Czy bogata obecność psychoanalizy w piśmiennictwie i debatach intelektualnych międzywojnia „przeorała” świadomość Polaków i dokonała jej trwałej transformacji? Czy doprowadziła w Polsce do zmiany stosunku do takich kwestii jak podmiotowość i wolna wola, świadomość i nieświadomość, erotyka i seksualność, przemoc i rywalizacja? Lektura pozwala samodzielnie odpowiedzieć na te pytania i stwarza okazję do pogłębionej refleksji na temat naszej „narodowej” tożsamości oraz zastanowienia się nad tym, kim jesteśmy teraz i kim pragnęlibyśmy być w przyszłości.

Pomyłka freudowska, czyli skąd się biorą czynności pomyłkowe? W opublikowanej w 1901 roku Psychopatologii życia codziennego Freud po raz pierwszy oficjalnie użył terminu „psychoanaliza”. W rozprawie zajął się badaniem przejawów nieświadomego życia psychicznego. Opisał kluczowe elementy teorii psychoanalitycznej, takie jak nieświadomość i wyparcie. Za materiał do badań posłużyły mu „czynności pomyłkowe”, „przejęzyczenia”, „zabobony” i „błędy”. Źródłem tych pomyłek (stąd „freudowska pomyłka”), pojawiających się najczęściej w wypowiedzi, w działaniu lub zapominaniu, według Freuda są nieświadome, zablokowane motywacje, które mimowolnie wychodzą na światło dzienne.

Jest to książka niezwykła. To, co łączy wszystkie teksty, to przynależność ideowa, teoretyczna i metodologiczna do jednego systemu teoretycznego, lub szerzej, ideologicznego. Jest nim behawioryzm wyrastający z teoretycznych podstaw stworzonych przez B.F. Skinnera.

Książka jest wykładnią paradygmatu psychologii behawioralnej. Znajdziemy w niej systematyczny wykład dotyczący podstaw teoretycznych, metod i zastosowań psychologii behawioralnej. Dowiadujemy się z niej, jakie cele może sobie stawiać badacz. Celem postępowania badawczego jest opis relacji organizmu i otoczenia (bez wyjaśnienia odwołującego się do niemierzalnych bezpośrednio procesów). Kryterium sukcesu staje się więc zdolność przewidywania zdarzeń. Przewidywanie to miara skuteczności postępowania badawczego oraz oddziaływań praktycznych. Jest więc psychologia behawioralna wierną kontynuatorką pozytywizmu, z którego wiele zresztą na początku swego rozwoju zaczerpnęła.

Prezentowane teksty w klarowny i kompetentny sposób wprowadzają Czytelnika w problematykę. Wielką zaletą recenzowanej pozycji jest to, że została napisana przez osoby, które rzeczywiście psychologię behawioralną uprawiają. W obliczu zalewu prac, w których głównym elementem jest pisanie „z drugiej ręki” o tym, co napisali inni, jest to niezwykle ważna charakterystyka książki.

Nie będąc członkiem społeczności psychologów tej orientacji, stwierdzam, że i krytykom i zwolennikom behawioryzmu jest ta książka potrzebna do naukowego i profesjonalnego rozwoju. Niedoinformowanemu zaś Czytelnikowi, polegającemu dotąd na przekazie „z drugiej ręki”, będzie służyła jako wiarygodne źródło informacji.

Z recenzji prof. dr. hab. Wojciecha Pisuli