Pionierki

Książka stanowi pierwszą próbę całościowego omówienia architektury polsko-litewskiej prowincji trynitarzy. W rozdziałach wstępnych zostały przedstawione czynniki potencjalnie determinujące działalność zakonu na polu sztuki: jego historia, misja i duchowość oraz zawarte w trynitarskiej regule i konstytucjach przepisy odnoszące się do kwestii artystycznych. Rozważania nad genezą i recepcją rozwiązań formalnych zastosowanych w budowlach wzniesionych dla trynitarzy na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej (w większość niezachowanych lub poddanych daleko idącej transformacji) poprzedza rekonstrukcja ich dziejów i pierwotnego kształtu. W osobnym rozdziale podjęto problem autorstwa poszczególnych obiektów oraz wpływu inwestora na wybór koncepcji architektonicznej. Ostatnim zagadnieniem poruszonym na kartach monografii jest wymowa ideowa trynitarskich budowli z uwzględnieniem ich dekoracji malarsko-rzeźbiarskiej.

Książka Cerkwie drewniane dawnej Galicji Wschodniej jest pierwszym tomem serii, w której publikowane będą wybrane, najcenniejsze fotografie ze zbiorów Fototeki Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, jednego z najstarszych archiwów fotograficznych o profilu historyczno-artystycznym na ziemiach polskich (rok założenia 1884). Tom zawiera dwa naukowe eseje, autorstwa Piotra Krasnego i Wojciecha Walanusa: pierwszy jest wprowadzeniem w problematykę historyczno-artystyczną i konserwatorską drewnianych świątyń obrządku wschodniego na ziemiach Rzeczypospolitej, drugi przedstawia pokrótce dzieje zbiorów Fototeki, okoliczności powstania zaprezentowanych w tomie fotografii oraz sylwetki ich autorów. Zasadniczą częścią książki jest album ze stu szesnastoma reprodukcjami archiwalnych odbitek, na których utrwalono wygląd ponad siedemdziesięciu cerkwi, przeważnie już nie istniejących lub przekształconych. Albumowi towarzyszy katalog, w którym zostały podane najważniejsze fakty historyczne dotyczące poszczególnych budowli (wraz z podstawową bibliografią) oraz szczegółowe informacje o fotografiach (technika, wymiary, datowanie, autorstwo, inskrypcje, znaki własnościowe itd.).

Dobra kontynuacja opowiada o kilkudziesięcioletniej rozbudowie pierwszego rzeszowskiego osiedla, które pomimo nawarstwiania się wielu różnych typologii przestrzeni oraz przechodzenia przez różne etapy historii stanowi obecnie spójny i udany zespół urbanistyczny. W okresie powstania i rozbudowy tej przestrzeni miejskiej, czyli od lat trzydziestych do końca XX w., style i mody w architekturze zmieniały się wielokrotnie. W formie osiedli Dąbrowskiego, Piastów i Na Skarpie można jednak dostrzec dialog pomiędzy różnymi etapami historii ich budowy. Kolejni architekci cechowali się kulturą projektowania, która polegała na szacunku do twórczości swoich poprzedników. To zjawisko wydaje się wyjątkowe na tle wielu rozczłonkowanych i chaotycznych współczesnych miast. Zawarty w monografii opis kilku kwartałów Rzeszowa stanowi również skondensowaną historię polskiej architektury mieszkaniowej XX w., która miała kluczowy wpływ na formę polskich miast.

Niniejsza publikacja oprócz życiorysu, kalendarium, wykazu oraz omówienia niektórych projektów ojca, zawiera jego wspomnienia o miasteczku Łuczaj, gdzie się urodził i spędził swoje dzieciństwo, o pracach konserwatorskich prowadzonych na zamku w Trokach, o największym swoim dziele – rekonstrukcji hełmu na wieży Ratusza Głównego Miasta w Gdańsku, także o tym jak bardzo przeżywał pominięcie jego osoby w Akcie Erekcyjnym odbudowy pieca w Dworze Artusa. Zamieściłem również kilka fragmentów korespondencji ojca, z której możemy dowiedzieć się o tym, że był aktywny zawodowo do ostatnich lat swojego życia.

Znakomity zbiór tekstów jednego z najwybitniejszych w Polsce znawców w dziedzinie architektury krajobrazu. Autor opisuje m.in.: pokusy w kształtowaniu krajobrazu, fragmentację przestrzeni, krystalizację postaci miasta, manowce partycypacji społecznej, opłacalność ładu przestrzennego, polską tradycję "sprawlu", ochronę i tworzenie piękna w otoczeniu człowieka, udział elit w zagospodarowaniu ziem górskich, dobrą i niedobrą tożsamość krajobrazu, skutki populizmu i postprawdy, pozycję urbanisty jako reprezentanta niechcianego zaufania publicznego oraz postać profesora Gerarda Ciołka.

Ta książka to lektura obowiązkowa dla badaczy, studentów i doktorantów tej dyscypliny, ale także przedstawicieli organów administracji państwowej i władz samorządowych mających bezpośredni wpływ na planowanie przestrzenne i kształtowanie krajobrazu w Polsce. Ogromna wiedza Autora i wspaniały język tych tekstów sprawiają, że jest to również publikacja nie do przeoczenia dla wszystkich zainteresowanych dalszymi losami miejsc, w których żyją.

Autor sporo miejsca poświęca „ochronie i tworzeniu piękna w otoczeniu człowieka i w dalszej scenerii kraju”. Odnosi się również do degradacji krajobrazu, sięgając do licznych przekładów, których praprzyczyną są ułomności krajowego systemu planowania przestrzennego. Podaje źródła powstawania chaosu w krajobrazie i jednocześnie podkreśla znaczenie działań środowisk naukowych – zarówno w sferze badawczej, jak i dydaktycznej. […] Tak wielowątkowe i jednocześnie precyzyjne ujęcie problematyki krajobrazowej nie znalazło jeszcze znaczącego miejsca w krajowym, a także europejskim piśmiennictwie (Z recenzji prof. dr. hab. inż. Krzysztofa Młynarczyka).

W pełni zgadzam się z Autorem twierdzącym, że nie umiemy albo nie chcemy rozważnie i zgodnie choćby z zasadami równoważenia rozwoju odnosić się do wartości, jakie dla naszego życia ma krajobraz. […] [zmiany] w krajobrazie, wynikające zarówno z chciwości inwestorów, jak i bezmyślności, są prawie nieodwracalne i niszczą to, co jest wspólnym dobrem i nieodnawialnym, jednostkowym zasobem. Zwracanie uwagi na takie fakty jest obowiązkiem wszystkich osób znających przykłady i powody zniszczeń oraz mogących pracować na rzecz ochrony krajobrazu. […] prof. A. Böhm jest jednym z najwybitniejszych polskich znawców tematu. Należy do grona animatorów kierunku architektura krajobrazu na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej […] Jest to świetnie zorganizowana pod względem intelektualnym szkoła naukowa, w której dziś kontynuowane są prace inspirowane przez Autora (Z recenzji prof. dr. hab. arch. Sławomira Gzella).

******

Landscape in Times of Populism and Post-truth

An impressive collection of texts written by one of the most eminent Polish landscape architecture experts. The author describes, among others, temptations to create landscape, fragmentation of space, crystallization of the city form, intricacies of social participation, profitability of spatial order, Polish tradition of urban sprawl, protection and creation of beauty in human environment, participation of elites in development of mountainous terrains, good and bad landscape identity, consequences of populism and post-truth, the role of an urban planner as a representative of unwanted public confidence and the figure of professor Gerard Ciołek.

Celem książki jest prześledzenie procesu rozwoju koncepcji powszechnej edukacji architektonicznej, a także zebranie i uporządkowanie wiedzy dotyczącej systemowej i pozasystemowej edukacji architektonicznej w Polsce i za granicą, z myślą o ułatwieniu nie tylko oceny i diagnozy stanu obecnego, ale także dokonaniu strategicznych planów na przyszłość. W publikacji opisano osiągnięcia szesnastu krajów europejskich, dotyczące zarówno rozwoju, jak i obecnego stanu powszechnej edukacji architektonicznej.