Paszporty Życia. Polscy Dyplomaci, Fałszywe Dokumenty I Tajna Misja, Która Ocaliła Tysiące Żydów

„Płonęli gniewem” to napisana w 1934 roku autobiografia i zarazem dziennik żydowskiego nastolatka z Bielska Podlaskiego, ukrywającego się pod pseudonimem „Beniamin R”. W tomie znalazł się też napisany w 1935 roku przez tego samego autora list do wybitnego filologa i językoznawcy Maksa Weinreicha.
W prezentowanych tekstach Czytelnik znajdzie fascynujący opis dzieciństwa i dorastania. Przedstawiona została w nich międzywojenna żydowska kultura młodzieżowa, a także syjonizm, socjalizm, komunizm i ostra rywalizacja między nimi. W tomie znajdują się też opisy katastrofy humanitarnej okresu pierwszej wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej czy też przemocy antyżydowskiej na podlaskiej prowincji w połowie lat trzydziestych XX wieku.
„Płonęli gniewem” jest też zapisem burzliwego procesu dorastania i konfliktów międzypokoleniowych, napięć między światem żydowskiej tradycji a procesami sekularyzacji. Na stronach autobiografii i listu Beniamina R. Czytelnik spotka też takie postaci, jak przyszły premier Państwa Izrael Menachem Begin czy też odwiedzający Polskę w 1931 roku największy hebrajski poeta XX wieku Chaim Nachman Bialik.
W serii ukazały się:
Ludwig Kalisch, Obrazki z moich lat chłopięcych Jecheskiel Kotik, Moje wspomnienia, TOM I Najstarsze pamiętniki Żydów krakowskich: Meir ben Jechiel Kadosz z Brodu, Zwój pana Meira, Jom Tow Lipmann Heller, Zwój nienawiści Jecheskiel Kotik, Moje wspomnienia, TOM II Estera Rachela Kamińska, Boso przez ciernie i kwiaty. Memuary „matki teatru żydowskiego” Mordechaj Aron Gincburg, Awiezer. Wyznania maskila

Wystawa stała w Żydowskim Instytucie Historycznym pt.: „Czego nie mogliśmy wykrzyczeć światu”, została otwarta 14 listopada 2017 roku. Teraz oddajemy do Państwa rąk publikację, która w zamyśle ma towarzyszyć tej ekspozycji, stanowiąc zarazem rodzaj przewodnika. Książka składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwsza to esej kuratorski, wprowadzający czytelnika w tematykę, której poświęcona jest wystawa, zarysowujący konteksty, a także poszerzający znacznie zakres zagadnień ukazanych na ekspozycji – jest on także próbą osobistego namysłu nad losami warszawskiego getta i jego archiwum. Następny tekst, będący zarazem drugą częścią przewodnika, ma formę szerokiego omówienia wystawy: jej budowy, zamysłu, łącznie z kontekstem miejsca, którym jest zabytkowy gmach Żydowskiego Instytutu Historycznego. Naszą intencją było, żeby druga część książki mogła w pewnym sensie „towarzyszyć” zwiedzającym, krok po kroku przeprowadzając ich przez wystawę. W książce, poza tekstami, znajdą Państwo również liczne fotografie, a także reprodukcje dokumentów, które weszły w skład tzw. Archiwum Ringelbluma. Zależało nam na tym, żeby niniejsza publikacja była atrakcyjna i cenna dla szerokiego grona odbiorców. Do publikacji został dołączony plan zwiedzania wystawy w formie składanej mapy.

Opublikowane w 1876 roku Grzechy młodości to jedna z najważniejszych autobiografii okresu żydowskiego oświecenia. Skonstruowane eklektycznie dzieło zawiera fragmenty wpisów z dziennika, późniejsze do nich komentarze, urywki korespondencji oraz utwory poetyckie. Autor – ukryty pod pseudonimem czyniącym z niego żydowskiego everymana – opisuje drogę swoich intelektualnych poszukiwań, która prowadzi go od religijnej ortodoksji ku fascynacji ideami oświeceniowymi i późniejszemu rozczarowaniu nimi. Jego głos, krytyczny wobec tradycyjnego żydowskiego wychowania i zbyt wczesnego zawierania aranżowanych małżeństw, w XIX wieku był głosem pokolenia. Dziś Grzechy młodości można czytać jako uniwersalną historię o szukaniu własnego miejsca w świecie.

W serii ukazały się:

Ludwig Kalisch, Obrazki z moich lat chłopięcych

Jecheskiel Kotik, Moje wspomnienia, TOM I

Najstarsze pamiętniki Żydów krakowskich: Meir ben Jechiel Kadosz z Brodu, Zwój pana Meira, Jom Tow Lipmann Heller, Zwój nienawiści

Jecheskiel Kotik, Moje wspomnienia, TOM II

Estera Rachela Kamińska, Boso przez ciernie i kwiaty. Memuary „matki teatru żydowskiego”

Mordechaj Aron Gincburg, Awiezer. Wyznania maskila

Beniamin R., „Płonęli gniewem”. Autobiografia młodego Żyda

Rachela Fajgenberg, Dziewczęce lata. Młodość w poleskim sztetlu

Kadia Mołodowska, Spadek po pradziadku. Opowieść

Natan Sternharz, Dni Natana

Josef R. Ehrlich, Droga mojego życia. Wspomnienia byłego chasyda

Mendele Mojcher Sforim, Szlojme od reb Chaima

Adele von Mises, Ciotka Adela opowiada…

Icchok Lejbusz Perec, Mgliste lata dzieciństwa. Wspomnienia z Zamościa

Malka Lee, Oczami dziecka

Awraham Ber Gotlober, Wspomnienia z moich lat młodzieńczych

Jaakow ha-Lewi Lewin, Wspomnienia z dni polskiego buntu, 1830-1831

Izrael Jehoszua Singer, Wspomnienia ze świata, którego już nie ma

Paulina Wengeroff, Wspomnienia babki. Obrazy z dziejów rosyjskich Żydów w XIX wieku, t. 1

Paulina Wengeroff, Wspomnienia babki. Obrazy z dziejów rosyjskich Żydów w XIX wieku, t. 2

Książka przedstawia relację Icchaka Cukiermana ps. „Antek”, jednego z przywódców podziemia w getcie warszawskim i organizatorów podziemnego życia społecznego, zastępcy komendanta Żydowskiej Organizacji Bojowej Mordechaja Anielewicza.
W posłowiu do książki profesor Władysław Bartoszewski podkreśla wagę tego materiału „z punktu widzenia historii Polski, historii Żydów w Polsce, a może nawet więcej: z punktu widzenia historii drugiej wojny światowej, historii społecznej, historii formacji ludzi, którzy wtedy żyli, tego pokolenia, które wtedy działało. […] Zresztą tym czytelnikom polskim, którzy będą uważali, że Cukierman jest ostry w ocenach wobec Polaków, trzeba powiedzieć, że jest on jednym z bardzo nielicznych autorów bardzo ostrych w ocenie Żydów. […] Do jego ocen należy przyłożyć miarę jego usposobienia, temperamentu, kondycji autorskiej. Jeśli się tę miarę zastosuje, to można pominąć pewne względne niesprawiedliwości, nieścisłości, błędy zawarte w jego pracy, która pozostanie jednak jednym z podstawowych źródeł do znajomości stanów świadomości ważnego środowiska, żyjącego wtedy obok nas, choć nie z nami”.

Publikacja składa się z dwóch części: naukowej i źródłowej. W pierwszej swoje artykuły zaprezentowali: dr hab. prof. UJK Jerzy Gapys, dr hab. Elżbieta Słabińska, dr Edyta Majcher-Ociesa, dr Tomasz Domański, dr Marek Maciągowski, Agnieszka Dziarmaga i Bartłomiej Gierasimowicz. Dotyczą one: kultury i przejawów religijności społeczności wyznania mojżeszowego, szkolnictwa, aktywności gospodarczej ludności żydowskiej, wizerunku Chmielnika jako przykładowego sztetla tego okresu, eksterminacji Żydów podczas II wojny światowej oraz Polaków ratujących Żydów. Ostatni tekst zajmuje się kwestiami wykorzystania prac nadesłanych na konkurs w procesie edukacyjnym. Artykuły znajdujące się w pierwszej części opierają swój wywód na pracach konkursowych. Uzupełniają i prostują informacje przekazane przez rozmówców. W drugiej części publikacji zaprezentowane zostały prace nadesłane na konkurs „Nasi sąsiedzi – Żydzi”. Są to wywiady przeprowadzone z osobami, najczęściej Polakami, pamiętającymi czasy II Rzeczypospolitej i II wojny światowej, na temat żyjących wówczas Żydów. W trzech edycjach konkursu „Nasi sąsiedzi – Żydzi” wzięło udział 58 uczniów, którzy przygotowali 33 wywiady. Prace uzupełniają 33 zdjęcia. Uczniowie przeprowadzili wywiady z 47 osobami. Rozmówcy nastawieni byli pozytywnie do społeczności żydowskiej, ale pojawiły się również wypowiedzi krytyczne. Analizując relacje, należy pamiętać, że są to wspomnienia osób, które podczas wojny były dziećmi.

Tysiące dzieci, którym wojna odebrała dom.
Niezwykła kobieta, która zmierzyła się z Adolfem Eichmannem, aby je ratować.
Austria, 1936 rok. Dla piętnastoletniego Stephana, chłopaka z zamożnej i wpływowej żydowskiej rodziny, naziści są zaledwie hałaśliwymi, pozbawionymi wpływów nudziarzami. Jego najbliższą przyjaciółką jest błyskotliwa Žofie-Helene, której matka prowadzi postępową antynazistowską gazetę. Gdy naziści przejmują kontrolę, ich beztroskie życie zamienia się w koszmar.
Jest dla nich jednak iskierka nadziei. Holenderka Truus Wijsmuller, bojowniczka ruchu oporu, ryzykuje życiem, pragnąc ocalić jak najwięcej ludzkich istnień, i organizuje transport uchodźców do Wielkiej Brytanii. Musi zmierzyć się z Adolfem Eichmannem, nazistowskim biurokratą. Dzięki zdeterminowanej Truus zarówno Stephan oraz Zofie-Helene, jak i tysiące innych dzieci mają szansę na dotarcie za granicę, gdzie czeka ich równie niepewna przyszłość.
__
„Ostatni pociąg to absolutnie fascynująca, pięknie oddana historia miłości, straty i heroizmu wśród mrocznych dni poprzedzających II wojnę światową. Clayton doskonale oddaje napięcie i boleść tamtych czasów. To portret kobiet, które walczą o to, co wydaje się niemożliwe – szansę na uratowanie dzieci”. – Kristin Hannah, autorka bestsellerów Słowik i Wielka samotność
„Z zachwytem przeczytałam tę znakomitą książkę poruszającą temat kindertransportów, powieść, w której współczucie przeplata się z nadzieją i miłością. Dziękuję, Meg Waite Clayton, że przypomniałaś nam o tym, co może się dziać, kiedy dobrzy ludzie zmówią się przeciwko złu”. – Heather Morris, autorka bestsellerów Tatuażysta z Auschwitz i Podróż Cilki